Tây sương ký/Phần III/Chương II
Cảnh thứ nhất: Trong buồng thêu
OANH OANH - (ra) Con Hồng nó về đây bây giờ. Ta dậy sớm quá, hãy ngủ lại một giấc đã! (nằm)
CON HỒNG - (ra nói một mình) Vâng lời cô tôi, tôi sang thăm cậu Trương, đem được bức thư về đây, vào thưa lại cô tôi rõ! Quái! Sao không thấy tiếng cô tôi? Chắc lại ngủ rồi! Tôi thử vào coi. Vỉa:
Ngày chậm rì rì song khép nửa...
Xuân về lặng lẽ cú bay đôi...
Mành tương giọt gió chẳng vào.
Quanh song lan xạ ngạt ngào đưa hương!
Hé cánh son, rung động khóa vàng,
Đài sen đèn bạc sáng choang chưa mờ!
Rón tay vạch bức màn thưa,
Lật lần chăn gấm, tôi đưa mắt nhìn;
Thoa vàng giắt lệch một bên;
Tóc mây sổ rối vấn lên lòa xòa...
Mặt trời cao còn chưa mở được mắt ra!
Lười đâu lười thế ru mà, cô ơi!
(Oanh Oanh dậy, vươn vai thở dài...)
Vươn mình, xong lại vò tai,
Bâng khuâng cất tiếng thở dài buồn tênh!
Phải đành rằng phải, nhưng bức thư này tôi đưa ngay cô sao tiện! Chi bằng tôi bỏ ngay trong hộp nữ trang này, rồi thì cô sẽ trông thấy (Bỏ thư vào hộp nữ trang. Oanh Oanh ra trang điểm. Hồng đứng nhìn trộm)
Vẻ điểm trang đêm trước đã tàn,
Thoa đều khuôn mặt phấn, vấn lại làn tóc mây...
Hộp mở ra thư nhặt cầm tay,
Xé phong bì, dở coi ngay ân cần!
Lật đi, lật lại mấy lần,
Đôi mày bỗng thấy mười phần kém tươi!
Thoắt thôi cúi mặt bồi hồi …
Thoắt thôi đổi hẳn vẻ người, lạ chưa.
(sửng sốt)
Trời! Hỏng mất! Đến hỏng mất!
OANH OANH - (giận dữ) Lại đây, Hồng!
CON HỒNG - Dạ!
OANH OANH - Cái này ở đâu ra đây? Ta hèn ra cũng con một ông Tướng quốc, đứa nào dám viết thư này trêu ghẹo ta! Xưa nay ta có từng coi đến những cái thế này bao giờ! Rồi ta thưa với bà, đánh cho mày mất mông con đĩ ạ!
CON HỒNG - Cô sai con sang, nên cậu ta mới sai con đem về. Cô không sai con sang, dễ con dám xui cậu ta viết hay sao? Con lại không biết chữ, có biết cậu ta viết những gì đâu!
Rõ ràng là lỗi ở cô!
Cứ con, cô lại dầy vò bỗng dưng!
Thật lòng này ức vô chừng!
Cô không từng, dễ ai từng, thưa cô?
Cô chả phải nói nhiều! Đợi khi để cô thưa với bà, chi bằng con đem ngay bức thư này lên thưa với bà trước!...
OANH OANH - (giận dữ) Mày định thưa ai với bà?
CON HỒNG - Con thưa cậu Trương!
OANH OANH - (đấu dịu) Thôi, em ạ! Hãy tha thứ cho cậu ta một lần này!
CON HỒNG - Thưa cô! Lo rồi cậu ta lại không bị đánh mất mông hay sao?
OANH OANH - À quên! Ta chưa kịp hỏi cậu Trương yếu đau ra làm sao?...
CON HỒNG - Con chả nói.
OANH OANH - Thì nói đi mà, Hồng!
CON HỒNG:
Ốm đau nào đã mấy ngày,
Thế mà trông mặt mới gầy làm sao?
Ngồi lên nằm xuống lao đao;
Nước không buồn uống, cơm nào tưởng ăn!
OANH OANH - Thế để mời một thầy lang hay coi bệnh cho cậu ấy!
