Từ điển Việt–Bồ–La/K
KA: vida ca.
ke: remela dos olhos: gramia, æ. ke con mắt, dử con mắt: olhos remeloſos: lippi oculi.
ke, đàn cò ke: rabil: lyra ruſtica.
ke, gánh cò ke: o gemer da pinga com o peſo: ſtridor quẽ edit canna Indica ob pondus quod cum illa defertur humeris. cọt kẹt, idem.
ke: vergonhas de homem ou de molher: pudenda ſiue viri, ſiue fœminæ .
kê, cô kê: oſſicio de vigiar as obras: ſuperintendens operis.
kê: painço: panicum, i. bou᷄ kê: ſpiga de painço: panici ſpica.
kê len: meter algũa couſa de baixo pera aleuantar outra: ſupponere aliquid ad eleuandum aliud.
kế: cozer algũa couſa ſobre o veſtido ià coſido, como cabeção de peça ſobre o cabeção da cabaya: aſſuere aliquid veſti iam conſutæ, vt ex ſerico petagium, ſuper ipſius veſtis amictorium.
ké ꞗó ké làm túi: peça de ſeda de que fazem bolças: ſericum quoddam quo crumenæ conficiuntur.
kẻ, quả ké: fruta eſpinhenta qual os gentios no quinto dia da quinta lua poem na cabeça pera viuerem muito: fructus quidam ſpinoſus quem Ethnici die quinta lunæ quintæ capiti ſuperſtitiosè imponunt vt diù viuant.
ké: herua do mato: herba ſylueſtris.
kẻ: os que: qui. ſolum de hominibus, loquendo demiſsè. kẻ chợ: os do bazar quer dizer a corte do Tonquim: qui ſunt in foro, ideſt in regia Tunkinenſi. kẻ quê: os da aldea: oppidani. kẻ mùa: rustico: ruſticus, a, vm. quê mùa, idem. kẻ lành: os bons: boni. kẻ dữ: os maos: mali. mầy ở kẻ naò: de que terra ſois: cujas es ? tôi là kẻ hèn: eu ſou hum ninguem: flocci ego ſum.
kẻ háng, vide háng.
kẻ: pauta: norma linearum. kẻ gếy: regrar o papel delineare cartam ad normã.
kể: contar como historia: narro, as.
kể: contar, fazer conta: numero, as. kể chảng xiét: ſem conto: innumerabilis, e.
kể: fazer cazo de alguem: æſtimo, as. chảng kể ſự ấy: não fas cazo diſſo: nihili facit eam rem.
kệ, đăọc kệ: rezar aos pagodes: recitàre idolorum librum.
kệ, cô kệ: homem graue fazer officio baixo: primariũ virum officijs vilibus occupari.
kéc, cồ kéc, cồ kính: cocegas: titillatio, onis.
kênh[đính chính 1]: eſteirro de rio ou de mar: riuulus è flumine, aut etiam ex mari procedens.
kềm[đính chính 2]: tenàs; forceps, ipis. kìm[đính chính 3], idem.
kem, thầng kem: belleguins do mandarim: ſatellites præfecti.
kém: couſa que tem falta he menos: deficiens res. bạc nầy kém hai lạng: nesta prata faltão dous taeis: deſunt huic argento duo nummi.
kẻm: valle entre montes: vallis inter montes. melius trung núi.
kẻm: tutunaga: plumbum album.
kên kên: aue que come corpos mortos: auis quæ paſcitur cadaueribus.
kên, vide cân.
kèn: frauta: fiſtula, æ. quiển: idem. thổi kèn: tanger frauta: ludere fiſtula.
kén: fazer rezenha de ſoldadeſca: recenſere milites. nghiem, idem.
kén tơ: folhelho de ſeda: folliculus bombycis.
kén, nên kén: doença de pedra: calculo laborare.
keo: queda naluta: caſus in lucta. ꞗật một keo: lutar hũa queda: experiri ſemel in lucta donec alter cadat.
keo: grude que ſe fàs de pelle ou neruo: glutinum expelle aut neruo confectum.
keo, xin keo: lançar ſortes com as caixas; ſortes monetis æreis exquirere.
keò: traue que da comieira da caza dece ſobre as colunas: trabs quæ a ſummitare domus ad columnas hinc inde deſcendit. keo nhà, idem.
kéo: puxar: traho, is. kéo cho thảng: puxar pera entezar:
trahere ad intendendum kéo ꞗĕải: fiar: trahere fila.
