Cao đẳng quốc dân của Phan Bội Châu
Chương thứ bảy
CHƯƠNG THỨ BẢY
Chữa chứng bệnh « nhút-nhát »

Bệnh giả-dối đã chửa lành rồi, nhưng còn có một chứng bệnh nữa là thói nhút-nhát. Chứng bệnh đó chữa không lành, thời người mạnh hoá nên người hèn, người khôn hóa ra người dại, trăm việc gì ưu-thắng nhượng cho người mà mình cam chịu về đường liệt-bại, biết việc nên nói mà một tiếng không dám hở môi, biết đường nên đi mà một bước không dám khỏi cửa, miệng hùm gan sứa thiệt là những món anh-hùng của nước ta, mà huống chi những kẽ thôn quê hèn hạ đó còn mong với chúng nó bàn bạc to lớn được ru?

Xưa ông Hãi-Quân đại tướng nước Anh tên là Nột-nhỉ-Tôn có câu nói rằng: « Trong pho tự-điển của người giỏi không khi nào viết chữ « Khó » vào. Người anh-hùng nước Pháp là ông Nã-phá-Luân, có câu nói rằng: « Kìa chữ khó đó chỉ thấy trong pho tự-điễn người ngu mà thôi ». Tục ngữ ta cũng có câu rằng: « Có gan thì chọi với Trời », lại có câu hát rằng: « Đố ai lượm đá quăng trời, đang gàu tát bể, mới người khôn ngoan ». Xem mấy câu nói đó thì thiên-hạ có việc gì khó đâu? Mà có thế thật. Ta có gan xuống vực thì thuồng-luồng phải sợ ta, ta có gan vào rừng thì hùm beo phải kiêng ta; hùm beo với thuồng-luồng chỉ bắt-nạt mấy người nhát gan mà thôi. Bây giờ người ta chưa thấy bóng thuồng-luồng mà đã rởn óc, chưa nghe tiếng hùm beo mà đã rùng mình.

Ôi! nước ta là một nước thỏ hay sao? Rụt-rụt rè-rè, sợ đầu sợ đít, có còn gì là tư-cách con người nữa ru? Bệnh nhút-nhát còn đeo lấy một ngày thì công việc tự-lập, tự-cường không một ngày nào cất nổi, mà muốn chữa chứng bệnh đó, thì phải dùng vị thuốc nầy mới hay là vị thuốc gan quả-quyết.

Xưa nay những người can-đảm cũng phải luyện-tập mới nên, mà khi đầu luyện-tập thời có một tấm gan quả-quyết. Toan vượt núi thì chớ thấy núi mà gớm núi cao, toan qua sông thì chớ thấy sông mà ghê sông rộng, bao nhiêu nguy-hiểm ta kễ cho là sự rất thường, bao nhiêu sự khó-khăn ta kể cho là sự rất dễ, bước con đường muôn dặm phải cậy tấm gan quả-quyết đó làm roi ngựa, máy xe, dầu chông gai mà quản gì, đã có tay chân ta đó, dầu mây mù mà ngại gì, đã có tai mắt ta đó, nhứt chết nhì sống, còn mình thì việc ấy chắt phải xong, có sợ gì mà nhút-nhát. Vậy nên trong bài thuốc tự-lập phải dùng một vị như sau nầy: « gan quả-quyết, » hai là rất lớn.