làm gốc nửa; nhứt là dân-tộc nào đả bị té nhào xuống, nay muốn đứng lên khỏi bị người đè lên trên thì lại cần phãi có một cái nền đạo-đức vững chặt hơn dân-tộc đương giàu mạnh hơn mình.
Câu chuyện đạo-đức tôi sẻ giải ra sau nầy không cao xa gì mà củng không như câu chuyện đạo-đức các ông thuộc về phái thử-cựu[đính chính 1] thường đã nói. Đạo-đức đây chĩ rằng: « Phàm đã là một dân-tộc sanh tồn trên hoàn-vỏ, đã có một cái lịch-sữ chánh-đáng, thì phải gìn giữ những sự vẻ vang trong lịch-sữ của dân-tộc mình » nghĩa là gìn-giữ lấy những đức hay tính tốt mấy trăm ngàn năm ông cha để lại, khiến cho nước nào, dân-tộc nào đối với mình củng đem lòng kính trọng. Nói tóm lại là cái tính chất cũa một dân-tộc đả trải lâu năm kết tinh lại như hoàn-chiếu mài không mòn, như sắt-nguội đánh không bễ thì mới gọi là đạo đức được.
⁂
Thưa anh em đồng bào, tôi lâu nay lưu-lạc, bây giờ trở về mới liếc mắt trông qua cái hiện trạng cũa nước nhà ta, tôi rất lấy làm buồn lắm. Than ôi! cái đạo-đức củ đả mất từ bao giờ không khác gì trái cây khô, mà đạo-đức mới cũng chưa thành hình gì cả, Thữ xem, các ông cựu học thì bo bo nói rằng phải buộc bọn thiếu niên tân tiến theo đạo đức củ. Nhưng chán thay! các ông ấy chỉ nói thế thôi, xét ra thì chẳng những lễ, nghĩa, liêm, sỉ các ông đã bỏ mất không biết gì đến rồi, mà đạo-đức củ của ông cha ngày xưa đễ lại cũng theo giòng nước chảy xuôi. Đó là nói các ông không biết giữ-gìn đó thôi, chớ như đem ngay cái luân-lý củ-kỷ mấy ngàn năm trước mà so sánh với cái luân-lý cũa thế-giới ngày nay thì cũng đả trái ngược lắm rồi. Còn các bạn thiếu-niên thấy các ông già lù-khù như thế lại càng giàu thêm cái tánh kiêu căng; học được chút ít đả vội tưởng mình hơn các cụ già rồi, không giử gìn tánh nết thành ra cách ăn ở Tây không ra Tây mà Nam củng chẳng ra Nam. Điều nầy không phải chĩ tôi nói đây mà thôi, chính người Pháp ở thuộc-địa lâu ngày viết sách chê đến đã nhiều.
Anh em ta đây tất củng đả thấy người ta thường nhóm năm nhóm bảy nói với nhau rằng cái tánh của người Tây kêu[đính chính 2]-ngạo hay khinh người, nhưng ta hãy tự hỏi ta đều đó,
