Từ điển Việt–Bồ–La/S
SA: cair de alto: cadere ex altiori loco. ſa xuống, idem. ſa con: mouito: aborſus, vs.
ſa, ngựa ſa hŏàng: cauallo rebellão: indomitus equus.
ſa, hàng hàng ſa số: ſem conto: innumerabilis, e.
ſa, cái ngŏạt ſa: alabarda: bipennis, is.
sá, đi đàng sá: fazer iornada comprida; iter longum peragere. đì đàng đi sá, idem.
sả củi: fender a lenha cõ parão: findere ligna prægrandi cultro. chẻ củi, idem. bổ củi: fendela cõ machado: findere ligna ſecuri.
ſạc, nửa ſạc: a metade do tempo: medium temporis. nửa ſạc ăn cơm: no meyo da meſa: medium comeſtionis. melius, nửa mùa.
sắc thúoc: cozer mezinha: concoquere pharmacum.
sắc: couſa aguda: acutus, a, vm. dĕao sắc: faca cortadora; acutus gladius. rang sắc: dentes agudos: præacuti dentes.
sắc: cor, tinta de tingir: color, is. colores quibus veſtes & alia inficiuntur aut imbuuntur. màu sắc, idem. sắc đỏ: vermelho: rubeus. thám: carmeſim muito abraſado: murex viuidus valdè. tía: roxo que vay pera vermelho: violaceus tendens ad rubeũ. trần: roxo eſcuro: violaceus ſub obſcurus. đào: encarnado: purpureus. hŏa cà, idem vàng: amarelo: croceus flauus. thâm: preto ſem luſtre: niger abſque ſplendore. đen: preto luſtroſo: niger cum ſplendore. chàm: azul: cæruleus. xanh: verde: viridis. biéc: azul claro: cęleſtis color. tím: azul eſcuro: cæruleus ſubfuſcus. chàm hŏa, idem. lước lước: verde claro: viridis clarus. luóc luóc: pardo: cinericius. vện, idem. lem luóc: tudo preto: niger omninò. sẩm sẩm: leonado: fuluus. hŏa sắc sỡ: de varias cores: coloribus variegatus.
ſạc, một ſạc, hai ſạc: hũa ves, duas vezes: ſemel, bis. lần, idem.
sấch đi: leuar na mão ou no braço algũa couſa leue como dependurada, de hum lugar
a outro: tollere in manu, vel in brachio leue aliquid quaſi appenſum, ex vno loco in alium.
sắch: liuro: liber, bri. moục lục sắch: indice do liuro: index libri. đáo᷄ sắch: encadernalo: librum compingere. quiẻn sắch: tomo de liuro: libri tomus. cuốn, idem. bià sắch: cuberta do liuro: libri tegumentum. chép sắch: eſcreuelo: librum conſcribere. xem sắch, đăọc sách: ler o liuro: librum legere. cầm sắch: telo na mão; librum præ manibus habere. in sắch: imprimilo: librum typis mandare. cắt nghĩa sắch: declaralo: librum exponere. sắp sắch[đính chính 1]: fechalo: librum claudere. mở sắch: abrilo: librum aperire.
ſạch: couſa limpa: mundus, a, vm. ſạch sẽ, idem. rửa cho ſạch: lauar peraque fique limpo: lauare vt mundetur.
ſạch, thinh ſạch: limpo, puro, caſto: mundus, purus, caſtus, a, vm.
ſai: falhar, errar: deficio, is. ſai mlời: errar a palaura: promiſſis non ſtare. ſai mlời khấn: não comprir o voto: votum non adimplere. đou᷄ hồ ſai: o relojo não dar as horas certas: errare horologium.
ſai: mandar alguem pera negocio: mittere aliquem ad negotia. ſai vien: homem que vay por mandado del Rey ou de algum mandarim fazer algũa diligencia: miſſus à Rege aut ab alio magiſtratu ad aliquem iuſtitię actum exercendum. đi ſai, đi ſai cán, idem.
ſai, cây ſai blái, aruore que tem muita fruita: onuſta fructibus arbor.
sài: doença de meninos com que ficão gafos: morbus paruulorum quo ſcabioſi fiunt. nên sài, idem. con tlẻ sài mòn: menino desfeito, magro: paruulus macer, macilentus, a, vm.
sái: ter o corpo ou algum membro tolhido: captus membris. sái cánh: ter o braço tolhido: mancus, a, vm. sái mềnh: estar tolhido, não ſe poder bulir: captus membris, ita vt mouere ſeipſum non
poſſit. blệt, idem.
sải: braça: vlna, æ. mấy ſải: quantas braças: quot vlnæ ? sâu hai ba sải: tem de fundo duas ou tres braças: profunditas duarum aut triũ vlnarum. sải ra: estender os braços pera medir a braça: extendere brachia, ad metiendum vlnam.
sải chiéu: alimpar a eſteira: mundare ſtoream.
sãi: bonzo: ſacrificulus, i. sãi vãi: homens e molheres que ſe ajuntão pera o culto dos idolos, ou tambem iuntamento pera outras obras, como pera fazer pontes, cazas pera os paſſageiros &c: cultores & cultrices idolorũ qui ſimul cõueniunt ad idolorũ cultum, vel etiam ad alia opera ſimul faciẽda vt ad pontes erigendos, vel domos ædificandas ad peregrinorum hoſpitium.
ſay: a cabeça toldada ou de vinho ou d'outra couſa: grauatum caput, vel vino, vel alia re. ſay rượu: embebedarſe; inebriari vino. ſay cau: areca irſe a cabeça: fructum indicum, quem arecam luſitani vocant, modicè maſticatum aliquantulum grauare caput ad breuiſſimũ tempus.
