Luân lý giáo khoa thư - Lớp Sơ đẳng/II/2
2. — Lý-dịch. — Chức vụ của lý-dịch.
Ở Bắc-kỳ thì các xã phân ra làm hai hạng: một hạng thì cách tổ-chức vẫn theo như cũ, một hạng thì đã theo cách cải-lương hương-chính[1]. Người đứng đầu cả làng gọi[2] là tiên-chỉ hay là thủ-chỉ, người thứ nhì là thứ-chỉ. Làm việc quan thì có lý-trưởng và một hay hai người phó-lý. Còn những xã cải-lương thì tổ-chức ra một cách riêng.
Lý-trưởng là người làng cử ra để làm môi-giới cho chính[3]–phủ với dân làng.
Lý-trưởng phải giữ triện[4], giữ các công-văn, địa-bộ, các sổ thuế của làng. Tất cả các giấy-má sổ sách ấy phải ghi vào trong một quyển sổ. Sổ ấy, khi lý-trưởng cũ cùng lý-trưởng mới bàn-giao, thì hai bên phải ký tên vào. Nếu người lý-trưởng cũ mệnh-một, thì người lý-trưởng mới phải ký nhận cùng hai người làm chứng là người trong họ người lý-trưởng cũ, và hai người làm chứng lấy trong các viên hương-hội. Lý-trưởng phải coi riêng về việc thu thuế của Nhà-nước cùng việc nộp thuế ấy lên kho bạc. Lý-trưởng phải coi việc thi-hành các luật-lệ,các nghị-định của Nhà-nước, cùng việc làm các giấy-má của các quan trên sức làm và chứng-nhận các đơn-từ.
Lý-trưởng phải truy tầm các trọng tội và khinh tội. Lý-trưởng phải coi việc tuần-phòng trong xã, việc vệ-sinh và coi phó-lý làm việc. Lý-trưởng phải trông nom[5] các đường bộ, đường thủy, phải coi các đường sắt, cầu cống, đường dây thép, dây nói; trừ ra khi làng cử một người coi riêng về việc ấy, thì lý-trưởng mới không phải làm. Lý-trưởng được lĩnh một số tiền bút-chỉ của làng cấp cho. Phàm khi có giấy-má gì, thì lý-trưởng phải nhận thực, mà không được đòi tiền-nong gì sốt. Làm việc được sáu năm thì được thưởng hàm tùng-cửu-phẩm văn-giai, rồi lên đến chánh-bát-phẩm là chỉ-hàm.
Việc tuần-phòng trong làng thì do phó-lý, trương-tuần hay xã-đoàn, và các tuần-tráng trông nom[5].
Toát yếu. — Chánh phó lý là người của dân cử ra làm việc làng. Lý-trưởng phải giữ các công-văn, địa-bộ, triện cùng các sổ sách. Lý-trưởng phải thu thuế, nộp thuế, coi việc thi-hành luật-lệ và nghị-định của Nhà-nước, làm các giấy của quan trên sức làm và chứng-nhận đơn-từ.
Lý-trưởng phải truy tầm các trọng tội và khinh tội, phải coi
Tuần-trăng coi lúa.
việc tuần-phòng, vệ-sinh, các đường-sá, dây thép, dây nói. Nhận
thực giấy-má, thì lý-trưởng không được lấy tiền. Làm việc đủ
sáu năm thì được thưởng hàm tùng-cửu-phẩm văn-giai.
Phó-lý, trương-tuần hay xã-đoàn thì coi về việc tuần-phòng.
Giải nghĩa. — Môi giới = người đứng giữa làm việc cho hai bên. — Bàn-giao = người cũ giao công việc cho người mới nhận. — Mệnh-một = chết. — Thi-hành = chiểu theo mà làm. — Chỉ-hàm = đến hàm ấy là thôi.
Câu hỏi. — Lý-trưởng và phó-lý là gì? — Lý-trưởng phải giữ những gì? — Khi bàn giao thì lý-trưởng phải làm những gì? — Công việc lý-trưởng còn những gì nữa? — Lý-trưởng phải coi những việc gì? — Tiền bút-chỉ là gì? — Lý-trưởng cho chữ nhận-thực có được lấy tiền không? — Phó-lý, trương-tuần hay xã-đoàn thì làm gì?