Hán văn độc tu 1936-1937/Bài học thứ 1

by Phan Khôi

I. Học tiếng một (Những tiếng noms từ 2 nét đến 5 nét)

Chữ Hán	Âm	Nghĩa
人	Nhân	Người ta; người
父	Phụ	Cha
母	Mẫu	Mẹ
兄	Huynh	Anh
友	Hữu	Bạn
夫	Phu	Chồng
子	Tử	Con
女	Nữ	Gái
士	Sĩ	Kẻ sĩ (học trò)
工	Công	Thợ
天	Thiên	Trời
土	Thổ	Đất
水	Thủy	Nước
木	Mộc	Cây
火	Hỏa	Lửa
山	Sơn	Núi
石	Thạch	Đá
井	Tỉnh	Giếng
日	Nhật (Nhựt)	Mặt trời; ngày
月	Nguyệt	Mặt trăng; tháng
旦	Đán	Buổi sáng
夕	Tịch	Buổi chiều
心	Tâm	Trái tim; lòng
口	Khẩu	Miệng
手	Thủ	Tay
才	Tài	Tài
力	Lực	Sức
刀	Đao	Dao
尺	Xích	Thước
弓	Cung	Cung (để bắn)

II. Cắt nghĩa thêm

人 nhân, người ta, có ý đối với các giống động vật khác mà nói; người, có ý đối với mình mà nói; nên mới hai nghĩa khác nhau.

人 nhân là chữ đứng đầu bộ, kêu bằng bộ Nhân. Khi nó đứng bên tả chữ, biến hình thành ra 亻, thì kêu bằng Nhân đứng.

母 mẫu, nghĩa là mẹ, 5 nét, không nên lầm với chữ 毋 (vô, nghĩa là chớ, đừng) chỉ có 4 nét.

子 tử, nghĩa là con, có khi nói chung cả con trai con gái, có khi nói riêng về con trai mà thôi.

子 cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Tử. Khi đứng bên tả chữ thì biến hình thành ra 孑.

女 nữ cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Nữ. Khi đứng bên tả chữ, biến hình thành ra 女.

土 thổ nghĩa là đất mà khác với địa 地 sẽ học sau nầy nghĩa cũng là đất. 地 nói về cả trái đất; còn thổ 土 nói về chất đất hay một ít đất. Vậy như trong câu "cầm cục đất ném con chim" thì phải dùng chữ thổ 土, không dùng chữ địa 地 được.

土 thổ cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Thổ. Khi đứng bên tả chữ, biến hình thành ra 土, kêu bằng bộ thổ xóc.

水 thủy cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Thủy. Khi ấy, nếu nó ở dưới chữ, có một đôi khi biến hình thành ra ⺢, và nếu ở bên tả chữ, luôn luôn biến hình thành ra 氵, kêu bằng chấm thủy.

木 mộc cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Mộc. Khi ở bên tả chữ, biến hình thành ra 木.

火 hỏa cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Hoả. Khi ở bên tả chữ, biến hình thành ra 火 ; còn ở dưới chữ, biến hình thành ra 灬.

日 nhật nghĩa là mặt trời nhưng cũng có nghĩa là ngày. Vì từ mặt trời mọc lên cho đến lặn là giáp một ngày.

日 nhật cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Nhật.

月 nguyệt nghĩa là mặt trăng nhưng cũng có nghĩa là tháng. Vì mỗi lần mặt trăng tròn là giáp một tháng.

月 nguyệt cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Nguyệt. Nhưng hãy chú ý, khéo kẻo lầm lộn với bộ Nhục ⺼ sẽ học sau nầy.

心 tâm nghĩa là trái tim, chữ trái tim nói ngực chúng ta; còn nghĩa là lòng, chỉ về một bộ phận trong người ta, mà cho rằng sự tri giác là do ở đó.

心 tâm cũng làm đầu bộ, kêu là bộ Tâm. Khi ở bên tả chữ, biến hình thành ra 忄, kêu bằng bộ Tâm đứng.

手 thủ cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Thủ. Khi ở bên tả chữ, biến hình thành ra ⺘, kêu bằng bộ Thủ xóc. (Tục quen kêu là bộ Tài xóc, vì thấy giống với 才 nên kêu sai, đừng theo).

刀 đao cũng làm đầu bộ, kêu bằng bộ Đao. Khi ở bên hữu chữ, biến hình thành ra 刂 .

