mà hay giữ được cái tâm cho trong-sạch, đều là tu được cả; già tu cũng được, trẻ tu cũng được, cũ tu cũng được mà mới tu cũng được. Xưa kia có phái cựu-học là phái Đông-nho, nay có phái tân-học là phái Tây-nho, Nho tuy có mới cũ, mà đông tây đều là nhất-lý, thì Nho với Phật cũng chỉ cốt tại nhất-tâm. Nho mà hay tỉnh giác được cái tâm, thì tu lên cõi phật cũng chẳng khó gì.
Chẳng xem những truyện đâu xa,
Xem ngay Phật-tích nước ta cho gần.
Nước ta xưa kia đã có một vị chân-nho đi tu thành Phật. Vị Phật-tổ ấy là ai? Chính là đức tổ Huyền-Quang 玄 光 người làng Vạn-ty, huyện Gia-bình, tỉnh Bắc-ninh đó. Người vốn là một nhà Nho, đã đỗ đến Trạng, đã làm nên quan, mà đi tu lại lên đến cõi Phật, nên mới có lắm truyện ly-kỳ, xin kính-thuật ra sau đây, để cống-hiến các ngài cho biết được một vị Chân-Nho mà Chân-Phật.
Ngài nguyên là người làng Vạn-ty, trước là Vạn-tải, huyện Gia-bình, tên là Lý Đạo-Tái 李 道 載, đấng thân-phụ ngài là Bỉnh Tuệ, đỗ Thái-học-sinh, làm tri-huyện rồi cáo về, vui chơi sơn-thủy, Ngài vốn là con nhà dòng-dõi Nho-gia đấy. Khi ngài hai mươi tuổi, đỗ đầu khoa hương, rồi liền đỗ trạng-nguyên năm Giáp-thìn, niên-hiệu Bảo-phù đời vua Anh-tôn nhà Trần. Khi ấy ngài tuy đỗ rồi nhưng vẫn chưa lấy vợ, vua muốn đem nàng Liễu-trang công-chúa gả cho. Nhưng ngài từ chối. Ngài làm quan đến chức Nội-hàn, tức là chức Hàn-lâm giữ về việc từ hàn ở trong Nội, quan chức không phải là không to. Ngài thường phải ra thù tiếp sứ Tàu, mà ngài lại hay viện dẫn kinh điển, thư từ đi lại đối đáp với sứ Tàu đều trôi trẩy cả, thế có phải là một nhà Nho cự-phách không? Sau ngài thường được hầu vua lên chùa Vĩnh Nghiêm, trên huyện Phượng-nhãn tỉnh Bắc-giang, nhiều lần được nghe vị thiền-sư Pháp-loa thuyết-pháp, ngài liền tỉnh-ngộ mà than rằng: « Làm quan lên chốn non Bồng, sao bằng đắc-
