Cụ sanh năm 1872 (Nhâm-Thân) tại làng Tây-Lập huyện Hà-đông (nay đổi làm phủ Nam-Kỳ[đính chính 1]) tỉnh Quảng-Nam xứ Trung-Kỳ. Lúc còn nhỏ cụ học nho. Cụ người rất thông minh nhưng lại rất nhát học (làm biến). Dạy những câu tam-hoàng ngủ-đế thì cụ quên, nhắc đến chuyện Hưng-Đạo, Trưng-vương thì cụ nhớ, thầy học thấy vậy cũng chìu lòng để cho cụ tự do học nam-sử. Ông cụ cố là nhà quan vỏ, lại thêm lúc ấy trong nước chuộng về vỏ bị (lúc nầy người Pháp đả lấy sáu tỉnh NamKỳ) cho nên đến 13 tuổi cụ phải xếp bút nghiêm[đính chính 2] sang việc cung đao. Bỏ văn sang vỏ như thế là vì lòng ái-quốc và lẻ cung cầu tự nhiên (la loi d’offre et de demande) vậy. Lúc ấy cụ những tưởng đem côn[1] quờn[2] ra vùng vẩy với non sông, lấy vỏ nghệ ra tiểu trừ bọn ngoại khấu; nhưng than ôi! sau khi cụ nghe thất thủ Kinh-Đô (Prise de Huế) sau khi xét việc vỏ bị của người Pháp hoàn thiên hơn của người mình nhiều không thế lấy gươm đao chống với súng đạn được, cụ liền bỏ về làm ruộng. Lúc nầy cụ mới 15 tuổi. Ôi! một người thiếu niên 15 tuổi thì biết bao nhiêu là hy-vọng tương lai, thế mà, người thiếu niên xuất chúng như cụ lại phải vất cả hy vọng bỏ về cày sâu cuốc bẩm trong mấy năm trường; thật cũng đau đớn thay!
Cụ là người có chí lớn; tuy làm ruộng mà vẩn để mắt đến việc nước luôn. Cụ thấy bọn văn-thân ra đầu thú, làm quan phạm nhiều đều tàn bạo hại dân, đau lòng không thể nào ngồi yên được, phải nhãng bỏ cày bừa ra theo việc bút-nghiên.
Người không biết cụ, thấy như vậy tưởng cụ là người ham bả vinh-hoa ưa mồi phú-quí, nhưng cái tâm thuật của cụ không phải như thế. Cụ chỉ mượn con đường khoa-cử để tiện thi hành chánh-sách của mình mà thôi. Cụ mong ra làm quan đặng đánh đỗ bọn tham-quan ô-lại, cụ mong thi đậu đặng ra cứu thế độ dân, chớ chẳng phải như ai mong xinh xang áo rộng quần điều, ngất ngưởn đai vàng mão bạc mà quên hết những sự nhục nhã của tỗ-quốc, gây thêm những nỗi đau đớn cho đồng-bào. Tuổi đã lớn mà
