Gương sử Nam/Thiên thứ nhất/Tiết thứ hai/§III

by Hoàng Cao Khải

§ III

Nói về việc học-hành

Từ thủa nhà-nước Lang-sa sang nước ta, cũng vẫn đã mở trường ra mà dậy dỗ, nhưng mà người nước ta không chịu học, có học thì chẳng qua là những người hèn-hạ, học để mà làm thông-ngôn. Còn như những người tử-tế, cùng là con cháu những nhà sang-trọng, chỉ đua nhau học chữ nho, theo đường thi-cử, thế thì dẫu bảo rằng nhà-nước mở trường, để mà dậy ai? Vả lại xem trong ba bốn năm nay, nước ta đã có ý muốn thay đổi trong việc học-hành, thì nhà-nước cũng đã đặt ra nhiều trường-học, lại lập lên trường cao-đẳng. Nhưng mà nhà-nước mới mở đường rộng rãi, thì người nước ta lại sinh ra việc thù-hiềm. Như là tỉnh Quảng-nam thì xướng lên việc xin thuế; tỉnh Nghệ-an, tỉnh Hà-tĩnh, thì xướng lên việc du-học; sứ Bắc-kỳ thì đặt ra trường Nghĩa-thục, đều là phản đối lại với nước Lang-sa. Cách mình ăn ở như thế, mà trách rằng người ta không chịu dậy mình, thì trách làm sao được?