CHƯƠNG IX
QUÂN NƯỚC PHÁP LẤY BẮC-KỲ
Lần thứ nhất
- Người Pháp tìm đường sang Tàu
- Đồ-phổ-Nghĩa
- Đại-úy Francis Garnier ra Hà-nội
- Hạ thành Hà-nội năm quí-dậu (1873)
- Lấy mấy tỉnh ở Trung-châu
- Đại-úy Francis Garnier chết
- Ông Philastre ra Hà-nội
- Hòa-ước năm giáp-tuất (1874)
1. NGƯỜI PHÁP TÌM ĐƯỜNG SANG TÀU. Từ khi nước Pháp lấy xong đất Nam-kỳ rồi, súy-phủ ở Sàigòn sửa-sang mọi việc, và cho người đi xem xét tình-thế và sông núi ở Trung-kỳ và Bắc-kỳ để mở-mang sự giao-thông. Lại có ý muốn tìm đường thông sang nước Tàu, bởi vậy tháng 5 năm bính-dần (1866), thiếu-tướng De la Grandière sai trung-tá Doudart de Lagrée cùng với đại-úy Francis Garnier (Ngạc-nhi) và mấy người Pháp nữa theo sông Mékong đi tìm đường sang Tàu. Đến tháng 3 năm mậu-thìn (1868), non hai năm trời, ông Doudart de Lagrée mới sang đến đất Vân-nam. Nhưng chẳng may ông ấy phải bệnh đau gan mà chết. Ông Francis Garnier đem xác ông ấy đi qua nước Tàu, rồi xuống tàu thủy về Sàigòn.
Đến năm canh-ngọ (1870) là năm Tự-đức thứ 23 ở bên Tây, nước Pháp đánh nhau với nước Phổ; quân Pháp thua, Pháp-hoàng là Nã-phá-luân đệ-tam bị bắt. Dân nước Pháp