ſay tay, vide blay tay.
sây: esfolarçe hũ pouco como por topada: excoriatio modica vt ex aliquo offendiculo. sây dĕa ra, sứt dĕa ra, idem.
sảy: peneirar ou ſupar algũa couſa pera lhe ſair a caſca. incernere aut cribrare aliquid ad ſeparandum corticem. sảy gạo: ſupar o arròs: ventilare orizam.
sảy: burbulhas: papula, æ. nên sảy: nacerem burbulhas; papulas oriri. sảy mềnh: ſairem no corpo: papulas in corpore enaſci. sảy mặt: ſairem no roſto: papulas in facie oriri. sảy: ſarampão: morbillus, i.
ſẩy: eſcapulir; effugio, is. ſẩy tay: fugir da mão: decidere è manu inaduertenter. ſẩy con: mouito: aborſus, vs.
ſậy: caniçada: crates arundinea.
ſâm, nhin ſâm: ginção: radix valde pretioſa & medicinalis ex Corea, quam radicem
luſitani, ginſam, vocant:
ſam, rau ſam: baldroega: portulaca, æ.
sâm: arremeter de homens, galè &c: impetere, vel impetitio hominum, triremium &c. xou᷄ ꞗĕào, idem.
sắm: trouão: tonitru. sắm ſét: trouão com rayo: tonitru cum fulmine. phải sắm ſét: ferido de rayo: fulmine tactus.
sắm: profetia: prophetia, æ. sắm truyèn: tradição: traditio, nis.
sắm ſửa: aparelhar: paro, as. dĕọn, idem.
ſám hối: ſuperstição de tirar os pecados ao modo gentilico que he leuar algũa couſa pera os bonzos comerem e com iſſo abſoluẽ: ſuperſtitio Ethnicorum ad tollenda peccata, deferunt enim aliquid idolo vt ſacrificuli comedant, & ſic ab illis abſoluuntur.
ſạm, đã ſạm: he ià velho: ſenex iam eſt.
sẩm sẩm: leonado: fuluus color.
ſăn: caçar, montear: venor, aris. đi ſăn bắt cày: ir a caça de gatos brauos: venatione perſequi felles ſylueſtres.
ſăn, dêy[đính chính 2] ſăn: corda bem torcida: funis benè contortus. vạn, idem.
ſan hô: coral: corallium, ij.
ſan: grudar: conglutino, as. ſan ꞗĕaò cho bền: grudar bẽ: agglutinare tenaciter. hải còn ſan[đính chính 3]: ainda eſtà freſco, e ſe pega as mãos: gluten adhuc recens eſt, & manibus adhęret.
sân: pateo: atrium, ij. sân rọu᷄ rải: pateo grande: atrium amplum.
sàn ſạt: eſtrondo com os pes; ſtrepitus pedum. giạm sàn ſạt, sặt ſạt, idem.
sàn chà: romania fruita do mato: fructus ſylueſtris quem luſitani romaniam dicunt.
sắn: certo pao que ſerue pera tinta de tingir: lignum quoddam quod inſeruit ad res colore imbuendas. ꞗỏ sắn duộm bià sắch: a caſca deſſe pao ſerue pera tingir a cuberta dos liuros: ligni cuiuſdam cortex qui vſui eſt
ad inficienda librorum tegumenta.
ſán, tật ſán: doença quando ſe gèra pelouro na barriga: morbus quo globulus generatur in ventre, cồn dĕạ, nên ſán, idem.
ſản: ter as couſas prestes: paratus, a, vm. dĕọn cho ſản; fazer preſtes dante mão: præparo, as. đã sản: ià està a ponto: præparatus, a, vm. sản sàng, để cho sản sàng, idem.
ſản, đẻ: parir, gerar: pario, is, gigno, is. ſinh sản ra, idem. tử sản: filho: filius, ij.
ſạn: pedras no arròs: lapilli in oriza. phải ſạn: achar pedra mastigando: mandendo offendere in lapillos.
ſang: paſſar de hũa parte a outra; migro, as. ſang tlẻy: partirſe: diſcedo, is. ſang đất nầy: d'outra terra vir a eſta: ex alia regione, vel regno tranſire ad hoc regnum. ſang năm: o anno que vem: ſequenti anno. ra năm, idem. đổ ſang: vazar de hũa vaſilha a outra: effundere ex vno vaſe in aliud.
ſang, người ſang: homem nobre de geração: nobili oriũdus proſapia. ſang trạo᷄, idem.
ſang, vi ſang: roſalgar: aconitum, i. vi thang, idem.
săng: caixão em que enterrão os mortos: loculus, i. cái săng, cái quan, idem. aó săng: pano da tumba: feretri pannus.
săng: pao: lignum. gỗ, idem. săng cỏ: aruores e eruas: arbores & herbæ. blanh săng: palha não de arròs com que cobrem as cazas: paleæ quibus teguntur domus, non ex oriza deſumptæ.
sàng, cái sàng: ioeira: cribrum, i.
sàng, sản sàng: eſtar preſtes: paratus, a, vm. dĕọn nhà sản sàng: aparelhar a caza pondo tudo em ordem como pera receber hoſpedes: parare domum omnia componendo, vt cum hoſpites expectantur.
ſáng: claridade: claritas, atis. alij ráng. ſáng ngày: amanhecer: diluceſco, is. đã ſáng: ià he menhãa clara: albeſcit iam dies. đã ſáng
blang: ià naceo a lũa, ià tem luar: orta iam eſt luna, radij lunæ iam ſplendent. ſoi cho ſáng: allumiar pera ficar claro: illuminare vt clarus euadat locus. ſáng láng: reſplandeſcente: ſplendens, ntis. ſáng dĕạ: ter habilidade: ingenio valere. đức Chúa blời mở lào᷄ ſáng láng: Deos alluminar eſpiritualmente a alma: illuminari animam à Deo.
sảng, chữ sảng ſót: faltar algũa palaura ou letra na eſcritura: omiſſum fuiſſe aliquod vocabulum aut characterem in ſcriptura.
ſạng: laca ou nacar; conchilium quo ſericum imbuitur colore purpureo.
sành: teſtos: teſta, æ. mưởng sành, idem. sành vỏ: testo de boyão quebrado: teſta ex diota confracta. phải sành: ferirſe com teſtos: offendere in teſtam.
sành, cam sành: caſta de laranja grande: mali aurei maiuſculi ſpecies.
