bèn cùng người em là Nhị, cất quân đánh hãm thành châu.[1] Định chạy về Nam-Hải. Cửu-Chân, Nhật-Nam, Hợp-Phố đều nổi lên ứng theo.[2] Đánh lấy và bình-định được sáu mươi lăm thành ở Lĩnh-Nam. Tự lập làm vua, mới xưng là họ Trưng.
Tân-Sửu, năm thứ hai, — năm thứ 17 hiệu K. V. bên H. (41) — mùa xuân tháng Hai, ngày Ba mươi, nhật-thực.
Vua Hán, vì họ Trưng xưng vương, cất quân đánh hãm các thành ấp; các quận ở biên-giới khổ-sở vì thế; bèn hạ lệnh cho Tràng-Sa, Hợp-Phố cùng Giao-Châu ta phải sắm xe, thuyền, sửa đường-sá, cầu-cống, khoi sông, ngòi bị ngăn-lấp chứa sẵn lương-thóc; phong Mã-Viện làm Phục-Ba tướng-quân; lấy Phù-Nhạc hầu Lưu-Long làm phó-tướng,[3] sang lấn nước ta.
Nhâm-Dần, năm thứ ba, — năm thứ 18 hiệu K. V. bên H. (42), — mùa Xuân, tháng Giêng, Mã-Viện ven bể tiến sang. Theo núi san hơn nghìn dậm đường, tới trên Lãng-Bạc,[4] — phía Tây phố Tây La-Thành gọi là Lãng-Bạc, — đánh với Nhà-vua. Nhà-vua thấy thế-giặc mạnh quá, tự liệu quân mình ô-hợp, sợ chống không nổi, lui giữ Cấm-Khê — sử cũ chép là Kim-khê.[5] — Chúng cũng cho là Nhà-vua đàn-bà, e không thắng nổi giặc, bèn chạy tan. Dòng nước lại bị dứt![6]
- ▲ « ... Đến đâu, như gió lướt đến đấy... » —
- ▲ « ... Thứ-sử Giao-Chỉ và các Thái-Thú chỉ giữ thoát được thân!.. » (Lời chép thêm của K. Đ. V. S.)
- ▲ K. Đ. V. S. chép thêm « ... đốc bọn Lâu-thuyền tướng-quân Đoàn-Chí cùng... »
- ▲ Lãng-Bạc cũng gọi là Dâm-Đàm. Lê đổi tên là Tây-hồ. Tức hồ Tây Hà-Nội ngày nay.
- ▲ Theo Thủy kinh chú của L. Đ. N.; « Cấm-khê, sách Việt-Chí, chép là Kim-Khê, ở phía Tây-nam huyện My-Linh. » Nam-Việt-Chí của Thẩm-Hoài-Đạo chép rằng: « Trưng-Trắc chạy vào miền trong thác Kim-Khê, hai năm mới bắt được. » Chương-Hoài thái-tử Hiền chua: « Nay là đất huyện Tân-Xương thuộc Phong-Châu. » Coi vậy thì Cấm-khê ở vào hạt Vĩnh-Tường (Sơn Tây), nhưng không rõ đích ở chỗ nào. Sử-cũ cho là ở Châu-Lộc (Nghệ-An) là lầm.
- ▲ Lời phê của vụa Tự Đức: « Hai bà Trưng lấy là trang mặc xống, cài thoa, vậy mà có được lòng hùng, làm nên việc nghĩa, rung động cả triều-đình vua Hán! Tuy thế non, vận dủi, cũng đủ làm cho hăng-hái lòng người, soi sáng sử xanh! Kìa bọn đàn-ông râu-mày, chịu mặt giầy khép áo thờ người, há chẳng cũng chết vì xấu-hổ? »
