nào cũng có một đảng thủ-cựu phản-đối rất kịch-liệt nhưng cái phong trào xả-hội bây giờ cuồn-cuộn như nước nguồn đương đổ, thì làm sao ngăn lại được nửa. Cuộc đại-thắng cũa xã-hội luân-lý sau nầy cũng là một việc dĩ nhiên.
Ấy là một bước tấn lên, bỏ quốc-gia luân-lý mà bước lên xã-hội luân-lý cũng như khi trước bỏ gia-đình luân-lý mà tiến lên quốc-gia luân-lý vậy.
⁂
Xả-hội không phải là cái luân-lý cường-quyền cũa chánh-phủ đối với dân, cũng không phải là sức mạnh cũa nước nọ đối với nước kia, mà chính là trong nước thì lấy người nầy đối với người kia, suy rộng ra thế-giới thì lấy loài người đối với loài người.
Trong buỗi quốc-gia luân-lý bên Âu-châu đang thạnh, có câu nói rằng: một người đối với một người thì có công-lý, còn một dân-tộc đối với một dân-tộc thì không có công-lý, ngày nay lòng người xu-hướng về xã-hội luân-lý thì lại có câu nói trái lại rằng: một người đối với một người đả có công-lý thì mấy trăm ngàn, mấy ức triệu người nhập lại thành một nước tài nào lại không có công-lý.
Đó là tôi chĩ tỏ ra rằng chủ-nghỉa xả-hội luân-lý hiện nay bên Âu-châu đả mỡ mang như thế. Muốn cho dể hiểu câu « trong nước người nầy đối với người kia » nghĩa là: người có giúp cho người không, người mạnh giúp cho người yếu, như là: bên nước họ mấy nhà giàu bõ tiền lập nhà thương, trường học cho con nhà nghèo; nhửng kẻ đi đường thấy người yếu bị đè nén thì hết sức binh vực v. v.. Nói tóm lại xã-hội luân-lý là suy tự lòng công-đức mà công-đức lại là suy ở tư-đức mà ra.
Vì sanh kế, vì lợi quyền, người bên Âu-châu họ cũng tranh-giành nhau dữ dội lắm, song giành nhau cũng ở trong vòng pháp-luật mà thôi, chí như công đức là giúp đở lẩn nhau, kính trọng quyền lợi cho nhau thì họ vẩn không bỏ. Tôi nói như vậy chắc anh em nghỉ cho tôi ở bên Tây lâu rồi nên tán-tụng xằng như thế chăng. Xin thưa rằng dân bên Âu-châu họ củng xấu chán, dân đức của họ cũng chưa đến cõi hoàn-toàn, song dân nào họ đã có 30 hoặc 50 phần trăm biết giữ luân-lý thì tưởng cũng đã gọi họ là có rồi. Phong tục họ có chỗ xấu mặc lòng,