ſánh: comparar, igualar: æquiparo, as. ſánh nhau, ꞗí nhau, idem.
sảnh: oatre ou leito de bambùs inteiros: ſtratum ex cannis indicis integris confectum.
ſao: eſtrella: ſtella, æ. ngôi ſao: ajuntamento de eſtrellas: conſtellatio, nis. tinh thần, idem. ſao mai: eſtrella d’alua: ſtella matutina. ſao hôm: estrella boieira: ſtella veſpertina.
ſao, làm ſao: de que maneira, como: quomodo ? vì ſao, í ſao: porque: quare ? ſao nào, nhin ſao, cơ ſao: que rezão: quam obrem ? ſao ꞗệy: porque aſſỳ: cur ita ? chảng biét thì ſao: e pois não ha de ſaber: cur id ignoret ? chang có phải ſao: não vai nada niſſo: intereſt nihil.
ſaò, yẻn ſaò: ninho de paſſaro, comer precioſo: auicularum nidi ad edendum ſuauiſſimi, tổ én, idem.
ſaò: vara: pertica, æ. ſaò đo ruộng: vara de medir as varzeas: pertica qua Annamitæ ſuos dimetiũtur agros. ſaò chóu᷄ thuyèn: vara com que ſe bota o barco; pertica qua impellitur nauigium aduerſo ſcilicet flumine.
ſáo, cái ſáo: certa frauta: fiſtula quædam. thổi ſáo: tangela: fiſtula ludere.
ſáo, chim ſáo: paſſaro a que os Portugueſes chamão martinho: auis quæ à luſitanis vocatur, martinho.
sảo con: aborſo: aborſus, vs. sẩy, ſút, idem.
ſạo, ăn ſạo ſạo: comendo maſcar com a boca como fazem os parcos: comedendo ſtrepitum ore edere more porcorum.
ſao᷄: vara, vergontea: virgultrum, i. ſao᷄ mây: vara de rota:: viminis indici virgultum quod luſitani, rota, vocant. ſao᷄ giường: traueſſa de catre: ligna tranſuer ſa lecti.
ſao᷄, cửa ſao᷄: ianella: feneſtra, æ. cửa sổ, idem.
ſao᷄ le: mas, porem: ſed.
ſao᷄, đôi: ambos: amboſa. ſao᷄ tuyèn: ambos viuos e ſaõs: ambo viui & ſoſpites.
ſao᷄, nói ſao᷄ sõi: fallar expeditamente, e bem: expeditè loqui, & rectè. xao᷄ sõi, idem.
ſao᷄, đánh ſao᷄. cair em pollução volũtaria: pollui liberè.
ſáo᷄: ondas: fluctus, vs. ſáo᷄ biẻn: as ondas do mar: fluctus maris.
ſáo᷄ nhau: cotejar hũa couſa com outra: conferre vnum cum alio. sáo᷄[đính chính 4] bối cu᷄̀ nhau, ſo, ſánh, idem.
ſáp: certa confeição de cera e couſas cheiroſas pera enfeitarſe: compoſitio quædam è cera & quibuſdam rebus odoriferis ad comendũ vultũ. dánh ſáp: enfeitarſe: concinnare ſe. ſáp ao᷄: cera: cera, æ. nến ſáp ao᷄: velu de cera: cereus, ei. nấu ſáp: derreter a cera: ceram liquefacere. ſáp cháy: a cera ſe derrete, ou arde a vela; cera liquefit, cereus ardet.
sắp sắch[đính chính 5] lại: fechar o liuro: claudere librum. sắp lại một nơi: arrumar num lugar: ordinatè collocare in aliquo loco.
sấp: debruços: pronus, a, vm. sấp xuống, sấp mặt: debruçarſe: proſtrari. nàm sấp: deitarſe debruços: pronum iacere. sấp cật cu᷄̀ ai: virar as coſtas a alguẽ: terga vertere alicui.
sấp, lộc sấp keo lên keo
xuống: roldanas: rotulæ. sấp ấn, vide ấn, sấp rèm, vide rèm.
ſạp tàu: conuès da não: fori nauis.
sặp, cái sặp: eſtrado de pao que não tem pès: ſtratum ligneum pedibus carẽs. phản, idem.
ſát, giết: matar: occido, is. vô ſát nhên, chớ giết người: não mataràs: non occides. additur autem, homines, in præcepto Diuino, ne fortè Ethnici putent idẽ eſſe ac illud quod ipſi habẽt de non occidendo quoquã viuente in falſa idolorum ſecta, aiunt enim. vô ſát ſinh, chớ giết ſóu᷄: não mataràs: ne occidas viuens. vnde in anguſtias ineuitâbiles rediguntur. quan ſát: diabo que crem mata as crianças: diabolus à quo putant occidi infantes.
ſát, quan tŏàn ſát: xebandar que guarda as aduanas dos rios ou barras: magiſtratus qui vectigalia exigit in portibus & fluminibus.
ſát, vò ſát ra: quebrarſe o boyão: comminui diotam. tan ra, ꞗở ra, idem.
ſát, ꞗỏ ſát: não dar bem a caſca a fruita ou outra couſa quando ſe lhe tira: diſſicilè exui cortice fructũ aut quid ſimile.
ſát cơm: tirar parte do arròs como da porçolana &c. quando he muito: partem orizæ tollere de lance, ne alijs deſit. melius, sẻ cơm, ſic etiam de ſimilibus.
sắt: ferro: ferrum, i. nu᷄ sắt: afogealo: ferrum candens facere, ignire. rét sắt: ferrugem: ferri rubigo. cứt ſắt: eſcoria: ferri ſcoria.
ſạt, giạm sàn ſạt, vide sàn ſạt.
