thành, thì có thễ lìa cha mẹ mà độc lập được, nghĩa là đến tuổi có nghỉa vụ và trách-nhiệm đối với quốc-gia luân-lý thì tất nhiên phải nhẹ cái gánh trong gia-đình đi ». Người mình thấy luân-lý của người ta khác mình và có lẻ lại sơ-lược hơn thì cho là mọi rợ: chớ biết đâu khi xưa họ cũng như mình; Song từ khi cái tư-tưởng quốc gia cũa họ đả tấn tới quá thì cái tư-tưởng gia-đình lần lần nhẹ bớt đi, ấy cũng là lẽ tấn hóa tự-nhiên. Cũng như ngày nay cái phòng-chào xã-hội bên Âu-châu mạnh quá, khiến cho lắm nhà triết-học đả nghĩ đến cách làm thể nào phá tan cái vòng gia-đình chật hẹp kia, cho mọi người-trong nước đều được bình đẳng, nghỉa là kẻ giàu người nghèo đều được giáo dục và sanh hoạt như nhau, không đến nổi như ngày nay xa nhau một trời một vực. Phá cái thành « phân cách » chắn ngang các hạng người như thế là cốt giữ gìn trật tự trong xả hội và cho ai ai cũng được bình-như nhau.
⁂
Nói về quốc-gia luân-lý Âu-châu.
Quốc gia luân-lý Au-châu phát đạt từ hồi trung-cổ nghỉa là từ thế-kỳ[đính chính 1] thứ 16 nền quân chủ đang thạnh. Vua họ hồi ấy củng như vua cũa ta, nghỉa là tự thánh tự thần làm chuyên-chế quá cho nên mới nảy ra nhiều nhà đại-triết-học thuyết minh vua là gì, nước là gì, nói ra có giới-hạn rất phân-minh, khiến cho ai nấy đều hiểu quốc gia có quan hệ mà nhẹ bớt gia-đình.
Thứ hai là từ đời đó các dân-tộc ở Âu-châu đều có tánh háo chiến cho nên thường lấy sự thắng trận làm vinh, thua trận làm nhục mà đánh nhau lung-tung. Vì tánh háo chiến đó, vì tánh tự trọng đó cho nên dân các nước bên Âu-châu về thời đó, đều có một nền quốc-gia luân-lý rất bền chặt vửng vàng.
Ấy quốc gia luân-lý của họ mà thành là vì hai cớ đó.
Đến bây giờ thì thời cực thạnh như đã suy, từ khi bốn năm đại-chiến vừa rồi nước thua dân bị lầm than đã đành, mà nước được dân cũng phải lắm nỗi khốn khổ, thành ra trăm việc đều hư-nát mà nào có ích cho ai! Vì vậy nên mấy nhà đại-chính-trị, đại-triết-học, đại-giáo-dục đều biết rằng cái thời-đại quốc-gia đã qua không thế duy-trì lại được nửa, đành phãi bỏ mà tiến lên thời-đại xã-hội vậy. Tuy nước
