Trang:To thong cao toan quoc cua Phan Boi Chau.pdf/6

Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 4 —

Bởi vậy năm 1917 xướng ra bài luận « Pháp-việt-đề-huề » đại ý nói rằng: muốn được cái đại giá văn-minh học-thức, tất phải bỏ vứt cái chủ-nghĩa phản-kháng đã chủ-trì từ trước mà đề-huề với người Pháp, vẫn biết rằng mình không ưa nô-lệ với cường-quyền, nhưng có lẽ nào mình lại không trung-thành với bậc sư hữu; nhân lý-tưởng ấy, tôi lại làm một bài « Dư cửu niên lai sở trì chi chủ-nghĩa » trong bài ấy khổ tâm tôi ngụ ý chỉ cốt có bốn chữ « Súc chủng đãi thời »

Thử xem cái gương trước của nước Ai-cập, Ấn-độ và Phi-luật-tân thời đủ biết rằng: trong thế-giới không có cái nước yếu nào mà mãi không độc-lập, lại cũng không có Chánh-phủ văn-minh nào mà câm không giáo-dục bao giờ; nếu Chánh-phủ thành-tâm giáo-dục cho ta, thời ta trung-thành với Chánh-phủ, cũng hiệp lẽ phải. Ấy là cái tư-tưởng của tôi sở dĩ chủ-trương về nghĩa Pháp-việt đề-huề vậy.

Tôi bây giờ được về mà làm một người dân trong nước, tự ý tôi vẫn nghĩ rằng: Chánh-phủ vì lấy công lý đối với dân Việt-nam mà xử-trí cho tôi như thế, chứ không phải vì cách lung lạc tôi mà đánh lừa dân Việt-nam, từ giờ trở về sau, tôi chỉ thể theo tấm lòng Chánh-phủ đối với dân Việt-nam, như đã nói trên kia, mà ra sức theo đòi cái chủ-nghĩa của tôi đã xướng ra từ trước. Ấy là cái hoài-bảo của tôi về sau nầy vậy... Đồng-bào ta gần đây vì thấy tôi được ra khỏi ngục không bị tử-hình, hoặc ngờ tôi vì sự cảm ơn ấy, mượn cái mỹ-danh “ Pháp-việt đề-huề, ” mà trang cái ác-tướng thay hình đổi lốt; xúm nhau trách bị, tôi cũng lấy làm ngượng mà khó trả lời. Tôi xin tự quyết thề trước mặt Quốc dân một lời rằng: