Lê-văn-khôi, ngoài Bắc thì Phan-bá-vành, Lê-duy-lương, đều là đảng giặc kiệt-hiệt, chống lại triều-đình hàng chín mười năm trở ra. Mỗi toán giặc đó nhà Vua phải hao hàng vạn quân mới đánh nổi họ, ấy là chưa kể những đám giặc nhỏ như Nông-văn-vân ở mặt Tuyên-quang, Lê-duy-cự ở mặt Sơn-tây, Khách-tam-đường ở mặt Thái-nguyên...
Tóm lại, cái thời-kỳ năm chục năm đó, tiếng rằng thống-nhất, kỳ-thực vẫn là thời-kỳ nội loạn,
Sống trong những cuộc lửa-binh ngùn-ngụt, nhân-dân cực khổ biết chừng nào!
Lại thêm tai trời vạ đất xẩy ra luôn luôn, ở Trung-kỳ, hàng năm bão biển thổi vào, dân quê, nhà đổ, người chết thuyền-bè tan-tành, thảm-trạng không thể nói xiết; Bắc-kỳ thì riêng đê Văn-Giang vỡ liền đến 18 năm, mấy tỉnh miền Đông, suốt năm ấy sang năm khác, chỉ là cái biển chứa nước!
Mùa-màng mất, giặc cướp nhiều, đường giao-thông bị nghẽn, sự buôn-bán không thông, đẻ nhằm đời ấy, tên dân lưng-vốn không sẵn, phỏng còn kiếm sao cho được miếng cơm ăn. Mỗi năm ma-đói bắt đi, ít nhất-cũng có một vạn nhân-mạng!
Triều-đình vẫn coi là thường. Các ngài còn dùng mãi văn-thơ réo-rắt, để ca-tụng và tô-điểm cho cái cuộc « Thái-bình khốn-nạn » ấy. Chẳng những không thiết gì đến dân-tình, mà cả chính-trị trong nước, các ngài cũng không chú-ý cho lắm.
Nói về võ-bị thì cách tổ-chức cực-kỳ sơ-sài. Số lính cả
