Hán văn độc tu 1936-1937/Bài học thứ 10

←

Hán văn độc tu 1936-1937 của Phan Khôi
Bài học thứ 10

→

Bài đăng trên Sông Hương, Huế, số 10 (3 Octobre 1936), trang 4 - 5.

I. Học những tiếng về verbe

Chữ Hán	Âm	Nghĩa
往	Vãng	Qua
來	Lai	Lại, đến
去	Khứ	Đi
回	Hồi	Về, trở về
歸	Quy	Về
返	Phản	Trở lại, trở về
至	Chí	Đến
居	Cư	Ở
問	Vấn	Hỏi
對	Đối	Thưa (trả lời)
使	Sử	Khiến
遣	Khiển	Sai đi đâu
得	Đắc	Đặng, được
失	Thất	Mất
信	Tín	Tin
疑	Nghi	Nghi, ngờ
欲	Dục	Muốn
惡	Ố	Ghét
教	Giáo	Dạy
養	Dưỡng	Nuôi
罰	Phạt	Phạt
赦	Xá	Tha
笑	Tiếu	Cười
哂	Thấn	Cười chúm chím
哭	Khốc	Khóc (ra tiếng)
泣	Khấp	Khóc (ra nước mắt mà không tiếng)
用	Dụng	Dùng
棄	Khí	Bỏ
守	Thủ	Giữ
取	Thủ	Lấy

II. Cắt nghĩa thêm

Chữ 往 vãng nghĩa là từ chỗ nầy đi đến chỗ kia, cũng như aller à, partir pour, chớ không phải là passer đâu. Cắt nghĩa là “qua”, tiếng “qua” ấy tức như nói ở đây đi qua Tây, đi qua Tàu, v.v... Còn passer là ngang qua, trải qua, chữ Hán là 過 (quá) hay 經過 (kinh quá).

Khi nói luôn hai tiếng 往來 vãng lai, nghĩa là fréquenter. Nhưng không được đúng cho lắm; muốn cho thật đúng với chữ fréquenter, phải nói: 常常往來 (thường thường vãng lai) kia. (常 là thường). Lại 往來 (vãng lai) cũng có nghĩa là va et vient nữa.

Chữ 去 khứ như đã giải một lần rồi, khi có ý nói từ bỏ chỗ nào mà đi, mới nói 去 khứ được, nói giống như chữ quitter. Lại khi có ý nói đi trớt, đi cho rảnh, như s'en aller, thì cũng nói 去 khứ được. Vậy hãy nhớ điều nầy: Khi muốn nói tôi đi Hà Nội, nghĩa là ở Sài Gòn mà đi ra Hà Nội, thì phải nói 我往河內 ngã vãng Hà Nội chớ không được nói 去 khứ. Nếu nói 我去河內 ngã khứ Hà Nội thì thành ra quitter Hanoi mất.

Khi nói luôn hai tiếng 去回 khứ hồi thì nghĩa là aller et retour. Nhưng trong Hán văn không hề nói như vậy, người ta nói 往返 vãng phản, cũng một nghĩa ấy (Chữ 去回 khứ hồi đã thành ra một cái terme sino-annamite).

Chữ 至 chí là đến, nghĩa là đến sau khi đã đi, như arriver. Còn một chữ giống nghĩa với nó là chữ 到 đáo (là đến). Chớ lầm hai chữ đó mà tưởng nó giống nghĩa chữ venir; không đâu, 來 (lai) mới là vennir.

Chữ 居 (cư) là ở, giống chữ habiter.

Chữ 對 (đối) cũng có khi dùng ra nghĩa “đối với”, nhưng khi ấy thì nó không phải verbe nữa.

Chữ 使 (sử) là khiến làm việc gì, khiến đi đâu, đều nói được cả; nhưng chữ 遣 khiển thì chỉ có nghĩa sai đi hay là đuổi đi mà thôi, bởi vậy nó mới thuộc về bộ Xước.

Chữ 惡 nguyên đọc là ác, nghĩa là dữ, tiếng nom, nhưng ở đây là verbe, thì phải đọc là ố, nghĩa là ghét. Cũng như trong một bài học trước, có chữ 爲, nguyên đọc là vi, nghĩa là làm, nhưng ở đó phải đọc là vị, nghĩa là vì. (Sự biến âm này có theo một luật riêng, đợi khi biết được nhiều chữ như thế sẽ dạy đến, gọi là luật “tứ thinh”; bây giờ chỉ nên nhớ vậy là đủ).

Gặp những chỗ này mới thấy tiếng ta nghèo lắm. Trong chữ Hán có ba chữ mà tiếng ta đều cắt nghĩa là nuôi, ấy là 養 dưỡng, 育 dục, 畜 súc. Nhưng nghĩa nó phân biệt lắm. Đại khái: 養 dưỡng là nuôi người ta, 育 dục là nuôi mà có dạy, 畜 súc là nuôi loài vật, chớ nên lầm lẫn.

III. Văn pháp

Verbe passif

Cũng như tiếng Pháp, trong chữ Hán, bao nhiêu verbe actif đều làm thành verbe possif được cả, nghĩa là bao nhiêu ngoại động từ đều làm được nên bị động từ.

Ta hãy nên nhắc lại cách đặt câu bằng verbe actif.