III. Phép đếm nét

Về bài học tiếng một trên đây, có nói "những chữ từ 2 nét đến 5 nét"; vậy "nét" là gì? Thế nào gọi là một nét? Và biết nó, có ích gì không?

Ta hãy trả lời trước câu hỏi cuối cùng đó rằng có ích lắm. Vì sách tự điển chữ Tàu lấy số nét của mỗi chữ mà sắp thứ lớp trước sau, cho nên phải học cho biết đếm nét trước rồi sau mới tra tự điển được.

Cứ từ khi đặt ngòi bút xuống giấy đưa đi một lần rồi giở lên, thì kể là một nét.

Vậy chữ 人 có 2 nét; chữ 父 có 4 nét.

Nhưng chữ 母 cũng chỉ có 5 nét mà thôi. Vì cái  và cái  mỗi cái tuy có hai chiều, song khi viết cũng đưa ngòi bút đi chỉ có một lần, cho nên cũng kể là 1 nét.

Trong chữ cung 弓, cái có hai chiều, và cái  có đến bốn chiều, nhưng khi viết chữ cung, chỉ đưa ngòi bút đi có 3 lần, nên chữ 弓 cũng chỉ kể là 3 nét.

Hãy nhớ rằng tuy có mấy chiều mặc dầu mà hễ đưa ngòi bút đi một lần thì cũng kể là một nét.

Tiện đây kể luôn những nét bút có những danh hiệu gì, cho biết:

chấm ; ngang; sổ ;  phết;  mác: ấy là những nét đơn, có một chiều.

 sổ đá;  sổ xóc ;  quai vác;  mấu;  giằng;  khum;  bạt;  ngúc ngoắc: ấy là những nét kép, có hai chiều.

 ‪mấu đá; ‬‪ mấu lật; ‬‪ lưỡi câu; ‬ liễu leo: ấy là những nét có ba chiều.

 cổ cò ;  cổ ngựa: ấy là những nét có bốn chiều.

IV. Phép viết

Mới tập viết chữ Hán, có một điều rất khó, là nếu không có người chỉ cho là hay lộn nét trước nét sau.

Có người lại tưởng cứ viết cho thành chữ thì thôi, lộn nét trước nét sau cũng vô hại. Ấy là tưởng quấy. Sự viết lộn như thế tỏ ra mình là tay học trò nhà quê đã đành, còn có hại nữa: hại vì hễ lộn nét trước nét sau thì không khi nào viết tốt và viết mau được. Vậy nên buộc phải viết cho đúng phép.

Muốn viết đúng phép, hãy cứ theo những nguyên tắc (principe) nầy:

1/ Tả trước hữu sau. ‒ Hễ chữ nào có hai bộ phận, mà hai bộ phận chia làm tả hữu thì tả trước hữu sau. Như chữ 人, viết cái phết  trước rồi cái mác  sau.

2/ Trên trước dưới sau. ‒ Hễ chữ nào có hai bộ phận, mà hai bộ phận chia làm trên dưới thì trên trước dưới sau. Như chữ 父, cái  ở trên thì viết trước, cái 乂 ở dưới thì viết sau.

3/ Ngang trước sổ sau hay là ngang trước phết sau. ‒ Mỗi khi gặp cái ngang và cái sổ giao nhau như 十, hay là cái ngang cái phết giao nhau, như  thì viết cái ngang trước. Vậy như chữ 土, theo luật ấy mà viết cái 十 rồi thì lại theo luật trên trước dưới sau viết cái ngang nữa, mà thành ra chữ thổ 土. Lại như chữ 友, theo luật ấy mà viết cái  rồi cũng lại theo luật trên trước dưới sau và tả trước hữu sau viết thêm cái 又 nữa mà thành ra chữ hữu 友.

Có khi cái ngang cái sổ hoặc cái ngang cái phết không giao nhau như  hay  thì cũng theo một luật ấy.

Luật ngang trước sổ sau hay là ngang trước phết sau cũng cai trị luôn đến những chữ nhiều ngang giao nhau với sổ hoặc phết nữa. Nghĩa là phải viết trước những cái ngang ấy cho hết đã rồi mới đến sổ hoặc phết. Vậy như chữ 井, chữ 手, chữ  夫, chữ 天 đều phải viết những cái sổ và cái phết sau những cái ngang.

4/ Giữa trước, hai bên sau. ‒ Chữ nào có ba bộ phận (kể theo chiều đứng) thì viết bộ phận giữa trước. Vậy như chữ 山 thì viết cái sổ trước, chữ 水 thì viết cái sổ đá  trước.