ſau: de tràs: retrò. theo ſau: ſeguir de tràs: ſequi retrò. ngày ſau: depois, os dias depois: poſtea, diebus ſequentibus. đời ſau, kiép ſau: a outra vida: ſequens vita, futurum ſæculum. từ nầy về ſau: de hoje em diante: ex nunc, impoſterum. từ ou᷄ có đạo về ſau: depois que he Christão: ex quo factus eſt Chriſtianus. nota quod, ſau, pro tempore, ſignificat futurum, ſicuti,
tlứơc, ſignificat præteritum.
ſaù não: malinconizado: triſtis, e. lo buồn, idem.
ſaú: ſeis: ſex. mười ſaú: deſaſeis: ſexdecim. ſaú mươi: ſeſſenta: ſexaginta.
sâu: muito fundo: profũdus, a, vm. sâu sắc: couſa em que ſe não acha fundo, ſentido eſcuro: obſcurus ſenſus, vel res cujus altitudo non percipitur. sâu nghĩa, idem. sâu nhiệm: virtude oculta que os homens não alcanção: occulta virtus quam homines non percipiunt.
sâu, chim sâu: paſſaro que leua carta: auis quæ epiſtolam defert.
sâu: bicho da terra, de eruas: vermiculus terræ, herbarum, bruchus, &c. sâu bọ, idem. sâu cắn: a lagarta deſtroe: eruca rodit.
sâu róm: bicho cabeludo: vermis piloſus. rọm, idem.
sâu tơ: bicho de ſeda: bombyx, ycis. tàm idem.
sâú: lagarto: lacertus, i.
sè, chim sè cánh ra: abrir a aue as azas: expandi alas ab aue.
sẻ, chim sẻ: pardal: paſſer, eris.
sê cơm, vide ſát cơm.
sễ, nói ſóu᷄ sễ: fallar impertinencias: indecentia loqui. nói ſóu᷄ chín, idem.
sễ, chổi sễ: vaſſoura de vrzes: ericæ colligatæ in ſcopam.
ſẹ, vide thấp.
sẽ sẽ: de vagar: lentè, pacatè. khŏan khŏan, idem.
sẽ: logo, vòs do futuro: ſtatim, vox qua futurum ſignificatur. tôi sẽ đi: logo irei: ſtatim ibo. sẽ hay: depois veremos: poſteà videbimus. mầy sẽ về: logo tornareis pera caſa: ſtatim domum redibis. làm đŏạn tôi sẽ đi: como acabar logo irei: poſtquam perfecero ſtatim ibo.
sém hết: ficar todo negro, queimado: nigrum fieri ſeu aduſtum. lem, đen, idem.
ſen: golfão, fulla como de lirio que nace nas alagoas: planta florem habens vt lilij, naſcitur in paludibus à luſitanis, golfam, dicitur. hột ſen: fruita ou ſemente que dà esta ſulla como amendoas: fructus.
aut ſemen quod in flore quem golfam vocant, oritur in modum amygdalarum.
sênh, đánh sênh: tanger os paos nas galès a cujo ſom ſe rema: ſonitum edere baculis quibuſdam ita vt remiges hoc baculorum ſonitu dirigantur ad remigandum vnà omnes ad numerum. sênh, ou᷄ sênh: o que toca eſſes paos: ſonitum edens baculis ad dirigendos remiges, vt vnà omnes remigent ad numerum. alij, ſinh.
ſeo cày: rabiça do arado: ſtiua æ, manibula, æ.
ſẹo tlâu: furar as ventas as bufaras pera por alì as leuar: perforare bubalis nares ad illos eâ parte facilius regendos.
sệp, nhà ngã sệp xuống: cair o tecto da caza: corruere tectum domus. đánh sệp xuống: fazer afocinhar alguẽ dandolhe: deijcere aliquem percutiendo illum ita vt facies eius terræ adhæreat.
ſét: coriſco, rayo: fulmen, minis. sắm ſét: trouão e rayo: fulmen & tonitru. tấm ſét: coriſco com pedra: fulmen cum lapide.
ſét bát: porçolana cheya atè a borda ſem cumulo: ſcutella plena vſque ad orificium ſine cumulo.
sết mũi: cortar os narizes: præſcindere nares. kim sết tlôn: agulha sẽ fundo: confracti foraminis acus. alij ſót, vel ſút.
sệt, ſợ sệt: medo, horror: metus, vs. horror, is. ſợ ſiệc, idem.
sễu, vide sỡu.
ſeu, vide ſeo.
ſẹu, vide ſẹo.
ſi, ſu ſi: aſpero no tacto: aſper, a, vm. ꞗĕán ſu ſi taboa não liſa; læuis minimè tabula. chảng tlơn, idem.
sĩ, tấn sĩ: o terceiro grao de letrados ſubindo: literatorum gradus tertius aſcendendo, in quo ſcilicet tam ipſi quam eorum filij ab oneribus cõmunibus eximuntur.
sịch, vide rịch.
ſiéc: reſmoninhar quando mandão algũa couſa: muſcitare cum aliquid præcipitur.
ſiệc, ſợ ſiệc: medo: pauor, is. ſợ sệt, idem.
ſiêng: diligente no que lhe encomendão: nauus ad ea quæ iubentur.
ſim, blái ſim: certa fruita do mato como murtinhos, que na India chamão caramutim: fructus quidam ad modum baccæ myrti, quem in India, caramutim, vocant.
ſinh, ſóu᷄: viuo: viuus, a, vm. ſinh tử: viuer e morrer: viuere & mori. ſinh kí tử qui, ſóu᷄ thì gưởi, chết thì về: viuer he eſtar de paſſagem, morrer he tornar pera caza: vita eſt tranſitus, mors eſt reuerſio ad propriam habitationem. prouerbium deſumptum ex Ethnicorum libris. phục ſinh: tornar em vida, reſuſcitar: redire ad vitam, reſurgere. ſóu᷄ lại, idẽ.
ſinh đẻ: nacer, parir, gèrar: naſci, parere, gignere. kẻ hậu ſinh: os vindouros: poſteri, orum. ſinh sản ra: gèrar: gigno, is. ſinh nêm, ſinh thành, ſinh ra: produzir, gèrar: producere per generationem vt pater filium. ſinh nhệt: dia do nacim ento; natiuitatis dies. ſinh đôi[đính chính 6]: gemeos; gemini fratres.
