Việt Nam phong tục/I.5
V.— ĐẠO LÀM CON
Hiếu-thảo.— Ta đọc sách Thánh-hiền, lấy sự hiếu với cha mẹ là mối luân-thường rất lớn, làm đầu trăm nết hay của người. Mà nhất là ta hay lấy chuyện Nhị thập tứ hiếu làm phương-châm cho đạo làm con.
Hiếu là biết kính trọng thương mến cha mẹ, biết vâng lời, biết phụng dưỡng cha mẹ.
Tục thường cho khi cha mẹ còn sống không nên đi xa, sợ không được thừa hoan ở dưới gối cha mẹ. Cho nên nhiều người phải bổ đi làm quan xa, hoặc phải đi làm ăn xa xôi thì thường hay từ rằng ở nhà còn chút cha già hay là mẹ già.
Cách phụng dưỡng.— Nhà nào cha mẹ mạnh khỏe giầu có thì thường ở riêng một mình. Người nào già yếu hoặc không có thì mới ở với con. Con có thì của ngon vật lạ, cơm dâng nước tiến, nhà nghèo cũng biết lưng cơm lành bát canh ngon để phụng dưỡng cha mẹ. Cũng nhiều người ăn riêng ở riêng, cứ tháng đưa tiền cung dưỡng. Hoặc ở xa xôi cách biệt, đôi khi gửi đồng quà tấm bánh về dâng cha mẹ. Nhưng cũng lắm kẻ chỉ biết vợ con, không biết cha mẹ là đâu, cho nên có câu rằng: « Lúc sống thì chẳng cho ăn, để đến khi chết làm văn tế ruồi. »
Kiêng tên.— Tục ta coi tên cha mẹ rất kính trọng, hễ đọc đến thì phải kiêng. Vì như tên là Kèo thì đọc chạnh ra là Cừu, tên là Cột thì đọc chạnh ra là Kẹt, v.v... Nhiều người tên cha mẹ mình, lại muốn cho người ta kiêng nữa, cho nên có chữ « Nhập gia vấn húy » (vào đến nhà phải hỏi tên húy để mà kiêng). Lại nhiều người ai mừng hoặc phúng câu đối nhà mình, có chữ gì phạm đến tên thì giận mà xé câu đối đi, hoặc bắt người ta phải đổi. Cho nên người cẩn thận có mừng ai phúng ai bằng câu đối, thường phải hỏi trước chủ nhà để có chữ gì phạm húy thì đổi đi mới dám viết vào vải mà đem đến.
*
* *
Nết hiếu vẫn là một nết đầu trong luân-lý của người ta, nếu cha mẹ là người rất thân mà cư xử đã chẳng ra gì, thì ra đến xã-hội còn tử tế với ai được nữa.
Tuy vậy, hiếu với cha mẹ, chỉ cốt giữ được lòng kính mến là đủ, tưởng không cần phải giữ lễ phép tỉ-mỉ nhỏ nhặt từng tí làm gì. Quý hồ phụng-dưỡng đâu có đấy, đừng để cho cha mẹ phiền lòng. Mình mong cho cha mẹ vẻ-vang thì mình lại càng phải nghĩ cái cách mà lập thân mình. Hoặc học được một khoa gì, nghề gì, hoặc làm được một sự-nghiệp gì, để có ích cho xã-hội, tức là làm thỏa lòng cha mẹ, mà đừng để tiếng với xã-hội, mới là làm cho cha mẹ được vẻ-vang.
Còn cách kiêng tên, tuy là một lòng kính trọng, nhưng mà khi hẹp hòi. Tên là một tiếng chỉ riêng người nầy đối với người khác, dầu không kiêng cũng chẳng sao. Mà có quen theo thói tục, thì tên nhà mình mình kiêng, hà tất phải ép người ta kiêng thay cho nhà mình. Vả lại mỗi người mỗi kiêng, mỗi chữ một đọc chạnh thì thành ra chữ nầy đọc ra chữ nọ, chữ khác đọc ra chữ kia, lâu dần có lẽ sai hết tiếng, cách ngôn ngữ không biết thế nào cho nhứt định được.
Tôi thấy có người cữ kiêng quá, nghe ai nói đến tên cha mẹ mình thì không bằng lòng. Hoặc nói chuyện với ai, một câu đọc chạnh đến hai ba tiếng, làm cho người ta chẳng hiểu nghĩa lý gì, ngộ quá! nực cười quá!