kéo, cái kéo: tezoura: forfex, icis.
kéo đi, tlốn đi: acolherſe pera que o não achem: ſubtrahere ſe ne reperiatur.
kéo lửa: ferir fogo: extrahere ignem, vt è ſiilce, ligno, & ſimilibus.
kẻo: peraque não: ne. cho kẻo nói: peraque não falle: ne loquatur.
kẹp: entalar entre dous paos: intercipio, is. kẹp cổ: afogar entre dous paos: conſtringere guttur duobus lignis ita vt mors ſequatur.
kẹp: ratoeira em que fica o rato entalado: muſcipula, in qua meres intercipiuntur.
kẹp: empreſſa como de liureiro: inſtrumentum quo aliquid premitur, vt libri & ſimilia.
kép: couſa dobrada: duplicata res. áo kép: cabaya forrada: duplicata veſtis. blả kép: pagar em dobro: duplum ſoluere. chữ kép: letras que tem todas as penadas: characteres omnibus ſuis partibus conſtantes. lần hột kép: rezar a çoroa dizendo duas oraçoẽs em cada grão: duplicatis ad ſingula grana precibus globulos precarios percurrere.
kết làm: fazer como meyas de agulha ou couſa ſemelhante: contexere acu tibialia, vel quid ſimile.
két nghĩa cu᷄̀ nhau: trauar amizade: inire amicitiam. két họp: vnirſe, ajuntarſe, diſſe tambem dos caſamentos: coniungo, is, dicitur etiam de matrimonio. két tăóc cu᷄̀ nhau: ajuntar os cabellos hum com outro: iungere capillos inuicem, ideſt decumbere ſimul, vel iungi matrimonio ſimul.
kẹt, cọt kẹt, vide ke, gấnh cò ke.
kêu: bradar: clamo, as. keu lên, idem. đi kêu nó: chamaio, ide o chamar: voca illum. chuâng kêu: o ſino ſoa: ſonat campana. chim kêu: o paſſaro canta: canit auis. kêu: queixarſe: conqueror eris. làng kêu: a aldea ſe queixa: conqueritur pagus, lamentis omnia implet.
khá: conuem: decet. chảng khá: não conuem: non decet. khả, idem.
khác: couſa differente: diuerſus, a, vm. ſự khác: outra couſa: aliud. khác nhau: diſtintos entre ſi: diſtincti inuicem.
khàc: eſcarrrar: excreo, as. khàc ra đàm: eſcarrar freimas: excreare flegmata. expuere pituitam.
khắch: hoſpede, peregrino de outra terra: hoſpes & peregrinus ex alijs oris adueniens. khắch thương: mercador: mercator, oris.
khách, chim khách: pega: pica, æ. bò các, idem.
khai, mở ra: abrir: aperio, is. khai ấn, vide ấn.
khái: ſpecie de tigre: tigris ſpecies.
khải: petição por eſcrito a o Rey: petitio ex ſcripto quæ fit regi. lên khải dĕọu᷄ Chúa: dar peticão per eſcrito a el Rey: petitionem ex ſcripto regi offerre. khẩn khải, idẽ.
khày: dulão piqueno, ou bandejinha: menſa rotunda paruula.
khâm, kính: reuerenciar: reuereor, eris. khâm su᷄̀. kính chụâng: reuerenciar e estimar: reuerenter venerari.
khâm: papel que ſe poẽ pollos gentios no caixão dos mortos: carta quæ mortuorum capſis ab Ethnicis apponitur. hạ khâm: papel que ſe poem na parte de baixo do caixão dos mortos: papyrus quæ adhibetur in parte inferiori loculi defunctorum. thượng khâm: o papel que ſe poem de cima: cartula quæ adhibetur ab Ethnicis in parte ſuperiori loculi defunctorum.
khấm, quan đi khấm: o iuys ir ver a ferida ou outro indicio do delicto pera iulgar: examen iudicis ex inſpectione vulneris aut alterius indicij de crimine. khấm viẹc, xét viẹc: iulgar do negocio: iudicare de re.
khấm ảnh, caixa ou nicho em que ſe poem a imagem: pera eſtar e ſer adorada com decencia: capſula in qua reponitur imago vt decenter colatur. khou᷄ ảnh, idem.
khảm: he bastante: ſufficiens. chảng khảm: não abrange: non ſufficit.
