a. Duyên khởi luận. —
Duyên khởi luận trong phật giáo có nhiều thuyết.
1. Nghiệp cảm duyên khởi. — Nghiệp cảm duyên khởi luận ở trong nguyên thỉ phật giáo, phát đoan ở tứ diệu đế và thập nhị nhân duyên thuyết. Tứ diệu đế, trên đã thuật, là khổ, tập, diệt, đạo. Hai đế diệt đạo thuộc về giải thoát luận. Hai đế khổ tập, thuyết minh duyên khởi của nhân sanh. Hai đế khổ tập diễn rộng ra, tức là thập nhị nhân duyên.
Thập nhị nhân duyên, nhắc lại là: vô minh, hành, thức, danh sắc, xúc, thọ, ái, thủ, hữu, sanh, và lão tử. Gom lại mà nói, thập nhị nhân duyên để cắt nghĩa cái nghiệp lực của tự ta làm ra, và cắt nghĩa cuộc nhân quả tuần hoàn. Cái nghiệp lực của ta, từ vô thỉ mà dẫn đến, sanh tử luân chuyển vô cùng. Chí như vạn hữu cũng chẳng qua là nghiệp lực của ta cảm ứng mà có. Ấy gọi là tự nghiệp, tự đắc.
