DEUXIÈME PARTIE

LỤC BỘ ANNAM, 陸部

LES SIX MINISTÈRES


LẠI BỘ, 吏部

ministre de l’intérieur.

Lại bộ thiên quan đại trủng tế. 宰冢大官天部吏. Thích nghĩ: chức Lại bộ, tước thiên quan, làm quan tể lớn hơn hết. Chữ trủng ấy nghĩa là chót núi, cho nên có chỗ kêu là Thiên khanh hay là Thái tể. Chữ tể ấy chỉ nghĩa là trí quan phân chức sắp đặt cho đều, như kẻ làm lớn mà chia thịt vậy. Lấy theo chức chế nhà Châu, thì là chức Lục khanh, phân phối trời đất bốn mùa mà làm chủ, cũng gọi là Thiên khanh. Đời Tây hán kêu là Thường thị tào; sách Thông điển kêu là Lại bộ.

Lại bộ Thượng thơ, chánh nhì phẩm, thường dùng quan nhứt phẩm lảnh biện, các bộ khác cũng vậy.

Tả hữu Tham tri, tùng nhì phẩm: Bên Trung-quấc dùng chức Thị lang, cũng tùng nhì phẩm, không có Tham tri.

Tả hữu Thị lang, chánh tam phẩm, 1 ông cũng đủ, hoặc dùng quan khác làm biện lý hay các việc trong bộ; các bộ khác cũng vậy.

Đổng hay các văn chức trong ngoài, chủ việc thuyên tuyển, thăng, thưởng, giáng, phạt, sữa đặt phép quan lại cho thành việc cai trị, chánh chữ là: Ly sức quan thường dỉ tán bang trị.

Bộ thuộc có: văn tuyển ti, trừng tự ti, phong điển ti, lại ấn ti, lại trực ti.

1º Văn tuyển thanh lại ti, chuyên hay về quan chế, phẩm cấp, việc thuyên bổ các quan lại, làm chương sớ, phiếu nghĩ, lập bộ sổ, xét lựa các quan lại, làm sách lương bổng, từ tam phẩm trở lên:

1 Lang trung, chánh tứ phẩm; 1 Viên ngoại, chánh ngũ phẩm; 2 Chủ sự, chánh lục phẩm; 2 Tư vụ, chánh thất phẩm; bát phẩm thơ lại 2; cửu phẩm thơ lại 2.

2º Trừng tự thanh lại ti, chuyên hay việc gia kỉ cấp, định thưởng phạt, cấp tiền tuất, cho nghỉ, làm sách lương, từ tứ phẩm sấp xuống. Lang trung, Viên ngoại, Chủ sự, Tư vụ, đều 1 người; chánh bát phẩm, chánh cửu phẩm thơ lại, đều 3 người.

3º Phong điển ti, chuyên hay về việc phong tặng, tập ấm, làm cấp bằng, hoặc tra thâu cáo trục, cấp bằng, lại lo chung về sách lương bổng. Có Lang trung, Viên ngoại, Chủ sự, Tư vụ, đều 1 người; chánh bát phẩm 3; chánh cửu phẩm 2.

4º Lại ấn ti, chuyên giữ ấn tryện trong bộ, lo về công nhu, thâu lảnh chương sớ, tờ tư trình cho Bộ, tùy theo việc giao cho các ti lo liệu, chiếu theo hạn lệ làm cho rồi.

5º Lại trực xứ. — Các viên quan thường xuyên ứng trực, thì là rút trong các ti phân phiên chực việc, chuyên lo việc viết phiếu, viết bài, cùng sao chép các giấy phiếu nghĩ, hầu dấu kim bữu.

Có vị nhập lưu thơ lại 50 người, phân làm ba bang, 2 bang tại công ăn lương, giúp việc trong các ti, tùy chỗ việc nhiều ít mà phân phái.