Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

156
NHO-GIÁO


tính 復 性, tức là phải quay trở lại theo cái nguyên-tính của mình. Mình đã phục lại cái nguyên tính, thì tự mình thiêng-liêng, sáng-suốt, trong trời đất không đâu là không thấu tới được, mà cũng không bao giờ bị âm dương thụ nhiếp được. Ấy thế là mình tới đến cái thần.

Thần ở đâu cũng có, mà vạn vật đều chung một thần cả, cho nên từ bậc thánh-nhân cho chí mọi người, ai cũng có thể tâm thông được với nhau. Thần của Thiệu Khang-tiết nói ở đây cũng giống như Đạo của Lão-tử vậy.

Thần có một, và ở khắp cả mọi nơi, thì cái thần của mình, tức là cái thần của trời đất. Vậy nên người quân-tử phải thận độc 慎 獨, nghĩa là phải kính cẩn lúc một mình, không có dối mình bao giờ. Mình dối mình tức là dối trời đất. Người đã thận độc, thì có thể theo được thiên-lý mà hành-động. Đã theo được thiên-lý mà hành-động, thì ta là một cái vũ-trụ riêng, sức tạo-hóa ở ta, ta không bị vật khác đè nén được, mà ta lại có thể tể-chế được các vật.

Cái học của Thiệu Khang-tiết uyên-thâm và hoằng-đại như thế, thật là xứng đáng một nhà đại triết-học trong Nho-giáo vậy.

Ngư tiều vấn đối. — Cái tư-tưởng của Thiệu Khang-tiết hiển hiện ra rất rõ ở chuyện