B
B

BA: tres: tres, vel tria. ba ngôi: tres peſſoas: tres perſonæ.

ba, thứ ba: terceiro: tertius, a, vm. ngày thứ ba: terceiro dia: tertuis dies.

ba, tháng ba: terceiro mes ou lua: tertius menſis, vel luna. ba tháng: tres mezes, ou luas: tres menſes, vel lunæ.

ba, hai ba lần, ꞗài ba lần: duas ou tres vezes: bis, vel ter.

ba, cái baba: cagado de concha preta: teſtudo nigra.

ba, thịt ba rội: carne di porco gorda com camas de magra: caro ſuilla[đính chính 1] lardo interſita.

ba, ꞗổ tay ba hát: fazer ſom com as palmas pera cantar: plaudere manibus ad canendum.

ba, phu᷄ ba: tormenta: tempeſtas, atis.

, bá léy: tomar o que lhe não dão: rapio, is.

bá: molher ſegunda de principe ou gouernador: concubina principis viri.

: auo, Senhora: auia, domina.

bà, ou᷄ bà: auo e auo, Senhor e Senhora: dominus, & domina.

bà lảo: velha graue: vetula honorata.

bà già: molher graue como Gouernadora, a qual chega a cincoenta annos, ou mais: fœmina grauis, iam ſupra mediam ætatem.

bà ſang: concubina do Rey morto: concubina regis defuncti.

bà, đức bà: molher de principe, ou Gouernador grande: vxor principis viri.

bà, Chúa bà: Rainha: Regina.

bà Chúa: Filha del Rey: Filia Regis.

bà, đân bà: femea: fœmina, æ.

bả, thủ bả: vigia de poſta: cuſtos, dis.

bả lịnh: o que toca a batega ou tambor da vigia: vigiliæ noctis dantes ſignum & ſimiles.

bả, cái bả: certa peça de ſeda a modo de canga de cordao: ſericum quoddam in modum panni linei retorti.

bạ: vntar: illinire:


B
B

bạ vàng: dourar: inauro, as.

bạ, ai bạ thì ley: couſa que nao tem dono, quemquer a toma: res pro derelictâ, quæ eſt primo occupantis.

: bagaço: magma, tis. bã thúoc: o bagaço da meizinha: magma medicinæ iam peractæ & ſic de alijs rebus.

bắc: norte, ſeptentrio. bên bắc, phưâng bắc: parte do norte: ſeptentrionalis plaga.

bắc, chính bắc: o rumo do norte[đính chính 2]: ſeptentrionalis linea gnomonis nautici.

bắc, gió bắc, gió bớc: vento norte: aquilo, nis. gió đou᷄ bắc: vento nordeste: meſes is.

bắc, ſao bắc: eſtrella do norte: ſtella poli arctici.

bắc nồi lên[đính chính 3]: por a panella ao fogo: ſuperponere ollam igni.

bắc cầu: por ponte pera paſſar: erigere pontem.

bắc thang: por eſcada: apponere ſcalam.

bác: tio irmao mayor do pai: patruus, patre natu maior. ſic etiam vocatur illius patrui vxor.

bạc: prata: argentum, i.

bạc già: prata fina: argentum purum.

bạc non: prata pouco fina: argentum nondum purum.

bạc ria: prata baixa: argentum mixtum. nấu bạc: fundir prata pera a purificar: argentumigne purgare.

bạc: couſa branca: albus, a, vm. tlâu bạc: bufara branca: bubalus albus. bạc râu: barba branca: cana barba. bạc tăóc: brancas de cabeça: cani capilli. ngựa bạc: cauallo pombo: albus equus. áo bạc: cabaia branca: alba veſtis.

bạc, đỗ bạc người: hoſpedar[đính chính 4] em caſa alhea: hoſpitari in aliena domo.

bạch: fallar com honra a o meſtre da ley, como Voſſa Paternidade: Veſtra Paternitas. bạch đức thài cả: ſupremo grao de honra com que ſe falla a o Superior ou Padre grande: ſupremus gradus honoris qui datur ſupremo magiſtro legis.

bái: fazer reuerencia profunda ſem ſe por de ioelhos: inclinari profundè.

bại mình: tolhido dos membros.

B
B

membris captus. bại chên: tolhido dos pes: pedibus captus.

bày: titulo: titulus tituli. bày sách: titulo do liuro: titulus libri.

bày: por as couſas em ordem: ordinatè res collocare. bày bày: idem.

bài[đính chính 5], mục bài: chapa del Rey em pao aleuantado: edictum regium in ligno erecto conſcriptum.

bải; praya: littus, oris. bải biẻn: praya do mar: littus maris. bải cát: area: arena, æ.

bải chên: tolhido dos pes: pedibus captus.

bải, binh bải: enganador: deceptor, oris.

bải, con bải đỉ bải: ma molher: mulier luxurioſa, meretrix, cis.

bây, bây giờ: agora: hac hora, nunc. chết bây giờ: morras agora: nunc moriaris, maledictum quod ſæpe proferunt Annamitæ.

bấy, bấy giờ: então: tunc.

bày; bày đạt: inuentar falſidades: mendaciorum artificem fieri. khéo bày đạt: inuentar com habilidade: ingeniosè inuenire, in bonam partem.

