Quốc văn trích diễm/103
103 — BÀI CHIẾU CỦA ĐỨC MINH-MỆNH[1] KHUYÊN RĂN THẦN DÂN VỀ LÚC ĐẦU NĂM
Chiếu rằng, trẫm nghe:
Kinh Lễ có lời « bố chính » 1 về tháng giêng,
Kinh Dịch có câu « thân mệnh » 2 ở quẻ Tốn.
Bởi thiên đạo sinh sinh không hết, đông lại sang xuân;
Nên nhân-quân chăm chút không quên, sau lo tự trước.
Vậy câu « Sắc thiên » 3 nói ở trong Thuấn-điển 4, phải kính từng việc từng giờ;
Nay lời « kinh thế » 5 bày ở trong Cơ-trù, 6 phải đem làm khuôn làm phép.
Kính nghĩ đứng Hoàng-khảo Thế-tổ Cao-hoàng-đế 7 ta:
Thông minh bẩm tính,
Trí dũng kiêm toàn.
Đánh một trận nên nghiệp gian nan, « mao việt » 8 mở cơ-đồ dằng-dặc;
Mưu trăm năm lo đường nối dõi, « thạch quân » 9 đủ phép tắc rõ ràng.
Trẫm nối nghiệp to,
Soi theo phép cũ.
Sớm chiều lo sợ, một lòng kính cẩn ban đầu;
Công việc thi hành, trăm mối tính lo cất nhắc.
Nối chí noi việc là đạo hiếu, đương ghín từng ngày để lo toan;
Ban ơn ra lệnh về mùa xuân, vậy tỏ lời nói để răn bảo.
Nào những kẻ thân-huân thạc-vọng 10, phải khuyên nhau sửa nết để cùng hưởng tôn vinh;
Nào các hàng nội ngoại trăm quan, phải gắng giữ chức mình để cùng nên mọi việc.
Nhà quân-sĩ phải luyện tập, nghề cho tinh, sức cho mạnh, lôi-đình mới tỏ được uy-thanh;
Đám nho-gia phải học hành, học cho rộng, nết cho thuần, lương-đống 11 mới làm nên tài-cán.
Bọn nông-phu chớ nhỡ thời làm ruộng, đất chớ bỏ hoang, người đừng lười nhác, phải khuyên nhau mà chăm việc cấy cày;
Kẻ thường-dân phải giữ đạo làm người, chơi đừng đua đả, nết chớ gian tà, phải bảo[2] nhau mà coi đường lễ nghĩa.
Để mà tỏ cái công ninh-tập 12 hai mươi năm về trước;
Để mà gây lấy cảnh thái-hòa cho nghìn muôn đời về sau.
Than ôi!
Thiên đạo đủ cả tứ thời, kìa như trời chuyển đất xoay, cơ trần mở đóng;
Thiên hạ hợp về một mối, sẽ thấy sấm vang gió động, hóa tốt lưu hành.
Vậy từ các công-khanh đại-thần cho đến quan quân chúng thứ, đều phải khuyên gắng, để hưởng cái phúc thái-bình, bảo khắp gần xa, cho đều nghe biết.
nguyên văn chữ nho in trong Đại-nam hội-điển
CHÚ THÍCH. — 1. Thi ra chính-lệnh. — 2. Hiểu bảo (biểu) rõ-ràng. Điển trong kinh Dịch: đứng vương-giả bắt chước theo tượng quẻ Tốn mà hiểu bảo rõ-ràng những mệnh-lệnh cho nhân-dân. — 3. Kính sợ mệnh (mạng) trời. — 4. Tên một thiên sách trong kinh Thư chép những lời truyền phán của vua Thuấn đời xưa. — 5. Trị đời. — 6. Tên một thiên sách trong kinh Thư, chép lời ông Cơ-tử diễn bày chín trù cho vua Chu Võ-vương nghe. — 7. Tôn-hiệu đức Gia-Long. — 8. Cờ mao mũi việt đều là đồ để hành binh đánh giặc. — 9. Đá, cân, nói những phép-tắc vững-vàng như đá, ngay thẳng như cân. — 10. Những người thân-thích, người có công lao với nhà vua, nổi danh vọng lớn. — 11. Cây chính, cây cột, nghĩa bóng nói về những người có tài trí cho nước nhà nương tựa được. — 12. Công nhà vua yên định chiêu-tập nhân-dân.
Chú thích