kỳ gọi là hàng Nhà Rồng, có ký giao kèo với Nhà nước, và một hãng nữa là Chargeurs Réunis (hãng năm sao) nhưng không có chuyến tầu chạy thường, ngoài ra, hoặc có tầu các nước ghé vào Haiphong rồi đi Saigon, dẫu có rẻ tiền hơn, ta cũng không được phép đi những chiếc tầu ấy. Giá tiền đây đi Saigon, trước là 36$00, nhưng mới đây lại hạ xuống có 20$00, là giá vé ở trên « Boong » (sur pont), không có ghế nằm ngồi gì cả, mỗi người đi tất phải đem chiếu hoặc ghế vải đi mà nằm, tầu phát cho mỗi người một cái « phiếu », đến bữa thì ra chỗ gian nấu bếp lĩnh mà ăn: được một bát cơm và bã súp, 4 ngày 4 đêm như thế thì vào đến Saigon. Vài chục bạc là bao, nhưng đối với những người đi « tha phương cầu thực », thì như thế cũng là nặng. Vậy trước khi phải lo khoản tiền tầu là hai.
Bấy lâu người Trung, Bắc-kỳ đi vào Nam-kỳ cũng nhiều, mà hay giắt díu nhau. Giắt díu nhau là một sự rất hay rất lợi, nghĩa là người đi vào trước, đã từng biết thung thổ và nguồn ngách làm ăn rồi, thì dẫn người sau — là bà con anh em — vào; người này không phải cái nông nỗi bơ vơ bỡ ngỡ, như chim chích vào rừng, lại không sợ là không có công-việc làm ăn nữa. Như thế, ta có thể gọi được là cách «hương-tộc di dân» (鄉 族 遺 民), ta đã thấy người làng Nội-duệ (Bắc-Ninh) kéo nhau vào bán hàng tơ lụa, người làng Lại-xa (Nam-định) vào làm mũ, làm giầy v..v..., người Quảng-bình vào làm cu-li xe và đi ở, làng nào cũng đến hàng trăm người vào ở quần-tụ với nhau, người có việc làm chẳng nói chi, không có cũng không lo thất-cước, là vì cũng có nghĩa đùm bọc chỉ dẫn cho nhau, mà người cùng làng đi vào đông được như thế, toàn là nhờ cách giắt díu nhau kẻ trước người sau cả. Trong lúc này ở trong Nam-kỳ, chưa có sở nào tìm việc cho người, chưa có sở nào mộ phu vào làm, thì số dân thừa ở ngoài này có muốn đi vào, cũng chẳng biết tự xử-trí mình vào đâu, cho đến những người muốn vào buôn bán làm nghề v...v.., nếu có người bà con quen biết ở trong ấy chỉ dẫn cho thì không nói gì, bằng không có thì sao? Vì không có người
