Vương Dương Minh/Phụ lục-6
CỤ SÀO NAM VỀ VƯƠNG HỌC
Cụ Sào Nam lúc già đóng cửa đọc sách và phiên dịch diễn giải quyển kinh Dịch.
Bộ « Quốc văn Chu Dịch Diễn giải » của cụ chưa xuất bản.
Một ông bạn ở Huế giữ bổn thảo bộ sách nầy, có mỹ tình cho tôi mượn đọc và có hậu ân cho tôi trích lục những đoạn nói về học thuyết Vương Dương Minh.
Thầy Lục Tượng Sơn. Thầy Vương Dương Minh thời đã tinh thông Dịch học, mà học thuyết lại thường cận tự Phật học...
(Phát đoan từ)
Xem hai chữ nghĩa, cát, thấy được ý thánh nhân bàn họa phúc, trái với ý thế tục. Thế tục bàn họa phúc thường chú trọng về phần lợi hại: lợi, thời phúc; hại, thời họa. Còn thánh nhân bàn họa phúc thường chú trọng về phần phải trái: phải là phúc; trái là họa. Vậy nên nói rằng: nghĩa, cát.... Nhưng theo mắt thánh nhân thời hợp với đạo nghĩa là cát. Chính như câu thầy Vương Dương Minh; « Đạo nghĩa vi phúc »[1].
(Lời chú ở quẻ « Tiểu Súc »).
Thầy Vương Dương Minh chủ trương thuyết tri hành hợp nhất, nghĩa là tri với hành hợp nhau làm một việc. Hễ tri đã đến nơi tất nhiên hành được đến nơi. Vả đã tri tất phải hành. Nếu bảo rằng: tri được mà không hành được, thời cái tri đó không phải là chân tri, nên thánh nhân dạy cho ta hai chữ « tinh nghĩa ».
Trong thiên hạ, hễ có việc gì tất có nghĩa của việc ấy. Ta trước phải tinh thấu cho đến nghĩa việc ấy. Khi tinh thấu được nghĩa của việc ấy, tất nhiên làm được hoàn toàn công dụng của việc ấy Đó lại là lấy tri mà vun đắp cái nền tảng cho hành. Khi đã tri dụng rồi là hành đã có thành hiệu rồi, thời nhờ đó mà thêm sùng cao đức mình. Đó lại là nhân hành mà mở rộng thêm phạm vi cho tri.
Ví như: biết được đường chắc chắn, tất nhiên đi đến nơi mà lại trải qua một lần đi càng thêm biết được đường.
Nghĩa tri hành hợp nhất của thầy Vương Dương Minh rất đúng với nghĩa câu « tinh nghĩa nhập thần » của Khổng-Tử.
Nước Nhật-Bản trước hồi duy tân rất sùng trọng Vương học. Bao nhiêu chí sĩ gây nên sự nghiệp duy tân, thảy con nhà Vương học.
Lời chú ở quẻ « Hàm »
- ▲ — Câu nầy ám chỉ lời thơ đáp Mao Hiến Phó. Trong ấy Vương Duơng Minh nói: « quân tử dĩ trung tín vị lợi, lễ nghĩa vi phúc. »
PH. V. H.