lời nói thì tin việc làm, nay ta đối với người, nghe lời nói phải xem việc làm. » (Luận-ngữ: Công-giã-tràng, V). Vì nói thì dễ, làm thì khó, mà ở đời thường lại có những người miệng nói giỏi thì nhiều, bụng ở thật-thà trung-hậu thì ít, vậy nên muốn biết người hay người dở, phải xem xét công việc người ta làm, chứ đừng vội tin lời người ta nói. Khổng-tử nói rằng: « Thị kỳ sở dĩ, quan kỳ sở do, sát kỳ sở an, nhân an sưu tai! nhân an sưu tai! 視 其 所 以，觀 其 所 由，察 其 所 安，人 焉 廋 哉！人 焉 廋 哉！Trông người ta làm việc gì, xem người ta nói theo cái gì mà làm việc ấy, xét cái vui của người ta về việc ấy thế nào, như thế thì người ta còn dấu sao được nữa! » (Luận-ngữ: Vi-chính, II). Xét người hay dở, không nên theo lời khen chê của nhân-chúng. Khổng-tử nói rằng: « Chúng ố chi, tất sát yên, chúng hiếu chi, tất sát yên 衆 惡 之 必 察 焉，衆 好 之 必 察 焉: Người ta ghét ai ta cũng phải xét, người ta yêu ai ta cũng xét. » (Luận-ngữ: Vệ Linh-công, XV). Vì rằng có khi người hay mà bị thiên-hạ ghét, người dở mà được thiên-hạ yêu. Vậy nên ta phải xem xét kỹ-càng, thì mới phân-biệt được người hay kẻ dở, để đối-phó với người ta cho khỏi sai lầm. Thường muốn biết rõ người hay người dở mà chỉ theo dư-luận của nhân-chúng cũng không lấy gì làm chắc-
Trang:Nho giao 1.pdf/187
191
NHO-GIÁO
