động đến chí. Cái chí thuần là một thì có thể động đến khí. Thiên định có thể thắng nhân, nhân định có thể thắng thiên. Vậy nên mớ nói: chí khí, trời người có cái lý giao thắng vậy.
Tính. — Tính là của trời phú cho vạn vật, thì tất là: « Tính giả vạn vật chi nhất nguyên 性 者 萬 物 之 一 源: Tính là một cái nguồn gốc của vạn vật », chứ không phải là một mình ta riêng được. Tính là phần linh-diệu bản-nhiên của trời đất, cho nên « Tính ư nhân vô bất thiện 性 於 人 無 不 善: tính của người ta không có điều gì là không thiện ».
Nếu đã nói rằng tính thiện, thì sao lại có người hiền, người ngu, kẻ thiện, kẻ ác? Trương Hoành-cừ chia tính ra làm hai thứ. Một thứ là tính bản-nhiên của Trời phú cho, một thứ là tính của khí chất thành ra. Cái tính của Trời phú cho, thì muôn người cũng đồng một tính, cái tính của khí chất khởi phát ra sau khi thành hình, thì mỗi người một tính khác nhau. Bởi có khí thanh khí trọc, cho nên mới có hiền ngu, có thiện ác vậy.
Đây ta nên nhắc lại rằng: bàn về chữ tính, khởi đầu Khổng-tử nói ở thiên Hệ-từ trong kinh Dịch: « nhất âm nhất dương chi vị đạo, kế chi giả thiện giã, thành chi giả tính giã ».
