Tiêu cung tuẫn tiết hành

Tiêu cung tuẫn tiết hành - 椒宮殉節行
của Nguyễn Huy Túc

Tác giả: Tô phái hầu Nguyễn Huy Túc thương tiếc Hoàng phi Nguyễn Thị Kim.

Nguyễn Thị Kim (? - 13 tháng 8 năm 1804) là hoàng phi của vua Lê Chiêu Thống, vị vua cuối cùng của nhà Hậu Lê.

Bà không rõ năm sinh bao nhiêu, chỉ biết sinh tại thôn Tỳ Bà, huyện Lang Tài, xứ Kinh Bắc (nay thuộc thôn Tỳ Bà, xã Phú Hòa, huyện Gia Lương, tỉnh Bắc Ninh). Bà là Hoàng phi và là mẹ của con trai cả vua Chiêu Thống, sau này thái tử cũng chạy sang Trung Quốc và chết vì bệnh đậu mùa vào năm 1792, trước Lê Chiêu Thống một năm.

Năm 1789, sau khi Nguyễn Huệ đánh bại 29 vạn quân Thanh, Chiêu Thống cùng quân Thanh chạy sang Trung Quốc. Hoàng phi Nguyễn Thị Kim không chạy theo, bèn lánh loạn ở vùng quê nhà Kinh Bắc. Tháng 8 năm 1804, di hài của vua Lê được đưa về cửa ải, hoàng phi sau khi lên đón di hài của vua Lê, khi hộ tống về đến Thăng Long thì đã uống thuốc độc tự tử. Sau đó, bà được người khắp cả nước ca tụng là bậc tiết nghĩa.

Văn bản ở đây lấy từ Hoàng Lê nhất thống chí, hồi 17.

Nguyên văn chữ Hán Phiên âm Hán Việt

順安良才來天德
古人命邑號琵琶
琵琶古曲知何意
大堤軋彼貌如花
英華悉嗶萃簪纓
景興乙酉佳時節
望門誕育女中豪
言行工容無玷闕
越從十七入青宮
纔登丙午夢呈熊
日高影照天恩重
海潤星輝福氣濃
丁未猖獗西山賊
卷地風塵驚不測
羽葆隨鑾出鳳城
御林星散長安北
落慌匹馬文峯還
別跟慈幔武崖山
湘裙羅襪悲踰險
槨質蒲姿苦耐寒
遠徼望龍音寂寞
閒庭泣虺淚闌干
忽然何處淵淵鼓
高平閫將拜迎鑾
駕回牧馬暫休歇
御舟隨進弗迷關
賊兵聞信來追躡
箭落火飛鋒刃接
數株夭竹過危灘
蕩覆顛傾還利涉
緣崖攀木上高巔
雨沱瘴重色迷天
土人踴躍前途送
山觜崎嶇小徑穿
路盡有山山有洞
洞中香井水清漣
想來此洞何年鑿
早知今日有神仙
泉水山芝將度日
烏啼花落撩愁鬱
信通內地判上司
詳門根由聲詰屈
上司火速撥輿檯
送到龍州權駐蹕
供需品物既豐盈
守護兵丁尤慎密
撫擡旋派進南寧
內外莊嚴廠旅亭
南北辛酸經幾度
不曾造次錯儀型
維承慈訓嚴規範
自是椒宮禮度明
越從上國允來援
萬里凱歌聞捷信
翠花仙仗指南還
上苑春融故宮殿
友琴樂鼓奏新聲
擁翠看花酬風願
無端虐焰更焚穹
憂喜喜憂翻手變
萬媲急擁六龍歸
少海慈宮著緊隨
提携轉眼成相錯
隆謫交迷可奮飛
覓條西上綱羅貫
幽獨一方腸欲斷
媚珠虞草豈無時
何苦流離空匿怨
誰云夏鼎久微煙
旅成再造在遺編
上國同袍修戟日
君王嘗腑臥薪年
假使雄才憂復社
能無遺恨一嬋娟
迨夫癸丑能髯絕
底事疑信聞傳說
豈其民望舊君深
此謀恐墜西山謫
漢皇興運命更新
封使來時語亦云
若把連城先碎了
未必香魂伴紫雲
一十六年會鄭重
肯輕孫妹漢江身
會使一二袍兄弟
直來北塞叩原因
內投誓到三陵所
便將性命委羅巾
從古營生勞且苦
誰知謀死更艱辛
詎意天機相巧湊
宰臣扈蹕先題奏
大清皇帝準南還
序逢甲子中秋候
初聞皇遽便親迎
常餐頓減花容瘦
迢迢舟楫渡瀘江
轎傘笙鏞入祀堂
士庶凝愁瞻鹵簿
臣僚拭淚獻瓊觴
閨中況味描難盡
薄將禮物澣香湯
啟廞一覩冠袍樣
歛衽凝眸拜上床
帳裡回身辭女主
甘將鴆毒沃肝腸
說閙黄髫皆駭異
唁聞省署亦姿傷
紅錦青蚨榮賵賻
艷辭綺句送稱揚
妙哉一死求而得
死得聲名萬古香
繄彼春閨如玉好
暮雨朝雲無足道
黄金橫帶為何人
諂媚平生恣奸狡
一朝世變鍾簴移
拜虜獻諛如故套
醉中一唱覺寒心
冷處加鞭應靦貌
幾會粉黛弼臯刑
怪得琚璜裨契教
上比葩詩樛逮葛
旁稽湘嶺竹生班
既有古人行所易
詎無今日得其難