ſinh, lên: ſubir: aſcendo, is. ſinh thì, giờ lên: hora de ſubir; aſcenſus hora. đã ſinh thì: ià morreo: iam mortuus eſt. eum loquendi modum mutuamur ab Ethnicis, ad ſignificandam Chriſtianorũ mortem, vt pote aſcenſum ad Deum.
ſinh, vide sênh.
ſinh: enxofre; ſulphur, is. lửa ſinh lửa diêm: fogo de enxofre e de ſalitre: ignis ex ſulphure & nitro, vt in inferno.
ſinh đô: o primeiro grao como de bacharel; primus literatorum gradus aſcendendo, hoc eſt infimus. eo etiam nomine compellamus adoleſcentes quos honore afficere volumus, cum ſcilicet eorum nomina ignoramus.
sình sịch, vide rịch.
sít: mingoarſe algũa couſa, como arròs nouo quando ſe
coze: diminui aliquid, vt orizam nouam quando concoquitur.
sô, coi sô sộ: ver de perto: inſpicere ex proximo loco. alij sồ sỗ.
ſo: cotejar pera ver qual he melhor: conferre aliqua inter ſe ad videndum quod nam melius ſit. ſo cu᷄̀ nhau, ſo lại cái naò tốt. idem.
sò, cái sò: amejoas; mytilus, i. ꞗỏ sò: caſca de amejoa: mytili teſta.
ſố: fado, eſtrea; fatum, i. conſtellatio, onis. đổi ſố: mudar a eſtrea; mutare conſtellationem. Ethnicorum error, vide. nhương ſao. mặc ſố: conforme ſua eſtrea: iuxtà ipſius fatum. xem số bàn tay: ver as maõs pera ſaber a bona dicha: manus inſpicere ad bonam ſortem augurandam. chyromantia, æ.
ſố, độ ſố: legoas contadas de caminho: leucæ itineris numeratæ. dĕạm vô ſố: eſtadios ſem fim: ſtadia ſine numero. hàng hà ſa số: couſa ſem conto: innumerabilis, e.
sồ, coi sồ sỗ: ver claramente de perto: inſpicere clarè ex proximo loco.
ſổ: rol de gente, ou de outra couſa: cathalogus, i. viét ſổ: fazer rol: cathalogum conſcribere.
ſổ: riſcar: deleo, es. ſổ chữ ấy đi: riſcai aquella letra: dele illam literam.
ſổ, cửa sổ: ianelinha: feneſtella, æ.
ſổ ra: ſoltarſe ou ſair algũa couſa do lugar aonde estaua repreſada: erumpo, is. chim ſổ ra: aue que ſe ſoltou de ſeu lugar: auis quæ è ſua cauea euaſit. ſổ nước mũi ra: ſair eſtillicidio dos narizes: effluere ſtillicidium è naribus. ſổ máu ra: ſoltarſelhe o ſangue: erumpere ſanguinem. & ſic de alijs liquoribus qui retenti erumpunt.
ſổ blời: arco da velha: iris, idis.
ſỗ đôi: terra que deixão pera tapar a agoa: terra quæ relinquitur ad aquam coercendam.
ſỗ, cây ſỗ: certa aruore: arbor quædam dicta ſỗ.
ſỗ, coi ſỗ, vide ſồ.
ſọ đầu: càueira: caluaria, æ. ſọ dừa: xareta de coco: nucis.
indicæ nucleum. ſọ bầu: cabaça: cucurbita arida.
ſộ, nói ſưng ſộ: fallar inchado com agaſtamento: tumidè loqui præ ira.
ſộ, coi thấy ſô ſộ: ver de perto, claramente: videre è propinquo perſpicuè. melius ſồ ſỗ.
ſơ: apalpar: palpo, as. ſơ ai: apalpar alguem; palpare quem. đi ſơ: ir as apalpadelas: pertentando ambulare. tìm ſơ: buſcar as apalpadelas[đính chính 7]: tentando quærere. vide mê.
ſơ cơm: mexer o arròs quando ſe coze; miſcere orizam quando concoquitur.
ſơ thuóc: vntar cõ mezinha: vngere medicamento. xức thuóc, idem.
ſỡ, sắc ſỡ: varias cores: varij colores. rỡ, idem. rắn hŏa sắc ſỡ: cobra de varias cores: variegatus coloribus ſerpens. rắn rỡ, idem.
ſỡ dầu ſỡ: azeite de comer:: oleum quod edulijs immiſcetur.
ſõ cai: o Mandarim a quẽ a aldea paga a rẽda por ordem do Rey: magiſtratus cui pagus ſoluit tributum ex mandato regis. ſỡ trĩ, idem.
ſợ: medo que fas mouimento no corpo; metus qui exteriorem facit motionem. ſợ sệt, ſợ ſiệc, idem. ngợp ſợ: medo de cair de alto: metus decidendi ex altiori aliquo loco in præcipitium.
ſoâi, vide ſuôi.
ſoấy, vide ſuốy.
sŏạn của lại: confiſcar os bens; fiſco addicere bona. melius, tho của lại.
sŏát: arrecadar a renda: colligere tributum. sŏát thüế, sŏát tièn, làm tièn, idem.
ſóc, coi ſóc atentar por algũa couſa: inuigilo, as. coi ſóc nhà: ter cuidado da caza: inuigilare domui. coi ſóc cha mẹ: olhar por ſeus pays: curam habere parentum.
ſóc tlán: caluo: caluus. ſói tlán, idem.
ſóc, cái ſóc: doninha: mulſtella, æ.
ſoi: alumiar: illumino, as. ſoi cho ſáng: alumiai pera ficar claro: illumina vt ſit claritas. đèn ſoi nhà: a candea allumea a caza: illuminat
candela domum. ſoi cá: peſcar com candea, com lùs: lumine lucernæ aut faculæ piſcari.
