Luân-lý ta mất thì ta đem luân-lý Âu-châu về dùng hẳng có được không?
Có người hỏi luân-lý ta mất thì ta đem luân-lý của Âu-châu ta dùng hẳng có được không? Tôi xin trả lời rằng: không. Một nước luân-lý củ đả mất là nước không có cơ-sở, nay bảo đem luân-lý mới về thì biết đặt vào đâu?
Vẩn biết phép chắp cây của người Tây tài tình thật nhưng nay đem một cây rất tươi tốt như cây luân-lý ở các nước bên Au-tây kia mà chắt với một cây đả cằn cộc như cây luân-lý ở nước Việt-Nam ta thì tưởng cũng không tài nào sanh hoa tươi quả tốt được. Muốn sự kết quả về sau được tốt đẹp tưởng trước khi chắp cây củng nên bồi bổ cho hai bên có sức lực bằng nhau đả. Tôi diển thuyết hôm nay là cốt ý mong anh em nên cứu chữa lấy cây luân-lý củ cũa ta rồi sẻ đem chắp nối với cây luân-lý của Âu-châu vậy.
⁂
Luân-lý của Âu-châu có tốt trọn không? Ta muốn theo thì phải làm thế nào?
Nói rằng luân-lý Au-châu tốt hơn ta thì tốt hơn nhiều. Nói rằng luân-lý Au-châu trọn tốt thì không dám nói rằng trọn vẹn được. Là vì: dân tộc nào củng, cắt nghỉa theo luân-lý đạo-đức thì dễ nhưng làm theo luân-lý đạo-đức thì khó không sao trọn vẹn được. Bên Au-châu họ củng có nhiều cái dở như nam nữ tự-do thái quá, ly ly hợp hợp rất thường thành ra đường sanh sãng kém lần mà dân số không thêm; như giàu nghèo cách biệt thái quá, người ngồi không kẻ cắm đầu làm thành ra kẻ lao-động người tư-bổn xung đột nhau mà trong nước không yên. Mê tín quốc-gia chủ-nghĩa về đời trung-cổ thái quá, yêu nước mình ghét nước người cho nên phải mang họa chiến tranh mải mải. Trọng trí-dục hơn đức-dục, chuộng ngoại-giao hơn thành-thực cho nên thường sanh ra xâu xé nhau mà mất sự thái bình. Ấy là kể sơ lược, chớ kể hết thì tưỡng cũng còn nhiều lắm.
Bịnh họ tuy nhiều nhưng họ đã có thầy có thuốc đễ chữa ngay, nghỉa là có những nhà triết-học những nhà giáo-dục lo ra trừ tệ, canh-cải sữa-sang cho nền đạo-đức luân-lý mổi ngày mổi cao lớn tốt đẹp thêm, chớ không phải như ở nước ta tốt khoe xấu che làm cho một ngày một thêm nát thêm xấu.