CON HỒNG - Nhưng cậu ấy kể ra chẳng có chứng bệnh gì cả! Cậu ấy nói:
Tin lành mong đợi đêm ngày,
Quên ăn, mất ngủ, những ngây vì tình!
Trông tường Đông mà nước mắt chạy quanh.
Chiều hôm, ban sớm một mình lẻ loi!
Muốn cho khỏi được bệnh tôi,
Chỉ trừ khi; cho ra được chút bồ hôi phong tình!
OANH OANH - Mồm mày nói thế mà nói được! Người ngoài nghe tiếng, phỏng ra thói phép gì? Từ rày những câu cậu ấy nói như thế, mày chớ có nhắc lại! Ta với cậu Trương, chẳng qua là tình anh em, chứ có chuyện gì đâu!
CON HỒNG - Cô nói mới hay làm sao?
Cô lo chuyện đến tai bà,
Lại e thiên hạ nói ra nói vào...
Nhưng nghĩ ra, ta nỡ lòng nào
Hỏi đau, hỏi ốm cô sao lạ đời!
Xui người leo lên ngọn cây chơi,
Rồi cất thang đứng dưới cô cười, sao nên!
OANH OANH - Tuy rằng nhà ta có phụ ơn cậu ấy, nhưng sao cậu ấy lại được thế kia chứ! Em đem bút giấy đây! Ta viết em đem sang trả lời cho cậu ấy, bảo lần sau đừng có thế nữa!
CON HỒNG - Thưa cô! Cô viết cái gì? Tội gì như thế kia chứ!
OANH OANH - Mày không biết!... (viết)... Hồng ơi! Mày đem sang nói với cậu ấy rằng: Cô tôi sai sang thăm cậu, là vì tình anh em, chứ không có ý gì khác. Nếu lần sau, cậu còn thế nữa, thì thế nào cô tôi cũng thưa với bà lớn! Hồng! Lúc ấy thì cả đến mày cũng có chuyện đó!
CON HỒNG - Thưa cô! Cô lại còn... Thư này con chả đưa đi đâu! Thì tội gì thế kia chứ!
OANH OANH - (ném thư xuống đất) Con ranh này, không hiểu giống gì hết (vào).
CON HỒNG - (nhặt lấy bức thư, thở dài) Trời ơi! Cô cáu với ai mới được chứ!
Đồ trẻ con, nói chẳng nể lời!
Lỗi mình lại cứ mắng người lạ thay!
Mê trai là mê tít đêm ngày!
Lại còn làm bộ ta đây kẻ giờ!
Chỉ vì cô; tin xuân hôm sớm đợi chờ;
Sầu xuân như bể không bờ mông mênh!
Áo là ngại lạnh năm canh;
Khăn hồng lặng lẽ lệ tình tuôn rơi;
Chiêm bao có lứa, có đôi,
Tỉnh ra thôi lại lẻ loi mệt lòng!
Nên cửa vườn tôi cũng muốn bỏ không.
Để cô làm vợ, làm chồng với ai!
Miễn cô cá nước duyên hài,
Tôi xin ngậm miệng đóng vai tơ hồng!
Bên lầu hạnh đã thưa bông,
Chiều hôm có những ngại ngùng áo đơn!
Cớ sao đêm trước nghe đàn,
Cô không sợ rét, ngồi tràn đến khuya?
Sương sa trăng lạnh bốn bề,
May mà không cảm, cảm thì ốm to!
Trơ trơ như đá vọng phu!
Chỉ vì một chú học trò điên ngông!
Trăng hoa cô đã sẵn lòng!
Thư từ tôi dám quản công đi về!
Tự mình dại dột đủ bề,
Lại còn "đốt đuốc soi rê chân người!"
Có lần này tôi nhịn đó thôi!
Như cô thật hạng "gian thời lại ngoan!"
Có người cười nói nhơn nhơn!
Vắng người sùi sụt thở than một mình!
Tôi mà không đi lại bảo tôi là đứa sai không nổi... Vả chăng cậu Trương Củng đương đợi tôi trả lời. Đành phải sang phòng sách vậy.
Cảnh thứ hai: Phòng sách.
CẬU TRƯƠNG - (Thấy con Hồng đẩy cửa vào) Kìa chị Hồng đã sang! Bức thư ấy thế nào?
CON HỒNG - Công việc không xuôi rồi, đừng tơ tưởng nữa cậu ạ!
