Hạnh Thục ca/32
Xa-giá xuất ngoại
Vua tôi hoảng hốt vội-vàng,
Hỗ-phù Thánh-giá một đoàn kíp ra.
Tới nơi cửa hữu xem qua,
Hai bên lê-thứ trẻ già quá đông.
Chen nhau dìu-dắt mang bồng,
Chực theo Từ-giá[1] thoát vòng nguy nan.
Thấy người trước đón lên đường,
Gửi rằng có Nguyễn văn Tường chực đây.
Phán rằng: «Sự đã dường này,
Ngươi tua[2] ở lại ngõ rày xử phân».
Vâng lời Tường mới lui chân,
Giá[3] ra khỏi cửa, dần lần dõi theo.
Thoát trông rất đỗi nghiêng-nghèo,
Gươm huy trước mặt người xiêu bên đường.
Những mong thoát chốn tai ương,
Lần theo chẳng tưởng chạy băng đạp vầy.
Trẻ già la khóc vang rây,
Xa trông mù-mịt, khói bay lửa hồng.
Chặt cầu đốt quán tưng-bừng,
Là mưu Tôn-Thuyết dứt chừng truy binh.
Than thay dân sự tan tành,
Loạn ly mới biết thảm tình nỗi nây.
Kim-long vừa mới tới nơi,
Rốn xin dừng lại, đạo nay có lòng[4].
Song mà ai khửng tin cùng,
Chỉ đường Hồ Hiển thẳng dong giục truyền.
Kíp hầu bốn giá[5] đi liền,
Đến nơi Thiên-mỗ đò thuyền vắng tanh.
Đánh thua, Tôn-Thuyết hậu hành,
Giục truyền hầu giá lui quanh trở đường.
Trường-thi chốn ấy sẵn-sàng,
Hầu ngài tới đó tạm an sẽ bàn.
Là vì ý gã dốc toan,
Hầu ra Tân-sở liệu phương phục-thù.
Các quan những kẻ theo phò,
Sợ oai vâng mệnh dám mô cãi lời.
Xế trưa đi mới tới nơi,
Tôi đòi chạy dõi rã-rời tay chân,
Vả thêm đói khát quá chừng,
Lỡ-làng hẩm-hút cũng dâng tạm dùng.
Cơm thô chút hãy đỡ lòng,
Mới rồi lại thấy dòng dòng hối đi.
Rằng Tây đuổi tới sau kìa,
Nếu mà chậm bước khôn đi khỏi vòng.
Xẩy nghe chi xiết hãi-hùng,
Giá sau kiệu trước băng đồng ruổi mau.
Đi tuồng hơn một gìờ lâu,
Tới nơi Văn-xá xin hầu vào đây.
Từ-đường Thích-lý chốn này,
Nghỉ quân đỡ mệt một dây tạm đình.
Giám-từ vỗi-vã sắm-sanh,
Dâng cần[6] chưa kịp phỉ tình tôi con.
Lại nghe xao-xác nói ồn,
Trường thi bị đốt Tây giồn tới nơi.
Phải hầu ngự giá kíp dời,
Một đoàn tôi chúa tếch vời nhặt dong.
Mấy người yếu đuối ấu xung[7],
Thảy đều lạc hậu khôn mong tiến tiền.
Dắt dìu đói khát ngả nghiêng,
Trông theo kịp giá truân chiên[8] chi nài.
Đến làng vừa đã tối trời,
Giọn nhà Bá-hộ để ngài nghỉ-ngơi.
Dân mà có dạ hẳn-hoi,
Giọn bày cơm nước đãi mời quan quân.
Mờ mờ truyền kíp dời chân,
Đến nơi tự-quán[9] vừa chừng buổi trưa.
Nghỉ chân cơm nước một giờ,
Qua nơi huyện Hải, huyện-thừa chực nghênh.
Kính dâng mọi sắm lễ sinh,
Lựa phu cắt việc hộ-hành thẳng ra.
Mấy nơi làng xóm trải qua,
Tấm lòng cần bộc đều ra dâng thành.
Hỗ-phù Thánh-giá một đoàn kíp ra.
Tới nơi cửa hữu xem qua,
Hai bên lê-thứ trẻ già quá đông.
Chen nhau dìu-dắt mang bồng,
Chực theo Từ-giá[1] thoát vòng nguy nan.
Thấy người trước đón lên đường,
Gửi rằng có Nguyễn văn Tường chực đây.
