Ngày xưa thì bọn ấy là bọn nho học đả đậu được cái bằng cữ-nhơn tấn-sĩ, ngày nay thì bọn ấy là bọn tây-học đả được cái chức ký-lục thông-ngôn; có khi bồi bếp dựa vào thân-thế cũa chủ cũng ra làm quan nữa. Những bọn quan lại đả nói ở trên nầy chỉ còn một tiếng chỉ đúng hơn là lủ ăn cướp có giấy phép vậy.
Những kẻ nhà quê (ở vườn) thấy quan sang, quan quyền, cũng bén mùi làm quan. Nào lo cho quan, nào lót cho lại, nào chạy ngược, nào chạy xuôi, dầu cố ruộng, dầu bán trâu cũng vui lòng, chĩ cầu được lấy một chức xả-trưởng hoặc cai-tổng, đặng ngồi trên, đặng ăn trước, đặng hống hách thì mới thôi. Những kẻ như thế mà vẩn không ai khen chê, không ai khinh bỉ thật cũng lạ thay! Thương ôi! làng có một nắm dân mà người nầy đối với kẻ kia đều ngó theo sức mạnh không có một chút gì gọi là đạo-đức là luân-lý cả. Đó là nói người trong một làng đối với nhau, chí như đối với dân kiều-cư ký-ngụ thì lại càng hà khắc hơn nữa. Ôi! một dân tộc như thế thì tư-tưởng cách mạng nảy nở trong óc chúng làm sao được!
Xã-hội chủ nghĩa trong nước Việt-Nam ta không có là cũng vì thế.
Nay muốn một ngày kia nước Việt-Nam được tự-do độc-lập thì trước hết dân Việt-Nam phải có đoàn-thễ đã. Mà muốn có đoàn thễ thì có chi hay hơn là truyền-bá xã-hội chủ-nghĩa trong dân Việt-Nam nầy.
⁂
Nói về đạo đức Âu-châu và đạo đức Á-đông.
Mới xem ngoài mặt thì ta đều cho dân Âu-châu là một dân-tộc háo-thắng, độc-ác, dữ-tợn; nhưng không, ta lầm đấy, ta ở lâu mới biết họ có một nền đạo-đức cao hơn ta nhiều. Nền đạo-đức luân-lý cũa họ cao hơn ta là nhờ họ đả thâm-nhiểm nhửng tư-tưỡng tự-do truyền bá từ đời Hy-Lạp La-Mả trỡ xuống. Họ cũng đã qua một hồi chuyên-chế nhưng dân khí họ không như dân khí cũa ta. Dân khí cũa họ rất phấn phát, người cũa họ rất anh hùng. Càng chuyên chế bao nhiêu lại càng nảy ra những nhà hiền-triết oanh-liệt ra làm sách, làm ca đễ truyền bá tư-tuỡng tự-do trong dân bấy nhiêu. Dầu hành hình khỗ sở cũng không đủ cho họ khiếp sợ, cho nên tên tuổi họ mới còn sống nơi
