Dân tộc Nhựt-Bổn được giàu mạnh như ngày nay là chỉ theo cái văn-minh hình thức của Âu-châu hay là có sửa đổi gì luân-lý không?
Người nước ta thường tự xưng là đồng loại đồng đạo, đồng văn với Nhựt bổn, thấy họ tấn tới thì nức nỡ khen chớ không khi nào chịu xét vì sao mà họ được tấn tới như thế? Họ chỉ đóng tàu đúc súng mà được giàu mạnh hay là họ còn trau dồi đạo-đức, sữa đổi luân-lý mới được như ngày nay? Ai có đọc đến lịch-sữ Nhựt Bổn mới biết Nhựt Bổn họ cũng bồi đắp nền đạo-đức của họ lắm. Từ lúc Minh Trị duy tân cho đến 24 năm sau hạ chiếu lập-hiến trong nước Nhựt biết bao người lo khuynh Mạc-phũ, lo lập hiến-pháp, biết bao nhiêu kẻ đổ máu rát cổ mới gầy dựng nên một nước tân tiến rất giàu rất mạnh như bây giờ. Tôi rất lấy làm lạ cho những người đã qua Nhựt-Bổn về! Không biết họ qua biển làm gì!? Người ta có câu: « gần mực thì đen gần đèn thì sáng » sao những kẻ sang Nhựt không đem cái hay cái tốt về cho dân Việt-Nam nhờ mà chĩ làm giàu thêm tánh nô-lệ như thế?? Rất đổi những việc hèn hạ, một người dân tầm thường không làm mà những kẻ ấy cũng làm được hết thãy! Hay là đạo-đức luân-lý đã chết mất ở trong lương-tâm cũa người mình rồi cho nên không hớp thọ được đạo-đức luân-lý cũa người chăng? Hay là người mình như kẻ đã hư phổi rồi cho nên đến một nơi có thanh-khí như nước Nhựt mà cũng không thở nổi chăng? Lấy lịch-sữ mà nói thì dân Việt-Nam không phải là một dân tộc hèn hạ mà cũng không phải là một dân tộc không thông minh; thế thì vì lẻ nào ở dưới quyền bão-hộ hơn 60 năm nay mà vẩn còn mê mê muội muội, bịt mắt vính tai không chịu xem xét không chịu học hỏi lấy cái hay cái khéo cũa người?
Có người nói rằng tại Tây (Pháp) họ đè nén mình không cho mình học làm súng làm ống, làm máy bay tàu ngầm nên dân mình mới ngô-nghê như thế! Những người nói câu ấy là những người không học lịch-sử Tây hoặc có tánh yêu mình thái quá, nên chĩ biết trách người mà không biết tự trách mình. Sao không nhớ khi người Pháp sang sợ mình theo Tàu, cho người mình sang Tây học mà người mình vẩn khư-khư không chịu sang đấy ư? Người Pháp cho mình 2000 khẩu súng 5 chiếc chiến thuyền mà người mình không dám