khăn chùi mặt: lenço: ſudariolum, i. khăn chùi tay: toalha das maõs: mantile, is. bức khăn: lençol, toalha grande: linteum, i, torale, is.
khăn khấn: ſuſpirar: ſuſpiro, as.
khăn, kho khăn: pobre: pauper, is.
khan cổ: enrouquecer: rauceſco, is. khan tiếng, idem.
khấn: prometer: promitto, is. khấn[đính chính 4] hứa idem.
khấn cu᷄̀ đức Chúa blời : fazer voto ou iuramentc a Deos: votum aut iuramentum Deo emittere. càu khấn: rogar: precor, aris. thương khấn, khấn nguịen, idem.
khẩn, caù khẩn, khản nguiẹn: idem cum khấn.
khản khải deọu᷄ chúa, vide khải.
khản mực: ſecarſe a tinta de eſcreuer: ſiccari atramentum ad ſcriptionẽ, khản thuóc: acabarem ſe as tintas de pintar: deficere colores ad pingendum.
khang khanh: bem feito; rectè factum.
khanh, chôn: ſepultar: ſepelio, is, tần phần thư khanh nhu, đốt sảch chôn hăọc tlò: certo Rey da China que queimou os liuros e enterrou os eſtudantes: quidam Sinarum Rex qui libros combuſſit, & ſtudioſos ſepeliuit.
khánh tán: certa feſta de pagodes: idolorum ſolemnitas quædam.
khánh, chúa khánh: nome de hũ regulo que eſtà nos montes da parte da China, e foy antigamente poſſuidor de quatro Prouincias de Tonquim, o lugar aonde eſtà ſe chama cao bàng: nomẽ Reguli qui olim poſſidebat quatuor Tũchini Prouincias, nunc habitat in montibus inter Tunchinum & Sinas cao bàng dictis.
khao: facrificio que ſe fas ao diabo ou aos mortos peraque não fação mais mal: ſacrificium quod fit diabolo aut defunctis ne amplius noceant. khao lao, idem. đưa khao: deſpedir de ſy eſſes diabos ou defuntos fazendolhes cauallos, galès, e outras couſas todas de papel pera os fazer ir queimando tudo iſſo ou botando o no rio, e depois atirão eſpingardas pera lhes por medo
e não tornem: deducere diabolos illos aut defunctos ne amplius noceant, ac ideò parare triremes equos & alia omnia papyracea quæ comburunt, vel in profluentem amnem proijciunt, ne amplius redeant, atque ideò bombardas explodunt vt illos deterreant à reditu.
khaó, khôn kháo: prudente, auiſado, entendido: ſapiens, tis. kháo lám: mui entendido: ſapientiſſimus, a, vm.
khaỏ: examinar: examen adhibere. khaỏ sách: reuer o liuro: diſcutere librum. khaỏ lại, idem. khaỏ lược: por atormento: examinare reum per torturam.
khaỏ cả, khaỏ giá: taixar o preço: taxare pretium.
khaỏ, bánh khô khaỏ: bolos torrados de arròs com iagra ou açucar preto, amarelos ſecos: bellaria ex oriza & ſaccharo nigro quæ torrẽtur & ſiccantur ad ignem & fiunt crocea.
khăóc: chorar: fleo, es. khăóc lăóc, idem.
kháp: todo: totus, a, vm. omnis, e. kháp thien hạ: todo mundo: totus mundus. kháp mọi nơi: todo lugar: omnis locus. kháp người: todos os homens: omnes homines.
khát: ter ſede. ſitio, is. khát nước: ſede de agoa: ſitire aquam. khát mặt ai: deſejar de ver alguem, ter ſaudades: deſiderio alicuius teneri. đói khát: ter fome: famem pati. khát đạo: deſejar a ley: concupiſcere legem.
khâu: cozer: conſuo, is. khâu aó: cozer cabaya; conſuere veſtem. khâu ꞗĕá: remendar; reſarcio, is.
khâu: ornamento de latão ou de prata que ſe poem iunto do cabo da catana ou da lança & couſas ſemelhantes; ornamentum ex ære, vel argento, circa capulum gladij, vel lanceæ aut ſimilium, alij khêu, vel khou.
khẩu, miạng: boca: os oris. ác khẩu, dữ miẹng: roim boca: os prauum.
khê: ſaber afumo: fumo infici cibum. cơm[đính chính 5] khê: o arròs ſabe a fumo. fumo infectæ eſt oriza. khết, idem.
khê lê: muitos ſem conto: multi abſque numero, vide hà.