5/ Ngoài trước trong sau. ‒  Chữ nào có hình khuôn ở ngoài thì cái khuôn ấy viết trước, như chữ 日, chữ 月.

V. Cách học bài nầy

Bài học thứ nhất hôm nay, như trên đó, một bài mà thành bốn.

I. Học tiếng một, toàn những chữ thuộc về nom cả, là để cho dễ hiểu; toàn những chữ ít nét cả, là để cho dễ nhớ.

Hết thảy có 30 chữ, trong một tuần lễ, mỗi ngày học 5 chữ, như thế là vừa. Xin chớ bảo là ít, bởi vì cứ học như vậy luôn bốn năm tuần lễ, chữ đến dư trăm, rồi lại sợ nhớ không hết.

Bên tả kể qua: hàng đầu là nguyên văn chữ Hán; hàng giữa là tiếng đọc chữ ấy; hàng cuối cùng là nghĩa của chữ ấy. (Vì muốn cho tiện sự sơ học nên mỗi chữ dù có nhiều nghĩa mấy cũng chỉ lấy hai nghĩa mà thôi).

Phải học 30 chữ nầy trong một tuần lễ cho thuộc nhập tâm cả chữ lẫn nghĩa. Điều đó xin người học phải chú ý lắm mới được. Vì trong những bài học sau nầy gặp những chữ nào trước đã có rồi thì không còn chua âm và nghĩa nữa đâu.

Như thế, nếu không thuộc lòng thì sẽ thấy bất tiện cho mình lắm.

Học cách nào cho thuộc lòng được? Dưới đây sẽ nói rõ.

II. Cắt nghĩa thêm, sự nầy là nhắm những điều nào người học cần phải biết hơn hết mà nói đến; nhất là điều nào mà sau nầy sẽ dạy đến thì bây giờ bảo trước cho khỏi ngớ nghết về sau. Như sự chỉ chữ nào làm đầu bộ đó, cốt tập quen hầu sau có dạy cách tra tự điển, là một sự hệ trọng lắm.

Chúng ta học một mình, không có thầy, thì sự tra tự điển là sự rất cần cho ta trong lúc học đã khá; vậy bây giờ phải lo dự bị để sau đủ sức làm việc ấy.

Đầu bộ là gì?

Chữ Hán có hết thảy là 214 bộ, cũng như a, b, c, d là chữ cái của chữ tây, rồi mấy ngàn mấy vạn chữ khác do đó mà ra. Và một bộ thì có một chữ hoặc một nét hoặc nhiều nét làm đầu bộ.

Trong khi ta học tiếng một, gặp chữ nào làm đầu bộ thì chỉ ra, ấy là sự ích lợi và cần yếu lắm. Tuy vậy, có chữ cũng làm đầu bộ như chữ chữ 石 chữ 山 lại không nói đến, là vì những chữ ấy không có cái gì đặc biệt đáng ghi nhớ nên không nói đến cũng được. Ở đây, khi chỉ ra những chữ nào làm đầu bộ, là khi những chữ ấy có sự biến hình.

III. Phép đếm nét để cho biết mà tra tự điển sau nầy, đành rồi; song còn có một sự ích lợi nữa là hễ biết chữ nào mấy nét thì viết sẽ khỏi quấy.

Vậy người học hãy cứ theo phép đếm nầy mà đếm 30 chữ đã học rồi đó cho quen. Cứ tay vừa viết, miệng vừa đếm, nhiều lần như vậy cũng sẽ giúp cho sự nhớ mặt chữ nữa.

IV. Phép viết là sự dạy rất hệ trọng trong bài học nầy.

Muốn cho nhớ thuộc lòng 30 chữ đã học đó, người học phải theo phép viết đây mà viết đi viết lại 30 chữ ấy. Trong khi viết cũng dùng luôn phép đếm nét, tay viết miệng đếm, như vừa nói ở trên. Viết bằng bút chì hay bằng phấn cũng được, miễn cho thành chữ. Cứ tập hoài như vậy, kỳ cho đến khi ngó vào sách nào bất luận, thấy những chữ học rồi thì đọc được liền, kêu tên và biết nghĩa nó được liền, ấy là thuộc lòng đó.

Người học phải chịu khó và bền chí luyện tập như vậy trong vài tháng thì đã quen, rồi mỗi ngày một dễ; chứ đừng mong dùng phương pháp nào khác dễ nhớ chữ cho khoẻ hơn, vì chúng tôi lịch nghiệm cả rồi, thật không có phương pháp nào hơn nữa.