Trang:Viet Nam Su Luoc 2.pdf/79

Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

đánh ở đất Hương-sơn và đất Thanh-chương rồi lại rút về Trấn-ninh. Trịnh Sâm cho người đưa thư sang vỗ-về không được, mới quyết ý dùng binh để dứt mối loạn.

Năm kỷ-sửu (1769) Trịnh Sâm sai Bùi thế Đạt 裴 世 達 làm thống-lĩnh đất Nghệ-an, Nguyễn Phan 阮 潘 làm chánh-đốc-lĩnh đất Thanh-hóa, Hoàng đình Thể 黄 廷 體 làm đốc-binh đất Hưng-hóa, cả ba đạo đều tiến sang đánh Trấn-ninh. Khi quân của Bùi thế Đạt và Nguyễn Phan đến vây Trình-quang. Lê duy Mật định cứ giữ hiểm không ra đánh. Không ngờ người con rể là Lại thế Chiêu 賴 世 招 làm phản, mở cửa lũy cho quân họ Trịnh vào. Duy Mật biết có nội biến, bèn cùng với vợ con tự đốt mà chết.

*

* *

Tóm lại mà xét, thì những công-việc của họ Trịnh sửa đổi ở miền Bắc cũng nhiều, và có thể chia ra làm ba thời kỳ:

Thời kỳ thứ nhất vào khoảng Trịnh Kiểm, Trịnh Tùng và Trịnh Tráng. Lúc bấy giờ còn phải đánh họ Mạc ở phía Bắc, rồi lại chống với họ Nguyễn ở phía Nam, cho nên trong thời-kỳ ấy chỉ có việc chiến-tranh ở ngoài mà thôi, còn những công-việc trong nước không sửa-sang được mấy.

Thời-kỳ thứ hai là vào khoảng Trịnh Tạc, Trịnh Căn và Trịnh Cương. Lúc bấy giờ việc chiến-tranh đã yên, trong nước bình-trị, cho nên trong thời-kỳ ấy các chúa mới sửa-sang và chỉnh-đốn lại những phép-tắc, luật-lệ, việc thuế-khóa, sự học-hành, thi-cử, v.v.

Thời-kỳ thứ ba là vào khoảng Trịnh Giang, Trịnh Doanh và Trịnh Sâm. Vì Trịnh Giang thất chính cho nên trong thời-kỳ này có lắm giặc-giã, quan quân phải đánh đông dẹp bắc trong ba bốn năm trời, thành ra không làm được việc gì ích lợi, đến nỗi dân nghèo nước yếu, chính-trị điêu-tàn, bởi vậy cho nên chẳng bao lâu mà nhà Trịnh đổ, nhà Lê cũng mất.