Như nói 父愛子 phụ ái tử. 父 phụ là sujet, 愛 ái là verbe, tử 子 là complément, vậy là nghĩa nó xuôi một mạch.

Cũng lấy theo ý câu đó mà đặt bằng verbe passif thì lại đảo lộn sujet và complément đi, cũng như tiếng Pháp.

Người ta dùng hai cách để làm nên verbe passif: một cách là đặt với chữ 爲所 vi sở; một cách là đặt với chữ 見於 kiến ư.

Cách trên: để sujet trước hết, rồi đến chữ 爲 vi, rồi đến complément, rồi đến chữ 所 sở, rồi đến verbe; vậy hãy nói: 子爲父所愛 tử vi phụ sở ái.

Cách dưới: để sujet trước hết, rồi đến chữ 見 kiến, rồi đến verbe, rồi đến chữ 於 ư, rồi đến complément; vậy hãy nói: 子見愛於父 tử kiến ái ư phụ.

Thế thì, khi đọc sách gặp những câu có cái hình thức như thế, thì cứ việc nhận ngay nó là verbe passif đi. Và, 爲所愛 vi sở ái hay 見愛於 kiến ái ư cũng đều cho là một cái verbe, như être aimé.

Chữ 爲 vi nghĩa là làm, chữ 見 kiến nghĩa là thấy, nhưng trong khi một hợp với chữ 所 sở, một hợp với chữ 於 ư mà làm nên verbe passif thì cái nghĩa nguyên ấy đã mất rồi, đừng cắt nghĩa nó là “làm” là “thấy” nữa, chỉ nên cắt nghĩa nó là nó là “được” hay “bị”. (Verbe passif của tiếng An Nam có hai cách đặt, một là đặt với chữ “được”, một là đặt với chữ “bị” cho nên nói thế).

Cũng có khi dùng một chữ 爲 vi không có chữ 所 sở, dùng một chữ 見 kiến không có chữ 於 ư mà cũng thành ra verbe passif. Ấy là như trong Luận ngữ nói: 不爲酒困 (bất vi tửu khốn): chẳng bị rượu làm khốn; và trong Mạnh Tử nói: 盆成栝見殺 (Bồn Thành Quát kiến sát): Bồn Thành Quát bị giết.

Ngoài ra còn có những chữ 蒙 (mông), chữ 被 (bị), chữ 受 (thọ) cũng dùng làm verbe passif được, nhưng những chữ nầy không có luật gì khó, không cần học. Vả lại còn có mấy luật về verbe passif hơi khó hơn, sẽ học sau.

IV. Thành ngữ dùng vào Quốc văn

愛屋及烏 (Ái ốc cập ô): Yêu (tiếc) cái nhà kịp đến con quạ. Con quạ đậu trên nóc nhà, muốn ném nó, song sợ bể nóc nhà không ném. Ví với vì một kẻ nào mà dung cho một kẻ nào.

半信半疑 (Bán tín bán nghi): Nửa tin nửa ngờ. (半 bán là nửa).

人棄我取 (Nhân khí ngã thủ): Người bỏ, ta lấy. Cái vật người khác bỏ, mình lại lấy, ý nói mình biết lợi dụng.

生寄死歸 (Sinh ký tử quy): Sống gởi thác về. Người ta do sự hư không mà sanh ra, chết đi lại về với sự hư không; nhìn hư không là quê hương của người ta, nên nói như vậy (寄 ký là gởi).

得失參半 (Đắc thất tham bán): Được và mất xen nửa. Chỉ việc gì không lưỡng toàn, được nửa mất nửa. (參 tham đây nghĩa là xen).

養虎貽患 (Dưỡng hổ di hoạn): Nuôi cọp để sự lo. Ví với khoan dung kẻ ác, sau bị nó hại (虎 hổ là cọp; 貽 di là để; 患 hoạn là lo).

V. Tập đặt

– Làm 5 câu nầy thành ra verbe passif với chữ 爲所 vi sở:

1. Tôi ghét nó; 2. Người ta cười tôi; 3. Gió thổi áo tôi; 4. Cha tôi ngờ anh tôi; 5. Con cọp ăn con bò.

– Làm 5 câu nầy thành ra verbe passif với chữ 見於 kiến ư:

1. Chồng bỏ vợ; 2. Mẹ tôi yêu em tôi; 3. Nó cười tôi; 4. Người ta tin tôi; 5. Cha tôi nuôi nó.

Làm xong rồi coi dưới nầy mà sửa nếu thấy mình làm trật:

– 1. 彼爲我所惡 ; 2. 我爲人所笑 ; 3. 吾衣爲風所吹 ; 4. 吾兄爲吾父所疑 ; 5. 牛爲虎所食 .

– 1. 妻見棄於其夫 ; 2. 吾弟見愛於吾母 ; 3. 吾見笑於彼 ; 4. 吾見信於人 ; 5. 彼見養於吾父 .

*

* *

Đây là câu làm mẫu cho bài dịch ở số báo vừa rồi:

Dịch như vầy là đúng:

1. 母抱兒 ; 2. 吾母抱其兒 ; 3. 我父出門 ; 4. 其妻坐於地 ; 5. 水牛浴於江 ; 6. 車行於陸, 舟行於水 ; 7. 風吹我衣 ; 8. 妻思其夫 ; 9. 我見木於山 ; 10. 我聞之於吾父 .