ſoi gương: ver no eſpelho: inſpicere ſpeculum. ſoi đòu᷄, idem, eſt etiam veneficium quo Ethnici fatuè putant ſe ex ſpeculo poſſe agnoſcere vnde illis ortum ſit aliquod malum, dœmonibus ſcilicet varia in ſpeculo mentientibus per ſpecies &c.
ſoi: eſpecies rememoratiuas: ſpecies ad memoriam inſeruientes.
ſoi, gò ſoi: monte de terra no rio: mons aliquis terræ in ipſo flumine.
ſôi: feruer; bullio, is. nấu cho ſôi: cozer atè feruer: concoquere donec bulliat. nước ſôi: ferue a agoa: feruet aqua. nồi ſôi lên: a panella ferue; ebullit olla.
ſói, con chó ſói: lobo; lupus, i.
ſói tlán, vide ſóc tlán.
ſỏi: pedra que laſtima o pè: lapis lædens pedem. phải ſỏi: dar em pedra com os pès, laſtimandoos: offendere in lapidem. đạp ſỏi, giài ſỏi, idẽ.
sõi, nói ſao᷄ sõi[đính chính 8], vide ſao᷄ sõi[đính chính 9].
ſơi nao: que termo ou fim: quis terminus, aut finis ? ideſt nondum eſt terminus adhuc multum ſupereſt. ſơi nao lếy nữa: ainda fica muito leuai mais: adhuc multum ſupereſt, accipe amplius.
ſởi: burbulhas, ſarampão: morbillus, i. nên ſởi, vide ſảy.
ſợi: fio: filum, i. ſợi ꞗĕải: fio de algodão: filum goſſipij. ſợi tơ: fio de ſeda: filum ſericum. ſợi bún: fio de letria; filum ſimilaginis.
ſớm: cedo: ocytèr, ocyùs. ſớm tlưa: cedo tarde; ſeriùs ocyùs. còn ſớm: ainda he cedo: tempus nondum aduenit về ſớm: tornar cedo: ocytèr reuerti. ſớm mai: polla menhãa cedo; ſummo mane. mai ſớm: a menhãa polla menhãa: cras mane. ſớm: couſa temporaã: præcox, ocis lúa ſớm: arròz que vẽ no cedo: oriza præcox.
ſon: vermelhão: minium, ij. đỏ, thắm, idem.
ſon, gếm ſon, ngọt ſon: vinagre forte: acetum validũ.
ſon, ỡ một mềnh ſon: estar sò não ter marido ou molher: cælibem vitam ducere ſine coniuge.
ſon: eſteril, de todo não ter filhos: ſterilis, omninò carens liberis.
ſôn ſột, vide rôn rột.
ſơn: charão, charoar: ſandaracha, æ. ſandaracha inficere. phải ſơn: enchar o roſto pollo ar do charão freſco: inflari faciem ex recentis sãdarachæ vapore.
ſởn gáy: arrepiarem ſe os cabellos com medo: inhorrere capillos metu. alij, rởn gáy.
ſợp, các ſợp: certo peixe: quidam piſcis, dictus ſợp.
ſốt: quentura de tempo; calor temporis verbi gratia æſtiui. ngày ſốt: tempo quente: dies calidi.
ſốt: febre: febris, is. ſốt mềnh, idem. ſốt rết: cesão, febres & frios; calor & frigus ex febri. ſốt náo᷄ nục: grande cezão de febre: febris acceſſio magna.
ſốt: voz que termina a negação cõ exageração: dictio terminans negationem cum exaggeratione, vt, chưa có ſốt: ainda nunca: nunquam adhuc. chảng ăn đi gì ſốt: não come de tudo nada: omninò nihil comedit.
ſốt: faltar: deficio, is. ſốt chữ: faltar letra: defectum eſſe literæ. ſảng ſốt: paſsar algũa palaura por eſquecimento como na reza: omittere aliquod verbum ex inaduertentia vt in recitando, & ſic in ſimilibus defectibus ex inaduertentia.
ſọt, cái ſọt: cesto em que acarretaõ varias couſas: ciſta per quam varia aſportantur, vt terra, fructus, & id genus alia.
ſột, vide rôn rột.
ſót dĕa ra, vide ſây.
ſỡu, tlâu: bufaro: bubalus, i. giờ ſỡu: de hũa depois de meyanoite atè às tres: hora, à prima vſque ad tertiam poſt mediam noctem. năm ſỡu, vide giờ.
ſou᷄: rio: fluuius, ij. bờ ſou᷄: borda do rio: fluminis ripa. bải, idem. ſou᷄ ngán hà: via lactea: via lactea. ſou᷄ thinh hà, idem. ſou᷄ cái: o rio grande em que os outros ſe
metem: flumen maius in quod alia minora flumina ingrediuntur. ſou᷄ con: braço de rio que ſe mete no grande: riuus ſeu fluuius minor, qui intra fluuium maiorem ingrediens nomen deperdit.
ſóu᷄; vida, viuer: vita, æ. viuo, is. hàng ſóu᷄ ꞗệy: vida eterna: vita æterna. ſóu᷄ lâu vô cu᷄̀, idem. ſóu᷄: ainda eſtà viuo: viuit adhuc. ſóu᷄ lâu: viuer muito tempo: viuere diù. ſóu᷄ lại: reſuſcitar: reſurgo, is.
ſóu᷄: macho das aues: auium maſculus. gà ſóu᷄: gallo: gallus gallinaceus &c.
ſóu᷄: couſa crua ou verde: crudus, a, vm. ăn cá ſóu᷄: comer peixe crù: crudum piſcẽ edere. blái ſóu᷄: fruita verde: fructus immaturus. nói ſóu᷄ nói chín: fallar impertinencias: loqui indecentia. nói ſóu᷄ nói ſể, idem.
ſóu᷄: costas da ferramenta que tem sò gume de hũa parte; aduerſa pars aciei in ferramentis quæ ſolum aciem ex vna parte habẽt. ſóu᷄ gươm: coſtas da catana: aduerſa pars aciei in gladio. & ſic de alijs.
