CHƯƠNG V
DỰC-TÔNG (1847 - 1883)
Niên-hiệu: Tự-đức 嗣 德
- Đức-độ vua Dực-tông
- Đình-thần
- Việc ngoại-giao
- Việc cấm đạo
- Việc thuế-má
- Việc văn-học
- Việc binh-chế
1. ĐỨC-ĐỘ VUA DỰC-TÔNG. Vua Hiến-tổ mất, truyền ngôi lại cho hoàng-tử thứ hai húy là Hồng Nhậm 洪 任. Bấy giờ hoàng-tử mới có 19 tuổi, nhưng học-hành đã thông-thái. Đến tháng 10 năm đinh-vị (1847), thì ngài lên ngôi hoàng-đế ở điện Thái-hòa, đặt niên-hiệu là Tự-đức 嗣 德, lấy năm sau là năm mậu-thân (1848) làm Tự-đức nguyên-niên.
Vua Dực-tông 翼 宗 đối với vận-hội nước Nam ta thật là quan-hệ, vì là đến đời ngài thì nước Pháp sang bảo-hộ, đổi xã-hội mình ra một cảnh-tượng khác. Bởi vậy cho nên ta cần phải biết rõ ngài là người thế nào, để xét đoán những công-việc thời bấy giờ cho khỏi sai-lầm. Quan tổng-đốc Thân trọng Huề đã được trông thấy dung-nhan của ngài và đã tả rõ chân-tượng của ngài ra như sau này: « Ngài hình dung như một người nho-sĩ, không cao, không thấp, trạc người bậc trung, không gầy không béo, có một phần hơi gầy một tí. Da không trắng không đen. Mặt hơi