CẬU TRƯƠNG - Bức thư của tôi là một đạo bùa yêu! Chỉ tại chị không hết lòng giúp, nên mới đến nỗi thế!
CON HỒNG - Tại em không chịu hết lòng giúp ấy à? Cậu nói có trời, có đất chứ! Thư của cậu mới dễ nghe làm sao!
Cũng là số cậu chẳng ra gì,
Chứ Hồng đây nào phải tiếc chi công trình!
Xem xong cô nổi trận lôi đình!
Tờ cung cậu viết, mà để tội tình em chịu thay!
Ví không nể mặt nới tay,
Thì còn là phải khổ nhục thân này phỉ chơi!
Từ nay cậu cùng Hồng cách biệt đôi nơi,
Đâu còn thấy mặt, gặp người mà hay!
Mịt mờ trăng tối mái Tây,
Mây tan đỉnh Giáp, phượng bay lầu Tần!...
Có thân ta liệu lấy thân!
Tiệc tan, người cũng tan dần là xong!
Trách nhau chi, thêm nỗi bận lòng!
Thương nhau, nhưng dễ đèo bồng được đâu!
Thế đây thôi! Cậu cũng bất tất phải kể nông, kể nỗi nữa! Sợ bà lớn gọi, thôi em về đây.
CẬU TRƯƠNG - Chị Hồng! (Lặng đi một lúc! Rồi rưng rưng nước mắt) Chị về bây giờ thì còn mong ai nói đỡ cho tôi nữa! (quỳ) Chị Hồng. Thế nào chị cũng tìm cách giúp cho thì tôi mới có cơ sống được!
CON HỒNG - Cậu là tay học nhiều biết rộng, lại không hiểu ý ấy hay sao?
CON HỒNG:
Thôi cậu đừng giả dại làm ngây!
Cậu mà được việc thì em đây nhừ đòn!
Sợi gai to, trôn kim nhỏ, khó luồn!
Rút roi cô em đã suýt dồn cho một thôi!
Vỏ dưa lần trước đã dẫm rồi!
Từ đây còn dám lôi thôi chuyện gì!
Cậu bắt em: chống gậy mà mách lẻo nọ kia,
Đeo lằn mà tin tức đi về hay sao!
CẬU TRƯƠNG - (Vẫn quỳ không dậy, khóc) Tôi chả còn có đường lối nào nữa! Tính mệnh tôi là ở cả trong tay chị, chị Hồng ơi!
CON HỒNG:
Cậu những là van vỉ ngọt ngào,
Nể lòng em tính thế nào được đây!
Bỏ thương, vương tội, rõ rầy!
Em cũng không biết làm thế nào được, đành lẽ có sao nói vậy!
Này đây thư của cô em trả lời cậu, cậu xem lấy! (Đưa thư).
CẬU TRƯƠNG - (mở thư đọc xong, đứng dậy cười) Trời ơi! Chị Hồng ơi! (lại đọc, xong) Chị Hồng ơi! Ai ngờ hôm nay lại có chuyện sung sướng thế này! (lại đọc lại!). Nếu biết trước có thơ của tiểu thư, đáng lý tôi phải làm lễ nghênh tiếp! Vội vàng không kịp, chị cũng thứ lỗi cho! Chị Hồng! Chị cũng nên mừng cho tôi nữa!...
CON HỒNG - Cái gì mà cậu rối lên thế?
CẬU TRƯƠNG - Những lời cô mắng tôi là mắng vờ cả! Chứ ý trong thư thì ối là là! Ối là là!...
CON HỒNG - Là làm sao?
CẬU TRƯƠNG - Trong thư cô hẹn tôi đêm nay ra vườn hoa...
CON HỒNG - Hẹn cậu ra vườn hoa làm gì?
CẬU TRƯƠNG - Hẹn ra vườn hoa gặp nhau!
CON HỒNG - Gặp nhau làm gì?
CẬU TRƯƠNG - (cười) Chị Hồng! Thế chị bảo gặp nhau làm gì?
CON HỒNG - Tôi chả tin!
CẬU TRƯƠNG - Chả tin cái ấy tùy chị!
CON HỒNG - Cậu thử đọc tôi nghe nào!
CẬU TRƯƠNG - Chỉ có bốn câu thơ năm chữ! Hay lắm kia!