ſóu᷄, xương ſóu᷄: eſpinhaço: ſpina dorſi.
ſóu᷄ chên: canella da perna: tibia, æ.
ſu ſi: aſpero por cepilhar: aſper, a, vm. minimè læuigatum. chảng tlơn, idem.
ſu gia: ſogro, ſogra: ſocer, eri. ſocrus, vs.. ſuigia, idem.
ſủ, cá ſủ: peixe coruina: coracinus piſcis.
ſư, thày: mestre: magiſter, tri. tien ſư, thày tlước: o primeiro meſtre em qualquer arte, a quem adorão e leuantão altarinho em ſua caſa, cada hũ ao da arte que profeſſa, pera que os faça eminentes na quella arte: magiſter primus in qualibet arte quem adorant ipſique altariolum erigunt in veſtibulo domus, vnuſquiſque illi cuius artem profitetur, vt ſcilicet ab illo eminentiam in illa arte obtineãt, & lucrum faciãt, latrones ipſi ſuum etiam habent mercurium quem colunt vt furandi illis anſam præbeat. bàn tien ſư: altarinho ao meſmo: altariolum in quo primũ
magiſtrum vniuſcuiuſque artis colunt.
ſư tử: leão: leo, nis.
ſư tướng: diabos aos quaes inuocão os feiticeiros nas curas: dœmones quos venefici inuocant cum morbos curare tentant.
ſứ: embaixador, embaixada: legatus, i. legatio, nis. đi ſứ: ir com embaixada: legationem deferre. chính ſứ: o embaixador que vay no primeiro lugar com outros: legationem deferre. chính ſứ: o embaixador que vay no primeiro lugar com outros: legatus qui primum legationis locum tenet. phú ſứ: o do ſegundo lugar: legatus ſecundum locum tenens. tào᷄ ſứ: os mais que acompanhão: legatorum comites.
ſứ, quan tru᷄ ſứ: nome com que ſe chamão os Eunucos graues em ſua auſencia com honra: nomen quo Eunuchi primarij nominantur cum honore cum abſunt. quan tlao᷄, idem.
ſử: iſtorias: hiſtoriarum narratio. sắch ſử: liuro de historias: liber in quo hiſtoriarum narratio continetur. ſử kí: eſcreuer historias: hiſtoriarum narrationem conſcribere.
ſử, lênh ſử: eſcriuão do mandarim: ſecretarius, vel notarius magiſtratus. xá nhin, idem.
ſự, thờ: venerar: veneror, aris. ſự thượng đế, thờ ꞗua tlên: venerar ao Rey de riba: venerari Regem ſupernum notandum tamen eundem dici, ngộc hŏàng, thượng đế: quem venefici colunt, & ſic diabolum nominant:
ſự: couſas: res, rei. ſự gì: que couſas; quid ? tôi chảng biét ſự gì: não ſei nada, não me meto niſſo, là vos auinde: hoc ego non curo, fac vt tibi placet. ſự: o que toca: ſpectans, ſeu quod ſpectat. ſự linh hồn: o que pertence a alma: pertinentia ad animam. ſự xác: o que pertence ao corpo: ſpectantia ad corpus. ſự buôn bán: o que toca ao officio de mercador: attinentia ad munus mercatoris. ſự ꞗợ chào᷄: o que toca aos caſados e debito coniugal: ſpectantia ad officium coniugum, & debitum coniugale. ſự dâm dục: o que toca couſas deshoneſtas; pertinẽtia ad venerca.
ſự, dân ſự: vaſſalos, pouo; ſubditi, populus, i.
ſự. tho᷄u ſự: couſa galante, cortès: vrbanus, a, vm. mạc cho lịch ſự: veſtir galante, limpo: ciuilibus ac mundis indui veſtibus.
ſự, vô ſự: eſtar liure das cargas publicas como da aldea e dos mandarins Rey &c: liberum eſſe ab oneribus publicorum operum vt Regis, Magiſtratuum, aut etiam proprij pagi.
ſủa: ladrar: latro, as. con chó ſủa: o cão ladra: latrat canis.
ſứa: agoas mortas: piſcis, vel oſtreorum genus quoddam valdè molle ad modum maſſæ rotundæ in qua nullus ſensùs apparet niſi quidam motus intra aquam, ſed cum litus attigerit ita quieſcit vt nullus ſenſus in ea maſſa penitus appareat, illam tamen multi comedunt præſertim oriẽtales. luſitani vocant: agoas mortas æſtus maris emiſſiores, quia ſcilicet cum æſtus ſunt remiſſiores in littore ſæpe inueniuntur illæ maſſæ.
ſửa: couſa direita: rectus, a, vm. rectè. nói ſửa: fallar direito: rectè loqui. đã ſửa, idem.
ſửa: endireitar, caſtigar: emendo, as, caſtigo, as. ſửa lại: endireitar alguã couſa mal concertada: emendare aliquid non benè compoſitum. ſửa ai: caſtigar alguem: caſtigare aliquẽ. ſửa mềnh: emendarſe: corrigere ſeipſum. ſửa nhà: ter conta cõ os de caza indireitalos: corripere domeſticos. ſửa nước: gouernar o Reyno: adminiſtrare regnum. ſửa trị nứơc, idem.
ſửa, săm ſửa: aprestar: paro, as. dĕọn, idem.
sữa: leite: lac, tis. bú sữa: mamar: lac ſugere. mút[đính chính 10] sữa, idem.
ſuâi, vide ſuôi.
ſuấy, vide ſuốy:
ſuâng, vide ſương.
ſưấng, vide ſướng.
ſúc miệng: enxagoar a boca: abluere os.
ſúc lọ: enxagoar o bule:
abluere vrceolum.
ſúc, lọuc ſúc: animais, propriamente são ſeis eſpecies que contão como mais domeſticas: animalium ſpecies sũt ſex ſcilicet magis domeſticæ. bò: o boy: bos bouis. tlâu: bufara: bubalus, i. ngựa: cauallo: equus, i. dê: cabra: capra, æ. chó: cão: canis, is. chien: ouelha: ouis, is.