khe nước: ribeira de agoa: riuus aquæ.
khế, blái khế: carambola: fructus indicus quem luſitani, carambola, vocant.
khem: absterſe: abſtineo, es. kiêng, idem. ăn khem: guadar a boca como as paridas: abſtinere à quibuſdam cibis vt puerperæ. ăn khem thịt: abſterſe da carne: abſtinere à carnibus.
khen: louuar: laudo, as. nói khen, ngượi khen, idẽ.
kheo, đi cà kheo: andar em pes altos de pao: incedere in præaltis pedibus ligneis.
khéo: couſa bem feita: affabrè facta res làm cho khéo: fazer bem feito; affabrè facere. khéo dĕạ: abilidade no traçar: ingenio valere ad machinandum. khéo léo, idem. khéo miệng: gracioſo no fallar: lepidus, a, vm.
khép cửa: fachar a porta ſem a trancar: claudere ianuam abſque repagulo.
khét: cheirar a chamuſco: olere vſtulationẽ. khét lè, idẽ.
khêu đèn: eſpiuitar a candea: emungere lucernam. khêu rác: tirar o ciſco com a ponta de algũa couſa: extrahere quiſquilias aliquâ re acutâ. khêu ốc: tirar do brigigão o que tem pera comer: extrahere ex cõchilio quod edi ſolet; & ſic de ſimilibus, khêu, ſignificat extrahere.
kheu, vide kheo.
khi: tempo: tempus, oris. khi ấy: então: tunc. khi nây: agora: nunc. khi nãy: ainda agora: paulo ante. đang khi: em quanto: dum. đang khi ăn: em quanto come: dum comedit. đến khi đã ăn[đính chính 6]: depois de comer: poſt comeſtionem. khi tlước: antes: antequam. khi ſau: depois: poſtea. khi chửa có: em quanto não: dum nondum. có khi thì có, có khi thì chang: as vezes tem, as vezes não tem: interdum datur, interdum non. chảng khi đừng: ſem ceſſar: continuò, ſine intermiſſione. khi thu khi yểu, vide yểu.
khí, hơi: humor: humor, ris. khí nước: vapor: vapor, is. khí đất: exhalação: exhalatio,
nis. khí đŏục: humor roim: humor nociuus. khí: ſuſtancia; ſuſtſtantia, æ. khí mềnh ra: pollução: pollutio, nis. khí rét: frio; frigus, oris. khí sốt: quentura: calor, is.
khí giái: todo genero de armas: armorum quod cunque genus.
khí, xuy hiệu khí: dar ſinal com trombeta: ſono buccinæ ſignum edere.
khỉ, con khỉ: bugio: ſimia, æ.
khía: quinas, cantos: angulus, i. khía mũ: os cantos do barrete; anguli pilei. khía ngăọc: cantos do vidro triangular: anguli vitri triangularis.
khích nghịch: odio: odiũ, ij.
khiêm nhường: humildade: humilitas, atis.
khiểng mọt chên: coxo dehũ pè: claudus altero pede.
khiêng: dous, ou muitos iuntos accarretarem algũa couſa as costas: deferre humeris aliquid duos aut plures. khiêng gỗ: accarretar dous ou muitos hum pao as costas: geſtar humeris lignum duos aut plures.
khiến: mandar; præcipio, is. khiến cho: prometer de dar: promiſſio dandi.
khiến đá: fazer andar as pedras por feiticeria: præcipere lapidi vt moueatur, ab vno loco in alium, ex præſtigio & arte dœmonis.
khiến, ꞗua hành khiến, vide hành.
khít, kín khít: tapar bem como buracos &c: obturare foramina, & ſimilia.
kho: celeiro; cellarium, ij. kho gạo: celeiro de arròs: granarium orizæ. kho tièn: diſpenſa de caixas: cellarium monetarum.
kho thịt: cozer carne em ſeco ſem agoa; concoquere carnem ad ſiccum ſine aqua. kho cá: cozer peixe ſem agoa em ſeco: coquere piſcem ſine aqua.
khô: couſa ſeca; ſiccus, a, vm. cá kho: peixe ſeco: ſiccus piſcis. phơi làm khô: ſecar algũa couſa pera a goar dar: ſiccare aliquid ad aſſeruandum. bánh khô: biſcouto: biſcoctus panis. bánh khô
khảo, vide khảo. cây khô: aruore ſeco: ſicca arbor.
khố: encacho: velamen pudendorum.
