Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

264
NHO-GIÁO


việc lớn, sức nhỏ mà gánh việc nặng, thì ít khi thành công vậy. » (Dịch: Hệ-từ hạ).

Người trị nước, trị dân, phải biết lo xa: nay tuy được yên, nhưng bụng thường không quên việc khuynh-nguy; nay nước tuy còn, nhưng bụng thường không quên sự bại-vong; nay việc chính-trị tuy có trật-tự, nhưng bụng thường không quên lúc họa-loạn. Nghĩa là lúc nào cũng sợ hãi về việc nguy-vong có thể sẩy ra được. Cho nên Khổng-tử nói rằng: « Nguy giả an kỳ vị giả giã, vong giả bảo kỳ tồn giả giã, loạn giả hữu kỳ trị giả giã. Thị cố quân-tử an nhi bất vong nguy, tồn nhi bất vong vong, trị nhi bất vong loạn, thị dĩ thân an nhi quốc gia khả bảo giã 危 者 安 其 位 者 也,亡 者 保 其 存 者 也,亂 者 有 其 治 者 也.是 故 君 子 安 而 不 忘 危,存 而 不 忘 亡,治 而 不 忘 亂,是 以 身 安 而 國 家 可 保 也: Nguy là vì cứ yên vui ở ngôi mình, mất là vì chắc ở sự còn, loạn là vì cậy có trị. Vậy nên bậc quân-tử lúc yên không quên lúc nguy, lúc còn không quên lúc mất, lúc trị không quên lúc loạn, thế mới yên thân mà giữ được nhà được nước vậy. » Dịch: Hệ-từ hạ).

Nói rút lại việc chính-trị của Khổng-giáo cốt ở chữ ái và chữ kính. Khổng-tử nói rằng: « Ái dữ kính, kỳ chính chi bản dư