bày bát lên: por as porçolanas com ordem no dulão: ordinare lances in menſa.

bày đàn bò: manada de bois: armentum boum.

bày đàn bày đố: magote de meninos: puerorum turba.

bày đồ bay đảng: magote de folgezõis: turba otiantium.

bày ꞗai: parente chegado: conſanguineus attiguus.

bấy, bấy nhêo: tanto: tantus, a vm. ấy là bấy nhêo, bấy nhêo thôi: tanto e não mais: tantumdem nec amplius.

bấy nhêo người này: quantos homens aquì eſtão: quotquot hic ſunt.

bấy nhêo mlời nầy: todas eſtas palauras: omnia hæc verba.

bấy, bao nhêo bấy nhêo: quanto quizer: quantumlibet.

bấy lâu: tanto tempo: tandiù.

bấy, bao giờ bấy giờ: quando quizer: quandocunque.

bấy, cuả tốt bấy: que bella couſa: quā pulchra res.

bảy: ſete: ſeptem. mười bảy: dezaſete: ſeptemdecim.

B
B

bảy mười: ſetenta: ſeptuaginta.

bẩy: armadilha: decipula, æ.

bẩy chôật: ratoiera com arco: muſcipula cū arcu. chưâng bẩy len: armar a ratoeira: quadrare muſcipulam. sấp bẩy xuấng: deſarmar: muſcipulam relaxare.

bậch, tláng: aluo: albus, a, vm. béo bạch: muito gordo: obeſus, a, vm.

bạch mã: cauallo branco: albus equus.

bạch hạch, cò tláng: garça branca: alba ardea.

bam, bam thịt: fazer picado de carne: protrimentum carnis conficere.

bẩm, dĕọu᷄: titulo com que ſe falla ao Rey por petição: titulus quo Rex ex ſcripto conuenitur.

ban, chúa ban cho: dar el Rei: Regem dare.

ban: tempo do dia ou da noite: tempus quodcunque die, vel nocte.

ban sớm: polla menhaa: manè.

ban tlưa: ao meyo dia: meridies.

ban chiêò: a tarde: veſpere.

ban hôm: a boca da noite: ſero.

ban tối, ban đem: a noite: noctu.

ban ngày: de dia: interdiu.

bàn: taboa, meſa, pao igoal: lignum leuigatum ad aliquem vſum.

bàn cuóc: pao da enxada: manubrium ligonis.

bàn thờ, bàn đạoc: Oratorio Altar: Oratorium, Altare.

bàn tien ſự: altarinho ſuperſtitioſo dos meſtres das artes: altariolum ſuperſtitioſum magiſtrorum ſeu inuentorum alicuius artis.

bàn: couſa chãa ou igoal; æquata res: bàn tay: palma da mão: vola manus. bàn chên: ſola do pe: planta pedis. bàn tlôn; nadegas: nates, ium.

bàn, mâm bàn: dulão com igoarias: menſa rotunda cibis onuſta.

bàn cờ: taboleiro de iogo: abacus, i.

bàn kịen: conhecer da cauſa: examinare litem.

bàn hŏàn, buần bực, lo bnần: triſte, malinconico;

B
B

triſtis, e. melancholicus[đính chính 6], i.

bần nhin; pobre, pedinte: pauper mendicus.

bàn cỗ: certo homem fabuloſo de quem os gentios dizem muitas patrantras; fabuloſus & fictus quidam vir ex quo cœlum[đính chính 7] & terram ortum habuiſſe fingunt Ethnici.

bàn, địa bàn: agulha de marear: pixis nautica.

bàn, bức bàn portas de madeira[đính chính 8] laurada: portæ ligneæ[đính chính 9] cum vario opere.

bàn, nạt bàn, bién đi: deſaparecer: euaneſco, is.

bàn bêo: eſtender os braços em Crus: extendere brachia in modum Crucis.

bạn: companheiro ou companheria: ſocius, vel ſocia.

bạn, làm bạn cu᷄̀ nhau: amatalotarſe: alicuius contubernio ſe aſcribere.

bạn, có bạn chang? ſois caſado ou não? es coniugatus necne? ita modeſtè quilibet, vel quælibet poteſt interrogari.

bận, mấy bận: quantas vezes: quoties. một bận: hũa ves: ſemel. một hai bận: hũa ou duas vezes: ſemel aut bis .& ſic de cæteris.

bán: vender: vendo, is. buân bán: mercadeiar: negocior, aris.

bán mấy: por quanto vendeis: quanti vendis?

bắn: deſparar, atirar: explodo, is, iaculor, aris.

bắn su᷄́ tay: atirar com moſquete: explodere fiſtulam ferream.

bắn su᷄́ mlớn: atirar com peça de artilharia: explodere tormentum bellicum.

bắn tên: atirar com frecha: iaculari ſagittam.

bắn cu᷄: atirar com arco: iaculari arcu. bắn nỏ: atirar com arco beſta: iaculari baliſtâ. bắn chim: atirar aos paſſaros[đính chính 10]: aucupor, aris.

bắn phải: acertar com o tiro: iaculando ſcopum tangere.

bắn hỏu᷄: errar o tiro: à ſcopo aberrare.

bắn thỏu᷄: atirar con zarauatana: zarabatanâ iaculari.

bản: companheiro: ſocius, ij. bản đạu: companehiros da ley: Socij legis.

bản đồ: mapas debuixos: mappa mundi, antigraphū, i.