khó: trabalhoſo: laborioſus. a, vm. khó lào᷄: cançaço do coração: labor cordis. khốn khó: trabalhos, miſerias: miſeria, æ. khó khan: pobre: pauper, is. khó mặt: rosto triste de afflição: afflictus vultus.
khó, nói khó cu᷄̀ ai: praticar com alguem: confabulor, aris.
khổ: pentem do tear: pecten telæ. ꞗĕải rọu᷄ khổ: canga larga porque tem o tear largo: ampla tela quia pecten eſt amplum, & è contra.
khổ, cửa khổ: porta da fortaleza por onde entrão os que ſe vão adoutorar: ianua arcis in quam ingrediuntur qui doctoris gradum ſunt ſuſcepturi,
khỏ, đắng: amargoſo: amarus, a, vm.
khŏa: ſortes de feiticeiro: ſortes venefici. đi khŏa đi bói: ir conſultar o feiticeiro: veneficũ cõſulere. vide bói.
khŏá: fechadura: ſera, æ. chià khŏá: chaue: clauis, is. mở khŏá: abrir a fechadura: ſeram reſerare. đáo᷄ khŏá lại: fechar a fecbadura: ſeram claudere. khŏá mlạc: cadeado redondo: ſera penſilis rotunda.
khŏả: igoalar: æquo, as.
khŏách: cabeça cortada: caput abſciſſum. chém khŏách: cortar a cabeça: caput amputare.
khŏai lang: batata: tuber inſulanum. củ lang, idem.
khŏai từ, củ từ: inhame: colocaſia, æ.
khŏai, bánh khŏai: apas molles de arròs que tem dentro feijões: placentæ teneræ ex oriza quibus adduntur fazeolorum liba.
khŏái: cocuruta da cabeça: vertex capitis. tăóc khŏái: cabellos do redomoinho da cabeça: verticis capilli.
khŏan: de vagar: pedetentim. khŏan khŏan, idem. khŏan đã: eſperai: expecta. dượm đã, idem.
khŏan, cai khŏan: verruma: terebella[đính chính 7], æ. khŏan đi:
furar com verruma: terebrare, terebellâ perforare. khŏan thay: Clemente: clemens, tis.
khŏán người ta: pagar a alguem pera que faça em meu lugar as obras publicas a que eu eſtaua obrịgado: locare aliquem vt vice mea faciat opera publica quibus tenebar.
khŏán rắn, khŏán hồm: encantar ſerpentes e tigres per arte magica: incantare ſerpentes & tigres veneficio.
khŏán khŏẻ: bem diſposto; valens, tis.
khoân, vide khuôn.
khŏang, chó khŏang[đính chính 8] cổ: cão que tem o peſcoço de differente cor do corpo: coloris diuerſi canis in collo, à colore corporis. chim khŏang cổ: aue de differente cor no peſcoço do que no corpo: auis alterius coloris in collo, & alterius in corpore. ſic de alijs animalibus.
khŏảng: peitaca do barco: diuifiones partis inferioris nauigij.
khŏất: ficar encuberto: tectus, a, vm. nơi khŏất gió: lugar abrigado do vento: apricus locus à vento. khŏất mặt blời: eſcondido do ſol: abſconditus à ſole. khŏất cây: eſcondido das aruores, não ſe vè por estar de tras das aruores: tegitur ab arboribus ita vt videri nõ poſſit. khŏất núi ấy: eſtà de tràs da quelle monte: tegitur illo monte, & ſic de alijs. ăn khŏất: comer as eſcondidas: occultè comedere. khŏey khŏất: eſquecerſe: obliuiſcor, eris.
khŏát: remar de pangale: remo breui cymbam impellere. khŏát: acenar que venha: nutu ſignificare vt veniat.
khộc bẻ tay; fazer dar eſtalos aos dedos: crepitum digitis edere.
khŏe, cậy: confiar: confido, is. khŏe của: confiar no fato: confidere in bonis. khŏe mềnh: confiar em ſi: confidere ſibi ipſi.
khŏẻ: ſaude; ſanitas, atis. khŏẻ lành, khŏẻ mạnh, ſức khŏẻ, idem.
khŏey, làm cho khŏey: fazer por botar da memoria: obliuioni mandare. chảng
có khi khŏey: nunca me ei de eſquecer: obliuiſcar nunquã.