"Cửa hé theo luồng gió,
Trăng chờ dưới mái tây,
Chạm tường hoa động bóng,
Người ngọc đến đâu đây!"
Chị Hồng! Chị không tin nữa thôi!
CON HỒNG - Thế là nghĩa thế nào?
CẬU TRƯƠNG - Còn nghĩa thế nào nữa!
CON HỒNG - Em không hiểu thật đấy mà!
CẬU TRƯƠNG - Thế tôi cắt nghĩa chị nghe nhé: "Cửa hé theo luồng gió" là cô mở cửa đợi tôi! "Trăng chờ dưới mái tây" là cô dặn tôi trăng lên hãy sang! "Chạm tường hoa động bóng" là bảo tôi trèo tường mà vào! "Người ngọc đến đâu đây!", câu đó chả cần cắt nghĩa, chỉ là ý nói tôi đã đến.
CON HỒNG - Thật nghĩa như thế à?
CẬU TRƯƠNG - Không thật nghĩa như thế thì chị Hồng, chị thử cắt nghĩa tôi nghe! Không dám nói dối chị, tôi đây là Trạng đoán thơ! Thánh tán gái! Chúa phong tình! Không phải nghĩa như thế, thì còn nghĩa thế nào nữa!
CON HỒNG - Thật viết như thế à?
CẬU TRƯƠNG - Thì đây! (con Hồng ngẩn người ra một lúc, cậu Trương lại đọc lại).
CON HỒNG - Thật viết như thế à?
CẬU TRƯƠNG - (cười) Chị Hồng! Chị hỏi mới buồn cười chứ! Thì đây chứ đâu!
CON HỒNG - (giận dữ) Thì ra có mặt em, cô em phải làm trò ra vậy!
Đời thủa ai có thế bao giờ!
Gửi thư mà lừa cả đứa đưa thư, thật phiền!
Bé con mà bụng dạ đảo điên!
Cả gan hẹn cậu "lẻn vào" vườn hoa!
Bốn câu mà nghĩa lý bao la!
Năm chữ mà ý tứ sâu xa tuyệt vời!
Mây mưa cô muốn sướng một đời!
Thư từ tôi chạy đã mỏi rời hai chân!
Tờ kia như ngọc trắng ngần!
Chữ kia thơm ngát mấy lần hương xông!
Sầu xuân đầy giấy còn phong!
Lệ tình một bức giọt hồng chưa phai!
Thôi thôi! Em biết cô rồi!
Cậu tình nhân là nhất! Chứ hạng tôi đòi kể chi!
Cậu thì thân thiết mọi bề!
Tôi thì coi có ra gì nữa đâu!
Cậu thì ngon ngọt khẩn cầu!
Tôi thì mắng nhiếc xơ đầu lạ chưa!
Thảo nào bữa tiệc hôm xưa,
Ân cần rượu rót, tay đưa khuyên mời!
Từ hôm nay tôi để ý coi;
Coi phường mê gái, mê trai làm trò!
CẬU TRƯƠNG - Thế nhưng tôi học trò, trèo qua vườn hoa thì trèo làm sao được?
CON HỒNG:
Cửa ngoài để ngỏ then mây...
Ra tay ghẹo nguyệt phen này xem sao!
Cậu: muốn vượt Vũ Môn sao lại ngại tường cao?
Muốn vin cành quế chỉ sợ cành rào bằng hoa!
Thôi liệu mà cẳng bốn, chân ba!
Vẽ chi những chuyện nề hà khó khăn!
Kẻo cô em: Mày cau phai nhạt non xuân!
Mắt trông mòn mỏi mấy phần sóng thu!
CẬU TRƯƠNG - Vườn hoa thì tôi đã biết. Đã hai ba lần...
CON HỒNG:
Hai lần tuy đã biết qua,
Nhưng lần này mới thực là ăn thua!
Ra gì thơ xướng họa đêm xưa!
Chứng minh là ở mảnh tờ hôm nay!
