Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

42
NHO-GIÁO


tự-hồ những con đường đã làm sẵn, đi ngang đi dọc thế nào đã có nêu, có mốc chỉ rõ cả rồi, ta cứ yên lòng mà đi, không phải nghi-ngờ lo-sợ điều gì nữa. Ấy là một cách làm cho ta ung-dung ở trong qui-củ, tức là được yên và vui. Đã được yên và vui, rồi cứ theo lẽ tự-nhiên của tạo-hóa mà đối thời dục vật, như thế chẳng phải là gây thành một cái sinh-thú ở đời hay sao?

Ta nên biết rằng cái học của Khổng-tử chủ ở đạo nhân. Nhân là cái thể yên-lặng, rất dễ cảm dễ ứng, mà bao giờ cũng có tình-cảm rất hậu, đối với sự vật gì cũng có lòng cảm-xúc, và hành-động lúc nào cũng trúng-tiết và hợp thiên-lý. Người có nhân thì có trực-giác rất mẫn nhuệ, cái gì thoáng qua cũng trông thấy rõ-ràng, hiểu biết ngay được mọi ý nghĩa tinh-vi và suốt đến cái công-lý chung cả toàn-thể, không phải từ từ lần theo từng mối một, mới thấu tới cái chân-lý. Người không có nhân thì cái trực-giác mờ tối, trông cái gì cũng không thấy rõ ngay được, cho nên mới phải dùng lý-trí mà suy-tính những điều tư lợi.

Lý-trí là cái năng-lực để suy luận mà biết mọi việc. Song lý-trí chỉ hiểu biết được cái tính-chất và cái hình-thể ở bề ngoài của các sự vật mà thôi. Bởi thế cho nên lý-trí chỉ cho ta biết được những cái mà ta có thể định