khŏét: roçar como com faca fazendo buraco: runcare, vt cultro vſque ad foramen. chuọt khŏét hòm: o rato fazer boraco no caixão roendoo: rodendo ciſtam mus perforauit. khŏét con mắt: tirar os olhos: oculos effodere.
khŏét, nói khŏét: mentir: mentior, iris.
khŏết: argolinhas que diuidem as caixas de ſeſsenta em ſeſſenta: circuli diuidentes monetas in ſexagenarias. khuy, idem.
khôi, đổ máu khôi ra: em ſangue te vazes: ſanguinem vtinam profundas. maledictum.
khoi nước: rego de agoa: riuulus aquæ.
khói: fumo: fumus, i. tŏá khói ra: ſubir o fumo: fumum aſcendere.
khỏi: eſcapar: euado, is. ra cho khỏi: ide pera onde nũca mais vos veja: videã te nunquam. khỏi bỏ vạ: ſair liure da accuſação: euadere accuſationem. đả khỏi làng: ia paſſamos a aldea: pertranſiuimus iam pagum. khỏi náng: fugir de calma: euadere æſtum. khoỉ hai ngày: paſſados dous dias: præterito biduo. khỏi cạn: ſair do baixo: euadere ſyrtes.
khơi, bỉen[đính chính 9] khơi: mar alto: altum mare.
khôn: ſezudo: ſapines, ntis. khôn kháo, khôn ngŏan, idem. khôn dĕạ: entendido: intelligens, ntis. khôn mạc nói hết: difficil pera dizer tudo: difficile ad explicandum omnia.
khốn: trabalhos: labor, is. chiụ khốn khó: padecer trabalhos e miſerias: miſerijs & laboribus vrgeri. khốn nạn, khốn hẻ: coitado, coitadinho; heu miſellule, verba compatientis. làm khốn ai: fazer mal a alguem: nocere alteri. khốn mềnh: aflição propria: afflictio propria. rứt khốn: extrema miſeria: ſumma miſeria.
khớn, dái: ter medo: paueo, es.
khớn, rang khớn: dentes çujos: ſordidi dentes.
khŏở, vide thŏở.
khớp: freyo: frænum, i. tla khớp: enfrear: fræno, as. gệt khớp lên: puxar polla redea: frænum cõtrahere. dùi khớp xúông: allargar o freyo: habenas laxare.
khou᷄: vaſio: vacuus, a, vm. ăn cơm khou᷄: comer arròs ſem conduto: abſque conducto edere orizam. làm viẹc khou᷄, làm khou᷄: trabalhar de graça; ſine præmio laborare. ra khou᷄: desfazerſe em nada: annichilari. đi khou᷄: foy debalde: fruſtrà iuit. nhà khou᷄: caza vazia: vacua domus.
khou᷄ gŏá: viuuo; viuua: viduus, vidua. khou᷄, chảng có bạn: não he cazado: ſolutus eſt ab vxore, non coniugatus.
khỏu᷄, ou᷄ khỏu᷄[đính chính 10]: certo philoſopho que na China floreceo pouco mais de 500. annos antes do nacimento de Christo Noſſo Sõr, a eſte philoſopho chamão os Chinas Santo porque lhes enſinou a politica e o gouerno do Reyno e de ſuas cazas e foy inuentor ou reſtaurador das letras, dis mal dos idolos e ſua ley chama ley dos barbaros do mato, mandou a dorar a; thượng đé: que alguns querem ſer Deos; Quidam philoſophus qui quingentis paulo plus annis ante Chriſtum Dominum floruit, hunc philoſophum ſinæ vocant abſolutè Sanctum quia ipſos docuit politicam, & regni adminiſtrationem aut etiam familiæ, eundem dicunt inuentorem aut repara. torem literarum, is idolorum figmenta vocat legem barbarorum, & proponit adorandum regem ſupernũ quem aliqui interpretantur Deum, communiter apud Sinas nominatur. thánh hièn: Santo bom: Sanctus bonus. vel ou᷄ thánh: o Sõr Santo: Dominus Sanctus.
khu: as nadegas: nates, ium. bàn tlôn, idem.
khuy, vide khŏết.
khuya: alta noite: multa nox. đã khuya, đi nàm ngủ: ià he alta noite, ide dormir: iam multa nox eſt, ito cubitum. con khuya ngủ đi: ainda he alta noite, dormì: adhuc eſt alta nox, dormi.
khuien: exhortar: hortor, aris.