(vào)
CẬU TRƯƠNG - (thở dài) Thật "trăm đường tránh chẳng khỏi số!" Vừa rồi Hồng nó sang, nghìn phần ngao ngán! Muôn phần ngao ngán! Ai ngờ cô em lại cho cái hẹn thú vị như thế! Tôi đây thật trạng đoán thơ, thánh tán gái, chúa phong tình! Bốn câu thơ ấy không phải nghĩa thế thì còn nghĩa thế nào nữa! "Cửa hé theo luồng gió" Cửa vừa mới mở! "Trăng chờ dưới Mái Tây": Phải đợi trăng lên! "Chạm tường hoa động bóng, người ngọc đến đâu đây": Trên tường có bóng hoa, tôi mới nên sang! Cái ông trời chết toi hôm nay, sao mà lâu tối thế! Ông gồm có muôn vật, làm gì có một ngày mà chẳng rộng cho người ta! Mau mau tối đi thôi, ông ạ!
Sách hay, bạn tốt, chuyện vui,
Trông ra chốc đã chiều trời nhá nhem!
Dưới hoa có hẹn về đêm,
Gắn keo, mọc rễ, chẳng thèm lặn cho!
Ồ! Bây giờ vừa mới vừa trưa! Đợi lúc nữa! Hôm nay sao mà lâu tối quá thế không biết.
Khuôn xanh muôn dặm không mây,
Gió nồm sẽ quạt hây hây bên lầu!
Rút trời ai có phép mầu,
Đuổi cho bóng ác mau mau xế tà?
Trời ơi! Bây giờ mới hơi xế Tây! Ta chờ một lúc nữa!
Ai đem con ác ba chân,
Treo cao cao tận mấy lần trời xanh?
Sẵn cung vua Nghệ bên mình.
Vầng hồng tôi quyết dứt tình bắn rơi!
Tạ trời! Tạ đất! Nam mô Nhật cuông bồ tát! Ngài cũng có lúc lặn kia à? A! Đèn đã lên rồi! A! Trông đã đỏ rồi! A! Chuông đã đổ hồi rồi! Ta gài trái cửa phòng sách lại! Ra đấy, tay ta vin lấy cành dương liễu, nhảy huỵch vào bên trong tường! Ôm ghì ngay lấy cô em! Ồ em! Tôi khổ sở vì em biết mấy!
Ngọc sáng giấu vào trong cánh thiếp.
Đào tiên đặt sẵn ở vườn hoa!
Lời phê bình cả chương
sửaChương này tả con Hồng đem thư về, đem thư đi, gồm có bốn đoạn. Đoạn này bỗng dưng biến đổi; theo một phương pháp riêng.
Đoạn thứ nhất tả con Hồng đem thư về nhất thời đối với cậu Trương, y như thầy đối với trò; trong lòng thấy tự nhiên yêu chiều vô hạn, săn sóc vô hạn! Theo ý nó, chỉ muốn ẵm ngay Oanh Oanh, hai tay giao cho cậu Trương. Xem như lúc nó vào buồng nhìn Oanh Oanh cũng ra vẻ yêu quý gấp mấy ngày thường. Sở dĩ thế là vì nó cho rằng: Oanh Oanh là một bông hoa tươi, mà vừa rồi ta đã hứa cho học trò ta... Học trò ta là của quý của ta, mà bông hoa tươi này thì là của quý của trò ta! Vì lòng đối với cậu Trương đã có riêng một dây quan hệ; cho nên mắt nhìn vào Oanh Oanh cũng nẩy riêng ra một mối cảm tình. Đó là đoạn thứ nhất!
Đoạn thứ hai tả Oanh Oanh bỗng dưng biến sắc. Trong khi bất ý, con Hồng bèn tự nghĩ rằng: Vừa rồi dễ tính đưa thư hộ người ta, cái đó quả nhiên là ta có lỗi. Thế nhưng ta vẫn chắc ta ngày thường vốn thông minh... Lại thêm đêm rồi vừa suy nghĩ kỹ càng về chuyện ấy... Cớ sao lại thành ra làm cho cô ta giận được? Có lẽ thế cờ ta đã tính suốt, mà còn lầm nước về một con sao? Rõ ràng thơ họa cách tường, gửi bao ý tứ! Rõ ràng đàn nghe đêm trước, tỏ hết tâm tình! Ta nào phải điếc, phải đui! Đều là chuyện nghe thấy, trông thấy cả! Vậy mà nay bỗng dưng: Cao tận bên trời, không tay nào có thể với kịp! Chìm sâu đáy bể, không thước nào có thể lường ra! Có lẽ Oanh Oanh hôm trước là ma, hay Oanh Oanh hôm nay là ma? Có lẽ con Hồng hôm trước mơ ngủ hay con Hồng hôm nay mơ ngủ? Những tưởng tung tăng đem ngựa quần, nào ngờ tiu nghỉu bị lừa đá! Vì thế ba phần xấu hổ, bẩy phần bực mình, nín nhịn chẳng xong, miệng cứ làm nhàm nói mãi! Đó là đoạn thứ hai!