B
B

bản, tam bản: batel piqueno: cymba paruula.

bàng: couſa igual: æqualis, e. bàng nhau: iguais entre ſi. æquales inuicem.

bàng: đất bàng than thán: terra plaina: planicies, ei.

bàng, blả cho bàng: pagar iuſto: ſoluere ad æqualitatem.

bàng an, bàng yen[đính chính 11]: quietação, pas, ſaude: requies, ei, pax, cis, ſanitas, atis.

bàng, ꞗí bàng: como ſe: verbi gratia.

bàng: cou᷄ bàng: iuſto no iulgar: iuſtus Iudex.

bàng, ngồi xếp bàng: aſſentarſe ſobre as pernas encruzandoas: ſedere in cruribus decuſſatis.

báng: eſcornar: cornu impetere.

báng: contradizer, encontrar: contradico, is. báng đạu: impugnar a ley: contradicere legi.

bảng: taboa em que ſe eſcreuem nomes de peſſoas, ou ſentenças: tabula cum catalogo hominum aut ſententiarum.

bảng, nói bỏu᷄ bảng: fallar o que vem à bocca[đính chính 12]: inconſideratè loqui.

bang: purpura: purpura, æ.

bánh: bolo: placenta, æ. bánh khô: biſcouto: panis nauticus.

bánh xe: roda do carro: rota currus.

bánh lái: a pa do leme: temonis palmula.

bành, bành voi: ſella do elefante: elephantis ſella, ſeu potius turris, intra quam multi ſedere poſſunt.

bạnh, tật bạnh: peſte: peſtis, is.

bao᷄: bexiga: veſica, æ. bao᷄o᷄: bexiga de animal: veſica animalis.

bạo᷄: barriga: venter, tris. đau bạõ: dor de barriga: dolor ventris.

o᷄: ſombra: vmbra, æ.

o᷄ cốt, bà báo᷄: feiticeira: venifica, æ.

bảo᷄: empolla no corpo: puſtula, æ. bảo᷄ chên bảo᷄ tay: callos dos pes e das mãos: callum, i.

bao: fardo, amarrado: onus, eris.

bao tay: didal: digitale, is.


B
B

bao kim: amarrado de agùlhas: acuum certus numerus ſimul colligatus.

bao bạc: amarrado de prata: argenti quædam quantitas ſimul colligata.

bao, bao cao: quão alto: quantum altus, a vm.

bao xa: quão longe: quantum diſtans.

bao lâu: quanto tempo: quanto tempore. chảng có bao lâu: naõ ha muito tempo: multum tempus non eſt elapſum.

bao nhêo, bao deo: quanto; quantum. bao nhêo lạng: quantos taeis: quot ſcuta. cao bao nheo: quanto alto: quantum altus, a, vm.

bao nả: como eſtais: quomodo vales.

bao gìơ: quando: quandò. bao giơ᷄ đến: quando chegara: quando adueniet. đến bao giờ: quando chegou: quādo venit. những bao giờ: em que tempo: quo tempore. bao giờ bấy giờ: quãdo quizer: quandocunque.

bao, chim bao, chiem bao: ſonho ſonhar: ſomniũ, ij, ſomnio, as.

baò, acepilhar: dolo, as. cái baò: cepilho: dolabrum, i.

báo: pagar na meſma moeda: par pari referre.

báo ơn: ſer agradecido e pagar o beneficio: beneficium retribuere.

báo ŏán: vingarſe: vindictam ſumere.

báo, chua báo: couſa pretioſa: res pretioſa, vt vnio, vel quid ſimile.

báo, nuêi báo cô: alimentos que manda dar o iuys: alimenta per iudicem aſſignata.

bạo: atreuido: audax, cis.

bảo, biẻo, bởu: auiſar: moneo, es.

bảo thai: feiticerias que fazem as molheres prenhes pera nao mouer: veneficia quæ fiunt à mulieribus grauidis, ne patiantur aborſum.

bão: tormenta: tempeſtas, atis.

bão, đau bão: mordexim: cholica, æ.

báp chóêi: fula do ramo de figos da India: flos rami ficuū Indicarum.

báp nhà: o que vne em cima a caza de madeira como

B
B

chaue: clauis vniens ſuperiores partes domus ligneæ.

báp, báp môt mlát: cortar de hum golge: ſcindere vnicoictu.

bạt, làm thau bạt: fazer ramada: vmbraculum erigere[đính chính 13].

bạt, taù bạt: nauio deſgarrar: errare nauem.

bắt: prender: capio, is.

bắt tội: caſtigar os erros: punire peccata.

bắt chứơc, bắt chiếc: imitar; imitor, aris.

bắt bớ[đính chính 14]: fazer forças: vim inferre.

bắt cá: peſcar: piſcor, aris.

bắt bụt: diſputar e conuencer a falſidade dos pagodes: diſputando idolorum falſitatẽ euincere.

bắt thè: forçar a iurar: exigere iuramentum.

bắt đền: forçar a pagar: cogere ad ſoluendum.

bất, chảng: não: non. bất tri: não ſaber: ignoro, as. bắt nghiã: deſagradecido: ingratus, a, vm.

bát, tám[đính chính 15]: oito: octo.

bát, cái bát: eſcudela: ſcutella, æ. bát ngô: eſcudela da china: ſcutella ſinica. bát đàn: eſcudela groſſa da terra: ſcutella ordinaria craſſa.

bát: bombordo: latus dextrum nauis.

bát, lo bát ngát: ter muitos cudados: ſollicitudinibus[đính chính 16] varijs vrgeri.

bau, ao: tanque: piſcina, æ.

bau, ruềi bau: moſca: muſca, æ.

baù chủ, baù mình: fiador: fideiuſſor. baù ai: interceder com el Rey por alguem peraque o faça mandarim: intercedere pro aliquo apud regem, vt dignitatem accipiat.

baù, cây[đính chính 17] baù: aboboreira: cucurbitæ planta. blái baù: abobora: cucurbita, æ.

baù giác: ventoſas: cucurbitula, æ.

baù, áo baù tay: cabaya de mangas largas: amplarum manicarum veſtis.

bạu: companheiro: ſocius, ij.

be: taboas dos bordos da embarcação: tabulæ marginis nauis.


B
B

be rườu: vaſo de vinho: amphora vini.

: iangada: ſchedia, æ.

bề: banda: pars, tis. bề ngŏài: parte de fora: pars exterior.

bề ngang: de largura: latitudo, inis.

bề děạoc: de comprido: longitudo, inis.

bề tlên: ſuperior peſſoa: ſuperior perſona. bé dứêi: inferior peſſoa: inferior perſona.

bề phú quí: o ſer rico: diues, itis.

: couſa piquena: paruus, a, vm.

bế con: ter o filho nos braços: gerere filium in vlnis.

bệ, nhà bệ: caza de ſobrado pouco aleuantado: domus contignationis parum eleuatæ.

bẻ: quebrar com os dedos torcendo: infringo, is.

bẻ cổ: dar garrote: ſtrangulo, as.

bẻ gam, bẻ tham: lançar ſortes: ſortem mittere.

bẻ lái: virar o leme: gubernaculum in aliam partem adducere.

bẻ tièn bẻ đủa: deſcaſarſe: diuortium, vel repudium facere, nam frangere monetam & bacillos quibus vtuntur ad edendum, eſt ſignum diſſolutionis matrimonij, ita vt poſſit tunc vxor impunè alium virum ducere.

bể: mar: mare, is. bể hồ: lago grande: palus, vdis.

bễ: folle: follis, is. bễ thổi lửa: folle de accender fogo: follis ad ignem accendendum.

bễ, thổi bễ: aleuantar os folles: folles erigere, vt ad organum &c.

bên: parte; pars, tis. bên hỡu: parte direita: pars dextera. bên tả: parte eſquerda: pars ſiniſtra. bên nầy: aquì; hic. bên nọ: ahi: illic.

bền: firme: ſtabilis, e. làm cho bền: fazer pera durar: diuturnitatem curare.

bền lào᷄, quỉ quái: obſtinado no mal: obſtinatus in malo.

bèn: mas porem: ſed. bèn chữa chúng tòi: mas liuranos: ſed libera nos.

bến: lugar no rio em que ſe lauão: locus in flumine ad lauandum. đi bến: andar a fazer

B
B

ſuas neceſſidades: ire ad latrinas, modeſtè loquendo.

bén: pegarſe: adhæreo, es. lấm bén chên: a lama pegarſe nos pes: adhærere lutum pedibus.

bén, áp, giáp: iunto: iuxtà, prope. bén rễ: iunto a raìs: iuxtà radicem.

bén léy: apegarſe: adhæreo, es. lữa bén củi: o fogo atearſe na lenha: accendi ligna.

bẹn[đính chính 18]: vergonhas de molher: pudenda mulieris: lồn, đoi, dánh, idem verba vitanda & cauendum à ſimilibus, vel vicinis ne in verba obſcena quis impingat.

béo: gordo: pinguis, e.

bêo: eſpetar: configo, is.

bếp: fogão, cozinha: culina, æ. nha bếp: cozinheiro: cocus, i.

bếp, nàm bếp: parida: effoeta, æ.

bết: derradeiro: vltimus, a, vm. đi rốt bết: ir vltimo de todos: vltimo loco ire.

bi cá, bây cá: barbatana: pinnula piſcis.

, chim bì: certa aue: quædam auis dicta bi.

bì, lụa xạ bì: certa peça de ſeda: ſericum quoddam dictum xa bi.

