Bây giờ ta đem đạo-đức luân-lý Au-châu về có gì chống với đạo Khổng-Mạnh chăng?
Từ nảy đến giờ tôi chỉ trích luân-lý của ta, khen ngợi luân-lý của Âu-Tây chắt anh em nghe lạ tai cho tôi là người bội đạo Khổng-Mạnh chăng? Xin thưa rằng từ khi tôi hiểu được chút ít đạo đức của đạo Khổng-Mạnh thì tôi rất sùng bái lắm. Vẩn biết đạo Khỗng-Mạnh hay thật nhưng bây giờ ta biết kiếm nơi đâu? Qua Tàu đem về chăng? Kiếm trong các sữ sách Việt Nam nầy chăng? Tưởng thấp đuốt tìm củng không thấy nữa, là vì nước Nam, nước Tàu bỏ mất đạo ấy đã lâu rồi.
Đạo Khổng-Mạnh không phải là cách chuyên-chế cũa các nhà vua mà anh em đả mộng tưởng đâu. Đạo Khổng-Mạnh dạy quân dân tịnh trọng[1] và rất bình đẳng; vua và dân đều cần có đạo-đức luân-lý nghỉa là dân phải kính trọng vua như cha mẹ mà vua củng phải suy lòng đó yêu dấu dân như con đõ vậy.
Trong sách đại-học thầy Tăng-Săm dẩn lời đức Khổng rằng: « Tự thiên-tử dỉ chí ư thứ dân nhứt thị dai dỉ tu thân vi bổn »: Từ vua cho đến dân đều phải lấy việc sữa mình làm gốc. Sữa mình là việc lớn mà đức Khổng-tử buộc dân và vua đều phải như thế chẳng là bình-đẳng lắm du? Cái chánh-thể ấy bên Âu-châu thực-hành đã lâu rồi, nghĩa là cái chánh thể quân dân cọng trị mà Tàu dịch ra là quân chủ lập hiến vậy.
Hiện nay có nước Anh (Angleterre) nước Bỉ (Belgique) và nước Nhựt đương theo chánh thể ấy. Dân trí hai nước trên đã tấn tới nhiều, cho nên quyền vua cũng đã dãm bớt nhưng dân vẩn thương vua mà vua củng vẩn yêu dân. Nước Nhựt thì có kém thua, nhưng đã theo chánh thể lập hiến thì trước sau rồi cũng tới nơi vậy.
Đến thời ông Mạnh các vua chư hầu chuyên chế thái quá thì ông lại xướng lên cái chũ nghĩa dân-chũ. Như ông nói rằng: « Dân vi quí, xả tắc thứ chi, quân vi khinh » Nghĩa là dân quí hơn hết, đất cát thứ nhì, vua là khinh. Ngày nay bên Đức bên Pháp, bên Nga tuy chánh-thể cũa họ có khác nhau chút đỉnh nhưng cũng đều thực hành cái chủ nghĩa
- ▲ Vua dân đều trọng.