khuiét: faltar a lùs: deficere lucem. khuiét mặt blời: faltar a lùs do ſol: deficere ſolis lucem, vt in eclipfi. mặt blang đã khuiét[đính chính 11]: vay a lua migoante; decreſcit luna.
khứng: querer: volo, vis. chảng khứng: não querer com reſolução: nolle omninò.
khứơc: contrario, como agoa do fogo: contrarius, a, vm, vt aqua igni, calor frigori. xích khứơc: botar fora: expello, is.
khuôn: forma de couſa que ſe funde: forma rei fuſilis. khuôn ảnh: forma de imagens como varonicas: forma imaginum fuſilium. khuôn: couſa vazia em que ſe encaixa outra: res vacua cui intus adaptatur alia.
khủng, kinh khủng: ter pauor: contremiſco, is.
kí, biên kí: eſcriuão: notarius, ij.
kí, gưởi, vide gưởi.
kí, đau cốt kí: doença de gota: podagræ morbus.
kì, thửa: elle de quem ſe tem fallado atràs: ille de quo ſcilicet prius facta eſt mentio.
kì giờ: aſſinar hora: præfigere horam. kì hện: aſſinar como dia tempo &c: præſtituere tempus, diem &c.
kì, các kì ſự: todas as couſas: omnia.
kì, hương kì nam: pao de calambà: lignum odoriferum pretioſum quod calambà dicunt, ſeu callãbanũ lignum.
kì, thần kì: diabo que os gentios adorão como protector de ſua aldea: diabolus quem Ethnici tanquam pagi protectorem colunt impiè.
kì, thổ kì, thổ chủ: diabo que cuidão os gentios ſer Senhor do chão aonde eſtão ſuas cazas: diabolus quem Ethnici putant eſſe dominum terræ in qua ſunt illorum domus.
kì, tế kì đạo: ſacrificio folemne que ſe fàs ao diabo que os gentios cuidão preſide as galès: diabolo quem Ethnici putant præeſſe triremibus ſolemne ſacrificium.
kì mềnh: esfregar o corpo:
frico, as. kì chên tay: esfregar pès e mãos: fricare pedes & manus.
kì, kinh kì: corte de Tonquim: regia Tunchini. vide kẻ chợ.
kỉ cang, phép nước: coſtume da terra: mos regni.
kỉ, ngŏại kỉ: liuros por onde os eſtudantes aprendem letras: libri quidam quibus ſcholaſtici vtuntur vt literas diſcant.
kia: outro: ille alius, thày kia: aquelle outro mestre: ille alius magiſter. ben kia: a outra bãda: illa alia pars. ſự nọ, ſự kia, ſư kia ſư nọ: varias couſas: varię res. làm ꞗọ làm kia, làm kia làm ꞗọ: varios modos: varij modi. tê, idem.
kia, nam kia: ha ià dous annos: duo iam ſunt anni elapſi. hôm kia: antontem: nudius tertius. tê, idem. ngày tê, ngày kia: depois da menhãa: poſtridie.
kià hôm kià: tras antontem; nudius quartus.
Kiâng, vide kiêng.
kiầng, vide kiềng.
kiếm: buſcar: quæro, is. kiếm ăn: buſcar vida: conquirere victum, dicitur maximè de ijs qui furtis & rapinis, alijſque iniuſtis modis victum quærunt.
kiến, cái kiến: formiga: formica, æ.
kiến, phổ kiến: Chincheos: homines illius Prouinciæ quæ apud Sinas vocatur, Chincheo.
kiến, cánh kiến: laca em que tingem peças: murex quo ſericum tingitur.
kiện: fazer demanda: litem intendere. cáo kiện: acuſar: accuſo, as.
kiêng: abſterſe: abſtineo, es. kiêng thịt: não comer carne: abſtinere à carnibus. kiêng rượu: absterſe do vinho: abſtinere à vino. & ſic de alijs rebus à quibus abſtinemus.
kiềng ngựa[đính chính 12]: atàr os pès dianteiros ao cauallo: ligare pedes anteriore equi.
kiép, cướp: tomar por força: rapio, is. đạo kiép: alcatea de ſalteadores: prædonum caterua. ăn cướp, idem.
kiếp: ſeculo: ſæculum, i. đời, idem. đời đời kiếp kiếp: pera todo ſempre: ſæculorum
in ſæcula. kiếp nầy: esta vida: vita præſens. kiếp ſau: a outra vida: vita futura.
kiết, hôm kiết: ha quatro dias: nudius quartus. ngày kiết.
