Đời cách mạng Phan Bội Châu/Lưu Cầu Huyết lệ Tân thư
LƯU-CẦU HUYẾT-LỆ TÂN-THƯ
THÁNG 3 năm Giáp-thìn, ở Nam-kỳ trở về, tôi lại ngụ ở Huế. Thỉnh thoảng lo tính một chuyện như cách vẽ rắn thêm chân. Đó cũng là một việc quan-hệ về lịch-sử tôi nên nói.
Nguyên lúc vua Đồng-Khánh được lên ngôi rồi, hai nước Pháp Việt sửa thêm vào tờ điều ước cũ. Bây giờ cắt đất từ Thanh-hóa trở vào, Bình-thuận trở ra, gọi là Annam, thuộc về Pháp quốc bảo-hộ. Then chốt của Chính-Phủ Bảo-hộ ở trong tay ông Trú-Kinh Khâm-sứ nắm giữ. Những thực-quyền về việc binh việc tài, đều về tay người Pháp chủ-trì, còn quan-lại thì người nước mình. Người Pháp chỉ xem xét sai khiến mà thôi.
Tôi suy nghĩ nếu như công việc mình tính làm đây mà được bọn người trong quan-trường giúp ngầm, tất là dễ dàng nên việc.
Song tôi suy đi tính lại bọn làm quan là hạng trí não tầm thường, e mình khó lòng mưu toan với họ, mà rủi mưu toan với họ không xong, thì có tai họa xẩy đến cho mình ngay.
Tuy vậy mặc lòng, chúng ta là người đã quyết hiến thân cứu quốc thì đầu cổ mình, tính mạng mình, đều có thể hy-sinh không sá kể gì, vậy thì con đường họa phước lợi hại, ta cứ dấn mình vào mà đi, há nên chần chờ trốn tránh nữa sao?
Tôi bèn quyết kế tìm cách vận-động các quan.
Lúc ấy, tôi có tiếng hay chữ vang dậy chốn kinh-đô, phần nhiều cụ lớn trong triều muốn được tôi ra vào môn-hạ các cụ.
Tôi liền viết ra một cuốn sách, nhan đề là « Lưu-cầu Huyêt-lệ Tân-thư ». Trong đó tôi tả rõ những cái thảm-trạng thành tan nước mất, những nỗi nhơ nhuốc đổi chúa làm tôi. Lại nói đến dân-trí phải gấp mở mang, dân-khí nên gấp bồi-dưỡng, để làm nền tảng cho việc cứu quốc v.v. Cuốn sách nầy gồm có mấy muôn lời nói.
Tôi ôm sách tới ra mắt các cụ lớn, như cụ Đông-các Nguyển-Thảng, Công-bộ Đào-Tiến, Lễ-bộ Hồ-Lễ, Lại-bộ Nguyển-Thuật v.v.
Các cụ đều khen lời nói cứng, văn viết hay, và ngầm cho ý kiến tôi bày tỏ là đúng, nhưng thủy chung cụ chẳng dám nói rõ ý mình ra sao.
Lanh quanh hết mấy tháng trường như thế, rồi sau tôi biết rõ bọn cụ lớn kia, mình không cậy nhờ gì được mà trông. Ruột gan của họ, chỉ biết có sự phú quý của thân họ, nhà họ. Trước việc thì họ chỉ ngồi ngó thành bại, sau việc thì họ lựa sóng theo chiều. Nay ta mạo-hiểm giãi bày tâm sự với họ nhưng thật không chỗ nào trông cậy họ được. Tôi luống thẹn mình kém thần trí sáng, chẳng có tài làm cho tượng đá biết gật đầu, rồi càng nghỉ càng ăn-năn trước kia mình tơ tưởng lợi-dụng quan-trường thật là bá-láp
Nhưng việc nầy chẳng phải là không có kết quã gì.
Sau khi « Lưu-cầu Huyết-lệ Tân-thư » ra đời rồi, các chí sĩ lẩn quất trong kinh-đô, đều rõ biết ruột gan tôi ra thế nào. Ví dụ như ông Phan-châu-Trinh và ông Trần-quý-Cáp — về sau vì tội aí-quốc mà bị tù, chết chém — lúc nầy làm quen thân mật với tôi, ấy chính là nhờ cuốn « Lưu-cầu-Huyết-lệ Tân-thư » giới-thiệu vậy.
⁂