CHƯƠNG VI
CÔNG-VIỆC HỌ NGUYỄN LÀM Ở MIỀN NAM
- Quan-chế
- Thi-cử
- Việc võ-bị
- Việc thuế-khóa
- Số tiền chi-thu trong nước
- Lấy đất Chiêm-thành
- Mở đất Nam Việt và sự giao-thiệp với Chân-lạp
- Việc giao-thiệp với nước Tiêm-la
- Việc lập dinh định phủ
Họ Nguyễn đã giữ riêng một cõi ở phía nam, lập ra nghiệp chúa, lưu-truyền đời nọ qua đời kia, bởi vậy cho nên chính-trị, thuế-lệ, binh-lính, việc gì cũng tự sửa-sang và xếp-đặt lấy như là một nước tự-chủ vậy.
1. QUAN-CHẾ. Lúc họ Nguyễn chưa ra mặt chống nhau với họ Trịnh thì quan-lại vẫn ở ngoài Bắc bổ vào nhưng mà từ khi chúa Sãi là Nguyễn phúc Nguyên 阮 福 源 không chịu nộp thuế cho nhà Lê, và đem quân chống giữ với quân họ Trịnh ở bắc Bố-chính 布 政 thì các quan-viên đều do chúa Nguyễn đặt lấy cả.
Ở chính dinh là chỗ chúa đóng thì đặt tam-ti 三 司 để giúp chúa coi việc chính-trị. Tam-ti là: Xá sai-ti 舍 差 司, Tướng-thần-lại-ti 將 臣 吏 司, Lệnh-sử-ti 令 史 司.
1. Xá-sai-ti giữ việc từ tụng văn án. Có quan Đô-tri 都 知, Ký-lục 記 錄 làm đầu.