, cây bí: combalenga em herua: cucurbitę indicę planta. blái bí: combalenga: cucurbita indica.

bí ngô: abobora de guinè: concurbita guinenſis.

bí, đau bí, bí đaí: dor de pedra, não poder ourinar: calculo laborare, vrinam non valere expellere.

bí, lược bí: pentem miudo pera piolhos: pecten ad pediculos excutiendos.

bỉ, làm cho bền bỉ: fazer a couſa pera que dure: diuturnitati laborare.

bị: alforge: mantica, æ. lếy bị đi ăn mày: tomar alforge pera pedir eſmola: manticam aſſumere ad erogandam ſtipem.

bị phu᷄ ba: tormenta: tempeſtas in mari.

bia: aluo a que ſe atira: ſcopus, i. phải bia: dar no aluo: ſcopum attingere. ſai bia: errar o aluo: a ſcopo aberrare.

bia: padrão de pedra em

B
B

que ſe nota algũa couſa de memoria digna: columna, vel erectus lapis, in quo aliquid in monumentum notatur. bia đá: idem.

bià, bià ſách: cuberia do liuro: operimentum libri.

bià ꞗở: vademeco: gerifolium, ij.

biấng, làm biấng: preguiçoſo: piger, gri.

bịch, cái bịch: ceſtão: ciſta magna.

bích, cái bích: cagado como tartaruga: teſtudo, inis.

biéc, ſác biéc: cor azul: color cæleſtis.

biĕn: notar eſcreuendo: annoto, as.

biên đàng: borda do caminho: ora, vel extremitas viæ. vô biên vô lạng: ſem fim: ſine fine.

biến: deſaparecer: euaneſco, is. biến đi: deſapareceo; euanuit.

biến hŏá: conuerterſe em outra couſa: transformo, as.

biển: mar: mare, is. vướt biển: paſſar o mar: transfreto, as. phải biẻn: perderſe no mar: naufragium pati.

biêu ngựa: apertar as pernas ao cauallo: calcaribus equum premere.

biều: papeira: angina, æ, tumor gutturis. thuì biều, thì biều: naçate[đính chính 19] papeira: anginâ labores, maledictum.

biếu: dar preſente: munus offerre, at dare regi, vel principi viro dicitur, dưng.

biểu: auiſar: moneo, es.

biết, hay biết: ſaber, entender. ſcio, is, intelligo, is.

binh ai: acudir por alguem: opitulor, aris. binh léy tôi cu᷄̀: defendeime: ſuccurre mihi.

binh, cŏên binh: ſoldadeſca, ſoldado: miles, itis. cất binh đánh: fazer ſoldadeſca: conſcribere milites ad prælium. tiên bing: vanguarda: primum agmen.

binh bải: enganador: fraudator, oris.

bình ấm: caldeirinha pera aquentar agoa: ahenulum ad aquam calefaciendam.

bình ꞗôi: vaſinho[đính chính 20] em que tem cal: vaſculum in quo ſeruatur calx.

bính, su᷄́ bính: peza de artilharia: tormentum bellicum.


B
B

bìt chên, bít tất: meyas: caliga, æ.

bít tăọc: trazer pollos cabellos: trahere aliquem capillis. xé bắt bít: pegar e trazer por força: vi aliquem trahere.

blá, dối blá: enganar: decipio, is. nói dối nói blá: mintir enganando: mendacijs decipere.

blả: pagar: ſoluo, is, reddo, is.

blả cou᷄: pagar o trabalho: ſoluere opus. blả ơn: render o beneficio: retribuere beneficium. máng blả: agastarſe com quem ſe agaſta: rependere iram.

blả ꞗợ chào᷄: dar licença a quem pertence pera ſe conſumar o matrimonio: dare facultatem conſummandi matrimonium, hoc autem pertinet ad parentes ſponſorum.

blả tăóc: deixar cair o cabello, deſamarralo: capillos ſoluere. tăóc blả blược cabello mal penteado: capillus impexus.

blác, blúc blác: ondearſe: agitari, tàu blúc blác[đính chính 21]: o nauio ioga: agitatio nauis. voi đi blúc blác[đính chính 22]: o elefante andar ondeandoſe: agitari elephantem.

blai: macho de homem: adoleſcens, tis. iuuenis, is. tốt blai gentilhomem; pulcher iuuenis blai hay là gái he macho ou femea: maſculus ne eſt an fœmina?

blai gái fornicar: fornicor, aris.

blái: fruta: fructus, vs.

blái núi: monte alto, ſerra: mons, tis.

blái cân: pezos da balança: libra trutinæ.

blái, một blái hai blái: hum tirodous tiros de peza: exploſio vna & altera bombardæ.

blái dựa: coxim de incoſtar: ſtragulum, i.

blái tim: coração: cor, dis.

blái cật: rins: renes.

blái chên perna do ioelho a baixo: crus, ris.

blái ꞗế: coxa do ioelho pera riba. fœmur, oris.

blái tai: a parte mais baixa da ourelha: auriculæ pars infima.


B
B

blái càu: pela de iogo: pila, æ.

blài, núi blài: monte não ingreme: mons parum accliuis.

blải: eſtender; explico, as. léy áo blải lót đàng; tomar a veſte e eſtendela no caminho: ſternere viam veſtibus.

blây lấm aó: enlamearſe; inficere veſtem luto.

blam mực: tomar a tinta com opincel ou penna; accipere atramentum pennâ, vel penicillo.

blấm: alambique: ſublimatorium, i.

blám: frauta: tibia, æ.

blan: meſa ou altar: menſa, vel altare. melius, bàn.

blàn; tresbordar: inundo, as. ſou᷄ blàn ra: o rio tresborda: fluuius inundat.

blấn: molhar na agoa: humecto, as.

blấn blở: virar o que eſtà na agoa pera ſe molhar bem: inuertere aliquid vt madefiat totum.

blan: virarſe algũa couſa que não està fixa: inuerti quod minimè fixum eſt. gỗ blan di: virarſe o pao: inuerti lignum.

