Thu luân-lý[đính chính 1] thì không thế; luân-lý có thể thay đổi được luôn. Luân lý tùy mổi thời mà khác, tùy mổi nơi mà khác; thí dụ như nước ta về đời nhà Đinh lập được năm bà hoàng-hậu mà đến các đời sau như Lê, Lý, Trần, Lê, Tây-Sơn, Nguyển, thì chỉ lập có một hoàn-hậu mà thôi; như đời nhà Trần thì người trong họ được lấy nhau mà tục ấy đời sau lại cấm. Đời nhà Trần khi nào trong nước có giặc thì vua triệu nhửng bậc phụ lảo trong nước vào điện đễ bàn bạc, mà đến đời sau thì chỉ một lũ vua tôi làm chuyên chế với nhau thôi.
lại thí dụ như xứ nầy hể cha mẹ chết đem ăn thịt hoặc đốt đi, mới gọi là hiếu, mà xứ kia thì phải làm ma to có kèn trống linh đình, mới là phải đạo làm con. Xem những chứng cớ đó thì đủ biết rằng luân-lý có phải là một thứ thiên-niên bất-dịch đâu mà kỳ thiệt có thể tùy thời mà thay đỗi vậy. Người ta có thế thay đổi được luân-lý mà không thể thay đổi được đạo-đức. Ấy luân-lý và đạo-đức khác nhau là thế. Nói cho rỏ hơn thì luân-lý như cái áo, tùy người lớn nhỏ mà thay đổi, nhưng củng không mất hình cái áo đi, chí như đạo đức thì như cơm, như nước, như đồ bổ dưỡng, cần cho mọi người, dẩu muốn thay đổi cũng không thay đổi được; thay đổi thì là đạo-đức giã.
Tôi giải rỏ nghĩa hai chữ luân-lý và đạo-đức khác xa như thế là cốt ý sẻ bàn về sự thay đổi luân lý của nước ta và để phòng khi anh em đồng bào ta nghe đến cầu « thay đổi luân-lý » khỏi lấy làm dựt mình. Trước khi tôi chưa giải rỏ nghĩa hai chữ luân-lý đạo-đức, nếu tôi nói: « ngày nay ta phải bỏ quân chủ lập dân chủ mới hộp thời » thì chắc củng có lắm ông hiểu lầm hai chử luân-lý là đạo-đức đều ó lên mà la rằng: « bỏ quân chủ thì nền đạo-đức củ cũa nhà Nam ta cũng đỗ nát theo còn gì! » Nhưng bây giờ thì anh em cũng không đến nổi hiễu lầm như thế nữa.
Vậy tôi xin bàn qua hai chử luân-lý Đông-Tây.
⁂
Luân-lý của người Âu-Tây dạy cho con trẻ phải thờ cha kĩnh mẹ, thương yêu bà con họ hàng, tưỡng cũng còn hơn cái luân-lý của ta dạy bằng « Tam-tự-kinh và Tam-thiên-tự ». Luân-lý cũa họ cũng không khác gì mình, duy theo Pháp-luật thì con trai con gái họ cứ đến 21 tuổi là tuổi trưởng