Đoạn thứ ba tả con Hồng: Hôm xưa trước mặt cậu Trương nó nhẹ dạ, nhẹ miệng, hí hớn đem hai vai nhận cả lấy cái gánh nghìn vàng? Chỉ vì trong lòng nhẩm sẵn, tưởng đã nắm chắc được phần chuôi đó thôi! Nào ngờ đâu Oanh Oanh lại khác hẳn thế! Tục ngữ có câu: "Đi thuyền chả ai nói giỏi được! Đẻ con chả ai nói giỏi được" Giờ mới biết đưa hộ thư từ cũng chả ai nói giỏi được! Con Hồng lúc ấy thật là "không còn mặt nào lại trông thấy các cụ bên Giang Đông", chỉ có cách là một vạn năm không đến chi phòng sách nữa!... Đem câu chuyện ấy gác cao lên mãi trời xanh, vùi sâu mãi xuống đất đen, không để cho một ai nhắc lại; tưởng như luôn mấy hôm mình không có mặt ở đời vậy! Dè đâu Oanh Oanh lại bắt ép phải đưa bức thư trả lời. Vì Oanh Oanh có thư trả lời, mà con Hồng đành lại phải sang phòng sách, lại nhìn cậu Trương. Khi đó chừng hai hông tức bực, đầy mặt ngượng ngùng, vài, ba câu nói trong nhất thì có thổ lộ sao cho hết được. Vậy mà cậu Trương không xét, lại còn nỉ non trăm nỗi, van vỉ nghìn chiều, chẳng khác gì chim đói ở trên vai, trẻ thơ dưới vú... Lúc đó giá tôi là con Hồng thì chỉ có một cách là rút dao đâm cổ, để tỏ lòng mình chẳng phụ người! Xưa nay những kẻ gánh vác việc đời, thường gặp cái khổ cả hai bên đều không sao làm cho nhau hiểu được như thế. Đó là đoạn thứ ba.
Đoạn thứ tư tả con Hồng: ban đầu vì cớ lui giặc, đương ơn cậu Trương; kế đó vì cớ lật hẹn, đương thương cậu Trương; sau nữa vì cớ viết thư, đương yêu cậu Trương; rút lại vì cớ không được việc, đương thẹn với cậu Trương... Đến lúc ấy bỗng vì cớ quấy rầy, bất giác bực mình với cậu Trương... Lấy con Hồng đối với cậu Trương, quyết không có chuyện gì là đáng bực mình. Vậy mà chỉ vì trong lòng uất ức khó chịu thành ra chẳng nghĩ gì nữa, buông lời đường đột. Lúc đó tức là như lời Lý Bạch nói: "Những lúc mà lệ cũng không sao sa được nữa! Miệng cũng không sao khóc được nữa!" Nào ngờ bóc thư đọc lên, lại là những câu "Trăng chờ, cửa ngỏ!" Nếu bảo là ma, trong các ma làm gì có hạng ma ấy! Nếu bảo là giặc, trong các giặc làm gì có hạng giặc ấy! Nếu bảo "phép dụng binh càng dối càng hay", thì Khổng Minh cũng không có những trận đồ ấy! Nếu bảo "tay phù thủy càng cao càng lạ" thì Thiền sư cũng không có những bùa phép ấy! Lúc trong khoảng hư không, trong vòng quá vãng, nào trời, nào đất, nào quỷ, nào thần, các ngài là bậc chính trực, thông minh, thấy hết, biết hết, con Hồng này thật chỉ muốn nhổ tóc vất xuống đất, vừa đấm ngực vừa kêu lớn lên rằng: Từ rầy mà đi, tôi không thể còn ở chung với các cô con gái ở thế gian này được nữa! Đó là đoạn thứ tư.