Phán rằng: «Sự đã dường này,
Ngươi tua[2] ở lại ngõ rày xử phân».
Vâng lời Tường mới lui chân,
Giá[3] ra khỏi cửa, dần lần dõi theo.
Thoát trông rất đỗi nghiêng-nghèo,
Gươm huy trước mặt người xiêu bên đường.
Những mong thoát chốn tai ương,
Lần theo chẳng tưởng chạy băng đạp vầy.
Trẻ già la khóc vang rây,
Xa trông mù-mịt, khói bay lửa hồng.
Chặt cầu đốt quán tưng-bừng,
Là mưu Tôn-Thuyết dứt chừng truy binh.
Than thay dân sự tan tành,
Loạn ly mới biết thảm tình nỗi nây.
Kim-long vừa mới tới nơi,
Rốn xin dừng lại, đạo nay có lòng[4].
Song mà ai khửng tin cùng,
Chỉ đường Hồ Hiển thẳng dong giục truyền.
Kíp hầu bốn giá[5] đi liền,
Đến nơi Thiên-mỗ đò thuyền vắng tanh.
Đánh thua, Tôn-Thuyết hậu hành,
Giục truyền hầu giá lui quanh trở đường.
Trường-thi chốn ấy sẵn-sàng,
Hầu ngài tới đó tạm an sẽ bàn.
Là vì ý gã dốc toan,
Hầu ra Tân-sở liệu phương phục-thù.
Các quan những kẻ theo phò,
Sợ oai vâng mệnh dám mô cãi lời.
Xế trưa đi mới tới nơi,
Tôi đòi chạy dõi rã-rời tay chân,
Vả thêm đói khát quá chừng,
Lỡ-làng hẩm-hút cũng dâng tạm dùng.
Cơm thô chút hãy đỡ lòng,
Mới rồi lại thấy dòng dòng hối đi.
Rằng Tây đuổi tới sau kìa,
Nếu mà chậm bước khôn đi khỏi vòng.
Xẩy nghe chi xiết hãi-hùng,
Giá sau kiệu trước băng đồng ruổi mau.
Đi tuồng hơn một gìờ lâu,
Tới nơi Văn-xá xin hầu vào đây.
Từ-đường Thích-lý chốn này,
Nghỉ quân đỡ mệt một dây tạm đình.
Giám-từ vỗi-vã sắm-sanh,
Dâng cần[6] chưa kịp phỉ tình tôi con.
Lại nghe xao-xác nói ồn,
Trường thi bị đốt Tây giồn tới nơi.
Phải hầu ngự giá kíp dời,
Một đoàn tôi chúa tếch vời nhặt dong.
Mấy người yếu đuối ấu xung[7],
Thảy đều lạc hậu khôn mong tiến tiền.
Dắt dìu đói khát ngả nghiêng,
Trông theo kịp giá truân chiên[8] chi nài.
Đến làng vừa đã tối trời,
Giọn nhà Bá-hộ để ngài nghỉ-ngơi.
Dân mà có dạ hẳn-hoi,
Giọn bày cơm nước đãi mời quan quân.
Mờ mờ truyền kíp dời chân,
Đến nơi tự-quán[9] vừa chừng buổi trưa.
Nghỉ chân cơm nước một giờ,
Qua nơi huyện Hải, huyện-thừa chực nghênh.
Kính dâng mọi sắm lễ sinh,
Lựa phu cắt việc hộ-hành thẳng ra.
Mấy nơi làng xóm trải qua,
Tấm lòng cần bộc đều ra dâng thành.
- ▲ Từ-giá là xa giá bà Từ-dụ Thái-hoàng Thái-hậu.
- ▲ Tua là do chữ tu là nên đọc trệch ra.
- ▲ Giá đây nói xa-giá của các bà và vua.
- ▲ Làng Kim-long, thường gọi là Kim-luông ở gần thành Huế, dân làng ấy theo đạo Da-tô.
- ▲ Bốn giá: là : giá bà Từ-dụ Thái-hoàng Thái-hậu; giá vợ cả vua Dực-tông và mẹ nuôi ông Hoàng-trừ Dục-đức; giá bà vợ thứ vua Dực-tông và mẹ nuôi vua Kiến-phúc; giá vua Hàm-nghi.
- ▲ Dâng cần là dâng chút lễ thành.
- ▲ Ấu xung 幼沖 là trẻ thơ.
- ▲ Truân-chiên 屯邅 là khó-khăn không tiến lên được.
- ▲ Tự-quán 寺觀 là đền chùa.