Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

139
NHO-GIÁO


3• Chế danh chi khu yếu 制 名 之 樞 要: Cái khu-yếu để chế danh.

1• Bởi sao mà có danh. — « Cái hình của vạn vật khác nhau thì lòng người phân ly, mà hiểu lẫn cái nọ ra cái kia. Vạn vật khác nhau thì cái danh lẫn lộn; quí tiện không rõ, đồng dị không phân biệt, như thế thì cái chí ắt có cái lo không hiểu, mà việc làm ắt có cái vạ khốn phế. Cho nên kẻ trí-giả phân-biệt ra, đặt tên để chỉ rõ cái thực. Trên sáng rõ kẻ quí kẻ tiện, dưới biện-biệt cái giống nhau, cái khác nhau. Quí tiện đã phân, đồng dị đã biệt, như thế thì cái chí không có cái lo không hiểu, việc làm không có cái vạ khốn phế. Bởi thế mới có danh.

2• Bởi duyên cớ gì mà có đồng dị. — Sự đồng dị là do sự cảm-giác của thiên-quan mà ra. Thiên-quan tức là giác-quan như tai, mắt, mũi, mồm và tâm thể, Thiên-quan cảm đến, biết là đồng thì cho là đồng, biết là dị thì cho là dị. « Phàm cái đồng loại và đồng tình, thì thiên-quan hiểu là đồng, cho nên mới so sánh mà để riêng ra, xem chừng tựa như nhau mà thông, thì đặt ra một tên làm ước-danh 約 名, để hợp chung cả mà gọi. (Thí-dụ: con ngựa tuy trắng đen lớn nhỏ không đồng, nhưng nhờ có thiên-quan ta biết là đồng loại, cho nên ta đặt tên gọi là ngựa, để gọi chung cả loài). Cái hình, cái thể, cái sắc, cái vằn, thì