Thuận An Lương Tài lai Thiên Đức,
Cổ nhân mệnh ấp hiệu Tỳ Bà.
Tỳ bà cổ khúc tri hà ý,
Đại đê yết bỉ mạo như hoa.
Anh hoa tất tất tụy trâm anh,
Cảnh Hưng Ất Dậu giai thì tiết.
Vọng môn đản dục nữ trung hào,
Ngôn hành công dung vô điếm khuyết.
Việt tòng thập thất nhập thanh cung,
Tài đăng Bính Ngọ mộng trình hùng.
Nhật cao ảnh chiếu thiên ân trọng,
Hải nhuận tinh huy phúc khí nùng.
Đinh Vị xương quyết Tây Sơn tặc,
Quyển địa phong trần kinh bất trắc.
Vũ bảo tùy loan xuất phượng thành,
Ngự lâm tinh tán trường an bắc.
Lạc hoảng thất mã văn phong hoàn,
Biệt cân từ mạn Vũ Nhai san.
Tương quần la miệt bi du hiểm,
Quách chất bồ tư khổ nại hàn.
Viễn kiếu vọng long âm tịch mịch,
Nhàn đình khấp hủy lệ lan can.
Hốt nhiên hà xử uyên uyên cổ,
Cao Bằng khổn tương bái nghênh loan.
Giá hồi Mục Mã tạm hưu yết,
Ngự chu tùy tiến Phất Mê quan.
Tặc binh văn tín lai truy niếp,
Tiễn lạc hỏa phi phong nhận tiếp.
Sổ chu yêu trúc quá nguy than,
Đãng phúc điên khuynh hoàn lợi thiệp.
Duyên nhai phàn mộc thượng cao điên,
Vũ đà chướng trọng sắc mê thiên.
Thổ nhân dũng dược tiền đồ tống,
Sơn chủy kỳ khu tiểu kính xuyên.
Lộ tận hữu san, san hữu động,
Động trung hương tỉnh thủy thanh liên.
Tưởng lai thử động hà niên tạc,
Tảo tri kim nhật hữu thần tiên.
Tuyền thủy san chi tương độ nhật,
Ô đề hoa lạc liêu sầu uất.
Tín thông nội địa phán thượng ty,
Tường môn căn do thanh cật khuất.
Thượng ty hỏa tốc bát dư thai,
Tống đáo Long Châu quyền trú tất.
Cung nhu phẩm vật ký phong doanh,
Thủ hộ binh đinh vưu thận mật.
Phủ đài toàn phái tiến Nam Ninh,
Nội ngoại trang nghiêm xưởng lữ đình.
Nam bắc tân toan kinh kỷ độ,
Bất tằng tạo thứ thác nghi hình.
Duy thừa từ huấn nghiêm quy phạm,
Tự thị tiêu cung lễ độ minh.
Việt tòng thượng quốc duẫn lai viện,
Vạn lý khải ca văn tiệp tín.
Thúy hoa tiên trượng chỉ nam hoàn,
Thượng uyển xuân dung cố cung điện.
Hữu cầm nhạc cổ tấu tân thanh,
Ủng thúy khán hoa thù phong nguyện.
Vô đoan ngược diễm canh phần khung,
Ưu hỉ hỉ ưu phiên thủ biến.
Vạn bễ cấp ủng lục long quy,
Thiểu hải từ cung trứ khẩn tùy.
Đề huề chuyển nhãn thành tương thác,
Long trích giao mê khả phấn phi.
Mịch điều tây thượng cương la quán,
