Quốc văn trích diễm/46
46. — QUA CỬA NGŨ-MÔN
Phạm-Thấu
TIỂU DẪN. — Ngũ-môn là năm cửa ở trước nhà kính-thiên thành Thăng-long là chỗ các quan vào chầu vua Lê khi xưa; ngoài cửa có chạm hai con rồng đá. Bấy giờ về cuối đời Lê, Tây-Sơn tràn ra ngoài Bắc, vua Lê không có quyền-hành gì nữa, nên ông Phạm đi qua cảm hứng mà làm bài này.
Chợt qua năm cửa động lòng thơ,
Rồng đá sao rầy gọi biếng thưa?
Nền-nếp vẫn (hãy) còn nền-nếp cũ,
Lễ-văn sao khác lễ-văn xưa?
Ý nhân thiên-tử thôi chầu sớm,
Hay bởi đình-thần mới thức trưa 1?
Nào kẻ mây mưa duyên khế trước 2,
Tôn Chu nghĩa cả khéo thờ-ơ!
CHÚ THÍCH. — 1. Hai câu luận này có ý trách vua tôi nhà Lê không biết sớm trưa lo liệu để đến nỗi mất nước. — 2. Là các quan dân nhà Lê, những người đã được ơn vua lộc nước. — 3. Đức Khổng-Tử làm kinh Xuân-Thu giữ nghĩa tôn nhà Chu. Đây là ông ví nhà Lê như nhà Chu bên Tàu mà có ý trách quan dân không ai biết gióng-giả giúp nhà vua.