blan blở: virarſe eſtando deitado: conuerti iacentem.

blang, một blang ſách: hũa pagina do liuro: paginalibri vna.

blang mạt blang: a lua: luna, æ. blang tlòn: lua chea: pleniluniū, ij. blang khuiét; mingoante ou quando não he chea: luna non rotunda[đính chính 23] extra plenilunium. ſáng blang; luar; lunaris lux.

blang, đáo᷄ blang: fechar os pes no tronco de pao, ligneo compede teneri.

blang blối: fazer teſtamento: teſtamentum condere.

blàng, blổ blàng: couſa bem feita, fermoſa: quid affabrè factum, pulchrum. người tót blổ blàng: homem fermoſo: vir ſpecioſus.

blanh: palha; palea, æ. blanh ſang: palha de erua com que cobrem as cazas; palea ex herbis qua operiuntur domus. nhà blanh: caſa cuberta com palha: domus paleis cooperta.

blạnh, cái blạnh: cagado de mar; teſtudo marina.

blào: tresbordar couſa que ferue: redundare bulliendo.


B
B

bọt blào ra: eſcuma que ſae fora por feruer a panella; bulliendo ſpumam effundi.

bláo: falſificar, trocar o bom por ruim: adultero, as, deprauo, as. giả bláo tièn: mudar as caixas boas em ruins: deprauare monetam. bláo bạc: falſificar a prata; adulterare argentum.

blạp blâò: mergulhar e ſair: immergi & emergere identidem.

blát nhà, tlát nhà: barrar a caſa: linire domum terrâ.

blạt: ſair algũa couſa perafora demaſiadamente: egredi aliquid vltra modum. blạt mao᷄ tay ra: ſair as vnhas pera fora: excreſcere nimium vngues. xưâng blạt ra: oſſo ſair pera fora: erumpere os extra.

blau: aplainar: complano, as. blau đất: aplainar o chão: complanare ſolum.

blàu: betel: quoddam folium indicum in modum hæderæ quod continuò edunt indigenę alijſque miniſtrant in ſignum beneuolentiæ. têm blàu: concertar o betel: folium illud concinnare ad edendū.

blề bliủ, blề môi: torcer os beizos deſprezando: contorquere labia contemnendo.

blẻ đàng: deixar o caminho direito: iter commune data opera relinquere. tôi blẻ đàng nầy ou᷄ đi đàng[đính chính 24] kia: eu vou por eſte caminho o Sõr và por aquelle outro: detorqueo iter ego hâc viâ, Dominus eat illâ aliâ viâ.

blêy: cayar: linio, is.

blênh: iarra com aſas: dyota, æ.

blếo: verruga, leicenço: verruca, æ, furunculus, i. blếo ſưng lên: nacer veruga, leicenço: verrucam prodire.

blẹo[đính chính 25]: torcerze algum membro: luxo, as. blẹo chên: torcerſe o pè: luxare pedem.

blét miệng: boca larga: os patulum.

blét nhà: barrar a caza; linire domum. alij tlét, vel tlát, vel trát.

blẹt: aleijado: mancus, a, vm. blẹt chên: tolhido dos pes: captus pedibus. blẹt tay: tolhido das mãos: captus manibus.

blẹt, ngôi blẹt: aſſentarſe

B
B

ſobre os calcanhares: inſidere calcaneis. lê blẹt: andar de gatinhas: repo, is.

bli đất: aplainar a terra com botar agoa: æquare ſolum aquâ.

blia: igoalaro chão: adæquare ſolum. blau blia: aplainar algũa couſa: exæquare aliquid.

blích, cá blích: ſardinha piquena; ſardinula, æ. alij cá tlích.

blỉnh, blớ blỉnh: mentir zombando: mentiri ridendo.

blỉu, vide blề blỉu.

blo: cinza: cinis, eris. ngày lễ blo: dia de cinza: dies cinerum.

blỏ: mostrar partes ſecretas: oſtendere pudenda.

blổ: fazer obras de maçaneria: opus minutum aut eleuatum fabri lignarij facere.

blổ blang: qualquer couſa ben feita, pulchrum quodcunque opus. Vide blang.

blổ, lúa blổ ra: eſpigar os arrozes; ſpicas emittit oriza.

blổ tài ra: manifeſtar o talento; manifeſtare talentum.

blộ: mancha: macula, æ. blộ áo: nodoa da cabaya: macula veſtis.

blớ blỉng: mentir zombando; ridendo mentiri.

blở: virar: verto, is. blở lại: tornar a tràs; reuertor, eris. blở đi blở lại: dar muitas voltas: verti ac reuerti.

blở lào᷄: mudar os propoſitos bons: peruerti. blở làõ ngụy: rebellarſe: deficere vel defectionem facere.

blở mạt lại: virar o roſto a alguem: conuerti ad aliquem.

blốc, cây blốc cội len: arrancarſe aruore com tormenta. euelli arborem vi tempeſtatis.

blốc blác, vide blúc blác.

blóc: deſgrudarſe: reglutinari. ſơn blóc ra: deſpegarſe a vernis: reglutinari ſandaracham.

blối: testamento, fazer teſtamento teſtamentum, condere teſtamentum.