U độc nhất phương tràng dục đoạn.
Mị Châu ngu thảo khởi vô thì,
Hà khổ lưu ly không nặc oán.
Thùy vân hạ đỉnh cửu vi yên,
Lữ thành tái tạo tại di biên.
Thượng quốc đồng bào tu kích nhật,
Quân vương thường phủ ngọa tân niên.
Giả sử hùng tài ưu phục xã,
Năng vô di hận nhất thiền quyên.
Đãi phu Quý Sửu năng nhiêm tuyệt,
Để sự nghi tín văn truyện thuyết.
Khởi kỳ dân vọng cựu quân thâm,
Thử mưu khủng trụy Tây Sơn trích.
Hán hoàng hưng vận mệnh canh tân,
Phong sử lai thì ngữ diệc vân.
Nhược bả liên thành tiên toái liễu,
Vị tất hương hồn bạn tử vân.
Nhất thập lục niên hội trịnh trọng,
Khẳng khinh Tôn muội hán giang thân.
Hội sử nhất nhị bào huynh đệ,
Trực lai bắc tắc khấu nguyên nhân.
Nội đầu thệ đáo tam lăng sở,
Tiện tương tính mệnh ủy la cân.
Tòng cổ doanh sanh lao thả khổ,
Thùy tri mưu tử canh gian tân.
Cự ý thiên cơ tương xảo thấu,
Tể thần hỗ tất tiên đề tấu.
Đại Thanh hoàng đế chuẩn nam hoàn,
Tự phùng Giáp Tý trung thu hậu.
Sơ văn hoàng cự tiện thân nghênh,
Thường xan đốn giảm hoa dung sấu.
Điều điều chu tiếp độ lô giang,
Kiệu tán sanh dong nhập tự đường.
Sĩ thứ ngưng sầu chiêm lỗ bộ,
Thần liêu thức lệ hiến quỳnh thương.
Khuê trung huống vị miêu nan tận,
Bạc tương lễ vật cán hương thang.
Khải hân nhất đổ quan bào dạng,
Liễm nhẫm ngưng mâu bái thượng sàng.
Trướng lý hồi thân từ nữ chủ,
Cam tương chậm độc ốc can tràng.
Thuyết náo hoàng thiều giai hãi dị,
Nghiễn văn tỉnh thự diệc tư thương.
Hồng cẩm thanh phù vinh phúng phụ,
Diễm từ khỉ cú tống xưng dương.
Diệu tai nhất tử cầu nhi đắc,
Tử đắc thanh danh vạn cổ hương.
Ế bỉ xuân khuê như ngọc hảo,
Mộ vũ triêu vân vô túc đạo.
Hoàng kim hoành đái vi hà nhân,
Siểm mị bình sinh tứ gian giảo.
Nhất triêu thế biến chung cự di,
Bái lỗ hiến du như cố sáo.
Túy trung nhất xướng giác hàn tâm,
Lãnh xử gia tiên ứng điến mạo.
Cơ hội phấn đại bật cao hình,
Quái đắc cư hoàng bì khế giáo.
Thượng bỉ ba thi cù đãi cát,
Bàng kê tương lĩnh trúc sinh ban.
Ký hữu cổ nhân hành sở dịch,
Cự vô kim nhật đắc kỳ nan.

Tác phẩm này, được phát hành trước ngày 1 tháng 1 năm 1929, đã thuộc phạm vi công cộng trên toàn thế giới vì tác giả đã mất hơn 100 năm trước.