ſức: forças: vires. ſức khŏẻ: bem diſpoſto: firmis viribus homo. hết[đính chính 11] ſức: com todas as forças: omni conatu. hơn ſức: excede as forças; vires ſuperat. qua ſức, idem.
ſực thức: acordar de repente: repentinè expergiſci.
ſui gia: ſogro, ſogra: ſocer, i. ſocrus, vs. melius; ſu gia. alij gùn ghè.
ſủi máu miệng: ſair ſangue da boca, como dos mortos; erumpere ſanguinem ab ore, vt in mortuis. ſủi nước lên: começar agoa a feruer hũ pouco; ferueſcere aquam.
ſuy: conſiderar: cogito, as. ſuy mlẽ: ponderar a rezão: perpendere rationes. ſuy lại: conſiderar hũa e outra vès: recogito, as. ſuy chảng đến: o entendimento, ou diſcurſo não chega: intellectus non attingit, non capit.
ſum họp: aiuntamento de gente: concurſus hominum.
ſún rang: deſdentado hũ pouco; dentium parte carens.
ſưng: enchar: inflo, as. ſưng mềnh lên: encharlhe o corpo: inflari corpus. nói ſưng sộ, vide sộ.
sừng: corno, punta: cornu. sừng tây: punta de bada: cornu vnicornis.
ſuôi: bambu delgado e forte de cor de tartaruga: canna ſubtilis ſatis firma, coloris teſtudinis maculas imitantis. ſuôi trúc, trúc đồi mồi, idem. gậy ſuôi: bordão deſſe bambu: ſcipio ex canna ſubtili ſatis firma, colorem & maculas teſtudinis imitante.
ſuối: reibeiro que corre entre montes: riuus aquæ inter montes decurrens.
ſưởi: aquentarſe: calefieri. ſưởi lửa: aquentar ſe ao fogo: calefieri ad ignem. ſưởi náng: aquentarſe ao ſol: calefieri ad ſolis lumen. dicitur
de quocumque animali, de alijs rebus dicitur, phơi, hơ.
ſườn: lado; latus, eris. cŏên lấy lưỡi đòu᷄ đâm ſườn đức[đính chính 12] Chúa Ieſu: o ſoldado cõ a lança abrio o lado do Senhor Ieſu: latus Domini Ieſu miles aperuit lanceâ.
ſương: orualho: ros, roris. ſương ſa: orualhar: roro, as. ſương ſa: neuoa: nebula, æ.
ſương: leuar dous algũa couſa: deferre aliquid duo ſimul. ſương xác: leuar o defunto: deferre mortuum duo ſimul.
ſướng: goſto da alma ou do corpo: delectatio animæ, vel corporis. nghe giảng thì ſướng: goſto de ouuir pregar: delector audiendo concionem. tắm mát thì ſướng: lauarſe pera refreſcarſe he goſto: delectatio eſt eſſe in balneo ad refrigerium.
ſút: eſcapulir algũa couſa como da mão: elabi aliquid, vt è manu. ſút tay, idem. ſút ra: ſair ſe algũa couſa do ſeu lugar, como anel do dedo, ſeu lugar, como anel do dedo, catana da bainha: effugere aliquid è proprio loco, vt annulum è digito, gladium è vaginâ. sổ, idem. ſút con đi: mouito: aborſus, vs. ſút lưng: dor de cadeiras: dolor renum. đau lưng, idem.
ſứt mũi: narìs cortado: præciſis naribus homo. kim ſứt tlôn: agulha ſem fundo: rupti foraminis acus. melius ſớt, vel sết.
su᷄, cây ſu᷄: certa aruore que dà figos ao modo dos noſſos e ſe comem verdes: arbor quędam quæ ficus gignit ad formam exteriorem noſtratiũ, ſed virides comeduntur. blái ſu᷄: eſſes figos: ficus indici ad formam noſtratium virides tamen eduntur.
su᷄̀, chuộng: honrar: colo, is. khâm su᷄̀, kính chuộng: reuerenciar e honrar: reuereri & colere.
su᷄́: arma de fogo: igniuomum genus armorum. su᷄́ bính: artelharia: tormentum bellicum. su᷄́ tay: arma de fogo: diſplodere fiſtulam ferream, aut bellicum.
cum. tormentum. gè su᷄́: apontar com eſpingarda, polla no rosto: fiſtulâ ferreâ collimare metam, vultui admouendo eam fiſtulã. su᷄́ gang: peça de ferro: tormentum bellicum ferreum. su᷄́ đòu᷄: peça de bronze: tormentum bellicum æneum. đúc su᷄́: fundir peças: conflare tormenta bellica. su᷄́ máng, vide. hĕàng. tạo᷄ đồi su᷄́: atacador: fiſtulæ ferreæ fartor. báng su᷄́: coronha da eſpingarda: fiſtulæ ferreæ lignea theca. bính su᷄́, idem.
- ▲ Gốc: sách được sửa thành sắch: chi tiết
- ▲ Gốc: dĕy được sửa thành dêy: chi tiết
- ▲ Gốc: săn được sửa thành ſan: chi tiết
- ▲ Gốc: ſao᷄ được sửa thành sáo᷄: chi tiết
- ▲ Gốc: ſách được sửa thành sắch: chi tiết
- ▲ Gốc: đoi được sửa thành đôi: chi tiết
- ▲ Gốc: apalpadelar được sửa thành apalpadelas: chi tiết
- ▲ Gốc: ſỡi, nói ſao᷄ ſỡi được sửa thành sõi, nói ſao᷄ sõi: chi tiết
- ▲ Gốc: ſỡi được sửa thành sõi: chi tiết
- ▲ Gốc: mót được sửa thành mút: chi tiết
- ▲ Gốc: hếc được sửa thành hết: chi tiết
- ▲ Gốc: đứt được sửa thành đức: chi tiết