blối blang, idem.

blởi: exceder: excedere. blởi hơn, biét hơn: ſaber mais que os outros[đính chính 26]: præcedere

B
B

alios in ſcientiâ.

blời: ceo; cælum, i. mạt blời: o ſol; ſol, is. sổ blời: arco da velha: iris, idis. móu᷄ blời: ſinal de tormenta; ſignum tempeſtatis in cælo.

blơi, ma blơi, ma trơi: diabo que aparece de noite: diabolus nocturnus.

blon: meter por dentro: intromitto, is.

blon; nói blon ngót: fallar mal d’ outrem por de tràs: murmurare in abſentia. nói ngót, idem.

blọn: inteiro, tudo; integer, gra, grum, totus, a, vm. giữ đạo cho blọn: guardar a ley inteiramente; integrè legem ſeruare blọn đời: toda a vida; per totam vitam.

blọp, vide blập.

blót: inteiro; integer, gra, grum.

blót ngày: dia inteiro: integra dies. nói blót mlời: fallar inteiro ate o cabo? integrum ſermonem proſerre.

blọt: plantar ſemear: planto, as, ſæmino, as. blòu᷄ blọt cây: plantar aruores; plantare arbores. blòu᷄ blọt hột: ſemear peuides: ſæminare ſæmen.

blớt môi: beiços virados; labia diſtorta. blớt mũi: naris reuitado: naſus ſimus.

blòu᷄, blòu᷄ cây: plantar aruores; plantare arbores.

blòu᷄o᷄: ſoberbo: arrogans, tis. blào᷄, idem.

blóu᷄ nứa: canudo da cana que fica entre nò e nò: internodium, ij.

blọu᷄: couſa ſãa não corrupta: integra res non deprauata. gạo blọu᷄: arròs que eſtà bom: ſana oriza minimè corrupta; cá blọu᷄: peixe são não corrupto: integer & corruptione carens piſcis.

blúc, tàu blúc xuấng: virarſe a embarcação, inuerti & immergi nauim. gió blúc cây: o vento arrancar e virar aruores com a raï̀s pera cima: eradicari arbores & euerti vi venti.

blui: aſſar ſobre as braſas: torrere in prunis. nứâng blui, idem.

blựơc, tăóc blả blựơc: cabello[đính chính 27] deſconcertado; impexi capilli.


B
B

bluông: deſpouoado: ſolitudo, inis. đàng bluông: caminho deſerto: via deſerta.

blun: miochas[đính chính 28], lombrigas: lumbricus, i, lumbrici, orum.

blu᷄́: meter na agoa pera depenar: immergere aquæ ad pennas euellendas.

bồ, cái bồ: ceſto redondo quadrado no fundo; corbis in ſuperiori parte rotundus, in inferiori quadratus ad cuſtodìendam orizam deputatus.

bồ cu: rola; turtur, is. chim cu, idem.

bồ câu: pomba: columba, æ. chim câu, idem.

bồ nhin, mồ din: figuras de palha que fazem feiticeiros; ſtatuæ ex paleis compoſitæ quibus venefici vtuntur ad inferendum alicui damnum.

bồ cu᷄ên, mồ cu᷄ên: iangoma fruita; iangoma fructus indicus.

bồ hòn: certa fruita que ſerue da ſabão; fructus quo vt ſapone vtuntur.

bồ nâu: certa fruita pera tingir os veſtidos de pardo: fructus quo tinguntur veſtes colore fuſco.

bồ cắt: gauião; niſus, i.

, con bò: boi, vaca: bos, vis.

bọ cát: alacral[đính chính 29]: ſcorpio, onis.

bò đi: andar de carangueio ou de gatinhas: inceſſus cancri, repo, is.

bò nhà: tranca: repagulum, i.

bò nẹt: bicho decabelo: vermis crinitus.

bò ou᷄: paſſaro de bico comprido: roſtri oblongi auis.

bò, chim bò các: pega: pica, æ.

, cái bó: feixe: faſcis, is.

bó đinh biệo, cái đinh liệo: facha grande que queimão os grandes no anno nouo; fax prægrandis quam primates accendere ſolent recenti anno.

bó chiếo: embrulhar alguem na eſteira pera enterralo: funerare obuoluendo ſtorea, maledictum.

bố, cái bố: nouo[đính chính 30] pano de linho: tela linea.

bố chính: Prouincia de

B
B

Tunquim: nomen Prouincię in finibus Tunkini & Cocincinæ.

bố thí cho người ta: dar eſmolas: erogare ſtipem.

bỏ: botar de ſi: eijcio, is.

bỏ cửa bỏ nhà: deſemparar a caſa: relinquere domum.

bỏ ꞗĕào: botar pera dentro: intromirto, is.

bỏ đi bỏ lại: huns por outros: plùs minùſue.

bỏ vạ: aleuantar falſo: falſum imponere.

bỏ quên: deixar algũa couſa e eſquecerſe: relinquere aliquid & obliuiſci.

bổ: partir com faca ou machado: diuidere aliquid cultro aut ſecuri.

bỏ: vingarſe: rependere malum, làm cho bỏ: dar nocoração, fazer aſſintes: data opera alterum mortificare.

