Bọn quan lại hư hèn kia, phép chuyên-chế độc-ác kia nếu gặp ông thần Đoàn-thể thì phải tiêu diệt ngay, củng như loài sâu mọt kia khi có hơi trừ-trùng đến thì phải chết lần đi vậy. Nay muốn trừ những bọn sâu dân mọt nước ấy thì phải làm thế nào? cụ nghỉ đi, nghĩ lại, nghỉ tới, nghĩ lui không có gì diệu hơn là là đem cái văn-minh Au-Châu đả thâu thái trong các sách tân-thơ để truyền bá cho mọi người trong dân gian. Cụ đả nghĩ thì cụ làm ngay. Cụ định đi khắp Trung-kỳ và Nam-Kỳ, những rủi[đính chính 1] thay! cụ vừa đến Phan-Thiết thì bị bịnh phải trở về Huế.
Cụ là người rất yêu nước, cụ nghe có người yêu nước thì cụ ưa, cụ là người anh hùng nghe có người anh hùng thì cụ mến. Khi ra Bắc-Kỳ cụ nghe đồn ông Đề-Thám là người anh-hùng cụ có tìm đến nhưng sau cụ xét ra ông Đề-Thám không phải là người đồng chí cụ phải trở về.
Nơi ông Thám ở hiểm trở biết bao, con đường lên chổ ông Thám ở biết bao là ngăn trở mà cụ vẩn lần tới nơi. Thế mới biết người chí-sỉ chỉ biết có mục-đích mà quên có sự nguy hiểm vậy.
Sang năm 1905 cụ nghe cụ Phan-bội-Châu xướng ra việc xuất dương dụ học, cụ liền lần sang Tàu tìm cụ Phan Đến Quản-Đông thì hai đàng gặp nhau rồi cụ rủ cụ Phan sang Nhựt-Bổn. Cụ Phan ở nước Nhựt trong buổi ấy chính là hai bật chí-sỉ của Việt-Nam ta ngày nay Hai cụ củng đều ái-quốc cả nhưng mổi cụ yêu nước một cách riêng, mổi cụ đi một con đường riêng, ai có ý kiến nấy, ai có chủ nghĩa nấy, thành ra hai cụ không được tương-đắc nhau lắm. Cụ là người đả đọc sách Nhựt-Nga-chiến-kỷ, cụ là người đả mong mỏi được một lần qua Nhựt để tìm kiếm các mánh lái sự phú cường của nước ấy. Nay cụ đả đến Nhựt cụ phải quan-sát cho rỏ ràng.
Cụ khen người Nhựt có đức cần kiệm, có tánh kiên nhẩn khéo đem cái văn-minh âu-châu hòa hợp với văn-minh Nhựt-Bổn khiến cho trong nước được phú cường, nhưng cụ lại chê người Nhựt nghèo lòng nhân-đạo bác-ái không thể nhờ được. Chẳng nhửng cụ bình phẩm người Nhựt như thế mà thôi chính những người Âu-châu ở bên Nhựt đả lâu củng thường công-nhận như thế. Thật cụ là một người có con mắt quan sát vậy. Cụ ở Nhựt được mười tháng. Cuối