kiệt, hôm kiệt: ha cinco dias: nudius quintus.
kiệt, đi kiệt lị: ir com grande preſſa ſem deſcançar: feſtinanter ire ſine intermiſſione.
kiêu: alto: altus, a, vm. kiêu ngạo: altiuo, ſoberbo: elatus, ſuperbus, a, vm.
kiều: ſella do cauallo: ephippium, ij. kiều an: deſcanço da ſella: ephippij ſubſtratum.
kiệu: cadeira: de eſpaldas, andor: ſedes reclinatoria, aut geſtatoria.
kim: agulha: acus, vs. bao kim: papel ou amarrado de cem agulhas: acus centum cartâ ſimul inuolutæ. kim tách: agulha muito fina: acus valdè tenuis. tlôn kim: fundo da agulha: acus foramen. kim nam châm: agulha de marear: gnomon nauticus.
kim, đeo kim: feiticeira que mete agulhas na cabaya pera afogentar ao diabo: venefica quæ acus infigit veſti ad fugandum dœmonem.
kim dấm xuống: forar com agulha: perforare acu.
kìm: compaſſo: circinus, i.
kìm: tenàs: forceps, cipis.
kín: couſa ſecreta: reconditus, a, vm. nói kín: fallar em ſegredo: ſecreto aliquid committere. kín đáo[đính chính 13]: tapado: obturatus, a, vm. giọi cho kín dĕọt: tomar a goteira da caza pera que ſeja bem tapada: ſtillicidijs mederi vt aptè obturentur. đết thuièn đi cho kín: concertai a embarcação pera que não faça agoa: obtura rimas cymbæ, ne aquam admittant. kín khít, idem.
kín, đi kín nước: ir buſcar agoa a fonte ou rio ou poço: haurire aquam, vel è fonte, vel flumine, vel puteo.
kinh, dái: ter medo: timeo, es. kinh ſợ: medo repentino: ſtupor ſubitaneus. kinh hãi, kinh khủng, idem.
kinh đô, kinh kì: corte do
Tonquim: Tunchineſis regia. bác kinh: corte da China: Regia Sinenſis.
kinh: liuro de rezar: liber precum. đăọc kinh, tụ᷄ kinh: rezar: legere preces, perſoluere preces ex libro.
kinh: braço de rio: fluminis riuus. vide kênh.
kính: reuerenciar: veneror, aris. thảo kính cha mẹ: honrar ao pay e à may: honorare Patrem, & Matrem. kính dái: temor reuerencial: timor reuerentialis. kính mến đức Chúa blời: reuerẽciar e amar ao Senhor do ceo; reuerei & amare cæli Dominum . kính thày: : reuereri Sacerdotem. & ſic de alijs.
kính, gượng: eſpelho: ſpeculum, i. mộc kính: oculos: perſpicilia, orum. chiếu kính, ſoi gương: feiticeria que ſe fàs com olhar o eſpelho: veneficium quod fit ſpeculum inſpiciendo.
kíp: de preſſa: actutùm. đi kíp: ide de preſſsa: ito velocitèr. chày kíp phải chết: tarde ou cedo he neceſſario morrer: ſeriùs aut citiùs moriendum eſt.
kịp: a tempo: opportunè. đến cho kịp: chegar a tempo: opportunè aduenire. chảng kịp: não chegou a tempo: opportunus non fuit aduentus. lợp, idem.
ko, vide co.
kơ, vide cơ.
ku, vide cu.
kư, vide cư.
- ▲ Gốc: kânh được sửa thành kênh: chi tiết
- ▲ Gốc: kêm được sửa thành kềm: chi tiết
- ▲ Gốc: kim được sửa thành kìm: chi tiết
- ▲ Gốc: kấn được sửa thành khấn: chi tiết
- ▲ Gốc: khơm được sửa thành cơm: chi tiết
- ▲ Gốc: ắn được sửa thành ăn: chi tiết
- ▲ Gốc: terrebella được sửa thành terebella: chi tiết
- ▲ Gốc: khŏan được sửa thành khŏang: chi tiết
- ▲ Gốc: bien được sửa thành bỉen: chi tiết
- ▲ Gốc: khou᷄ được sửa thành khỏu᷄: chi tiết
- ▲ Gốc: khuiet được sửa thành khuiét: chi tiết
- ▲ Gốc: ngưa được sửa thành ngựa: chi tiết
- ▲ Gốc: đáu được sửa thành đáo: chi tiết