bõ: o qne cria: nutricius, ij. ꞗú bõ; ama eo marido della: nutrix & eius maritus, ſæpe etiam ita vocantur parentes.

bọ: bicho que nace de corrupção: vermis qui naſcitur ex putri.

bọ hu᷄: eſcarauelho: ſcarabeus, ei.

bọ mắt: melgas: culex, icis.

bọ chó, bọ chét: pulga: pulex, icis.

bọ, sâu bọ: bicho da terra: vermis, is.

bọ, con bọ: carauelha pera fechar a porta: clauiculus ad claudendum ianuam.

bọ, dưa bọ, dưa chọât: pepino: cucumer, ris.

bộ, đi bộ: andar a pè: pedeſtre iter conficere.

bộ, cạu bộ: eunuco: eunuchus, i.

bộ, nhà bộ: aduana: vectigalium ſeu tributorum domus.

bộ ꞗiu: homem de bons costumes: probus, a, vm.

: vnha de animal: vngula, æ.

bó ngựa: vnha de cauallo: vngula, equi.

bó tlâu: vnha de bufara: vngula bubali.

bó, đúc bó ngựa: fundir pedaços de prata, como vnha de cauallo: conflare argentum

B
B

ad formam vngulæ equinæ.

bố đánh voi: gancho com que ſe gouerna o elephante; vncus ad elephantem regendum.

bổ lẽ: deſcortes[đính chính 31]: reſticus, a, vm.

bợ: pedir empreſtado: mutuum petere.

bóc: deſpegar: extraho, is.

bóc ꞗổ: eſcaſcar: detrahere corticem. bóc áo: deſpir por força: detrahere veſtem vi.

bọc, lưới bọc: rede varredora: ſagena, æ.

bọc, ſinh ra bọc: ſecondinas em que nace o menino emburalhado: ſecundinæ, arum.

bọc mình: embrulhado: inuolutus a, vm.

bọc gươm: forrar a catana com ouro, prata: ornare auro aut argento enſis capulum.

bớc: norte: ſeptentrio, nis. gió bớc: vento norte: aquilo, nis.

bợc: degrao: gradus, vs. bực idem.

bợc: abraçar: amplector, eris.

bói tăóc: amarrar o cabello: capillaturam ligare ſupra caput.

bối, chữơi bối: chamar ruindades: conuitia conijcere.

bòi: vergonhas do homem: pudenda maris. cạc idem, vocabula vitanda.

bói; ſortes do feiticeiro: ſortilegium, ij. thày bói: feiticeiro: ſortilegus, i. đi bói: conſultar o feiticeiro: ſortilegum conſulere.

bỏi, cỏ bỏi: herua que comem os bois: herba qua veſcuntur boues.

bội: muito: valdè. mầng bội phần: folgar muito: multum gaudere.

bội, cái bội: cazas ſuperſtitioſas pera os mortos: domus fictæ pro mortuis.

bời: muitos: multi. có bời ngừơi ta: são muitos homens: multi homines ſunt.

bời, chơi bời: leuar boa vida: indulgere genio.

bơi, chèo bơi: remo de mão como pà: remus breuis in palæ modum.


  1. Gốc: ſuila được sửa thành ſuilla: chi tiết
  2. Gốc: nnrte được sửa thành norte: chi tiết
  3. Gốc: len được sửa thành lên: chi tiết
  4. Gốc: boſpedar được sửa thành hoſpedar: chi tiết
  5. Gốc: bày được sửa thành bài: chi tiết
  6. Gốc: malenconicus được sửa thành melancholicus: chi tiết
  7. Gốc: cælum được sửa thành cœlum: chi tiết
  8. Gốc: maderia được sửa thành madeira: chi tiết
  9. Gốc: lingneæ được sửa thành ligneæ: chi tiết
  10. Gốc: paſſaos được sửa thành paſſaros: chi tiết
  11. Gốc: ien được sửa thành yen: chi tiết
  12. Gốc: na boca được sửa thành à bocca: chi tiết
  13. Gốc: ẽrigere được sửa thành erigere: chi tiết
  14. Gốc: bắt, bớ được sửa thành bắt bớ: chi tiết
  15. Gốc: tàm được sửa thành tám: chi tiết
  16. Gốc: folicitudinibus được sửa thành ſollicitudinibus: chi tiết
  17. Gốc: cáy được sửa thành cây: chi tiết
  18. Gốc: bện được sửa thành bẹn: chi tiết
  19. Gốc: naſcate được sửa thành naçate: chi tiết
  20. Gốc: vaſindo được sửa thành vaſinho: chi tiết
  21. Gốc: blac được sửa thành blác: chi tiết
  22. Gốc: blảc được sửa thành blác: chi tiết
  23. Gốc: rotonda được sửa thành rotunda: chi tiết
  24. Gốc: đáng được sửa thành đàng: chi tiết
  25. Gốc: bleo được sửa thành blẹo: chi tiết
  26. Gốc: outios được sửa thành outros: chi tiết
  27. Gốc: eabelo được sửa thành cabello: chi tiết
  28. Gốc: minochas được sửa thành miochas: chi tiết
  29. Gốc: alacrà được sửa thành alacral: chi tiết
  30. Gốc: nono được sửa thành nouo: chi tiết
  31. Gốc: deſcorsès được sửa thành deſcortes: chi tiết