Tam Tự Kinh diễn nghĩa

by Vương Ứng Lân

Bố cục 5

三字經演義

TAM-TỰ-KINH

DIỄN NGHĨA

CÓ PHỤ THÊM BÀI CA HUẤN-ẤU

Traduit et publié par

NGUYỄN-TẤN-HƯNG

Professeur des Caractères Chinois à l'École Cantonale de Dai-Ngai

TOME I — CUỐN THỨ NHỨT

Giá: 0$40

SAIGON

Imprimerie J. VIÊT

---

Juillet 1917

	人	之	初	性	本	善
1	Nhơn	chi	sơ,	tánh	bổn	thiện,
	性	相	近	習	相	遠
2	Tánh	tương	cận,	tập	tương	viễn,
	苟	不	敎	性	乃	遷
3	Cẩu	bất	giáo,	tánh	nải	thiên,
	敎	之	道	貴	以	專
4	Giáo	chi	đạo,	quới	dĩ	chiên,
	昔	孟	母	擇	鄰	處
5	Tích	Mạnh	mẩu,	trạch	lân	xử,
	子	不	學	斷	機	杼
6	Tử	bất	học,	đoạn	cơ	trử
	竇	燕	山	有	義	方
7	Đậu	Yên	Sơn,	hữu	nghĩa	phương,
	敎	五	子	名	俱	揚
8	Giáo	ngủ	tử,	danh	cu	dương
	養	不	敎	父	之	過
9	Dưỡng	bất	giáo,	phụ	chi	quá,

1	Người sanh lúc hởi còn thơ, lòng lành chỉnh thiệt chẳng dời đổi chi,
2	Đến chừng biết nói biết đi, vui đâu chúc đó tính gì vạy ngay;
3	Ví dầu chẳng dạy cho hay, ắt là biến cải tợ đèn gió day;
4	Dốc lòng quí tại cho hay, chăm chăm chỉ nẻo rỏ nay ý gì,
5	Thuở xưa mẹ Thánh huấn nhi, soạn nhằm chổ ở dắc đi ba lần,
6	Có khi trẻ chẳng ân cần, mình ngồi không cưởi dức thoi mà thề,
7	Có người ở xứ Yên Sơn, vốn dòng họ Đậu bộ làng Vỏ Quân, ở đời giử nghĩa làm hừng mấy mối bạc ác chớ từng vấn vươn;
8	Dạy nên năm trẻ lạ dường, vào khoa đầu đổ danh đương bản vàng, giống chi mà đặng hiễn vang, có nghề đọc sách giàu sang trên đời,
9	Có con mà đễ thả khơi, biết nuôi không dạy tội nơi cha già,

	敎	不	嚴	師	之	惰
10	Giáo	bất	nghiêm,	sư	chi	đoạ,
	子	不	學	非	所	宜
11	Tử	bất	học,	phi	sở	nghi
	幼	不	學	老	何	爲
12	Ấu	bất	học,	lão	hà	vi,
	玉	不	琢	不	成	噐
13	Ngọc	bất	trác,	bất	thành	khí,
	人	不	學	不	知	理
14	Nhơn	bất	học,	bất	tri	lý,
	爲	人	子	方	少	時
15	Vi	nhơn	tử,	phương	thiễu	thời,
	親	師	有	習	禮	儀
16	Thân	sư	hữu,	tập	lễ	nghi,
	香	九	齡	能	溫	席
17	Hương	cữu	linh,	năng	ôn	tịch,
	孝	於	親	所	當	識
18	Hiếu	ư	thân,	sở	đương	thức,
	庸	四	歲	能	讓	梨
19	Dung	tứ	tế,	năng	nhượng	lê,

10	Dạy mà dối trá gọi là, thiệt thầy làm biến dối ma ăn tiền;
11	Bé mà không học cần chuyên, sau không nên dống láng riềng cấp sai,
12	Nhỏ mà chẳng học với ai, đến già đầu gối quá tai làm gì,
13	Ngọc kia chẳng chuốt chẳng kỳ, ắt không nên dống bán thì ai mua;
14	Làm người chẳng học quê mùa, sao cho biết lễ hơn thua đạo nghì,
15	Lo cho gặp thuở gặp thì, lúc làm con trẻ nẻo đi còn dài,
16	Gần thầy dựa bạn hôm mai, đứng đi khuôn phép tập hoài sữa sang,
17	Chẳng nghe chín tuổi Huỳnh Hương, đem thân mà trải âm đường thờ cha,
18	Bé nên biết thảo thay là, trách ai sao chẳng thấy mà làm gương,
19	Dung nên bốn tuổi càng thương, vốn dòng họ Khổng hay nhường trái lê,

	悌	於	長	宜	先	知
20	Đễ	ư	trưởng,	nghi	tiên	tri,
	首	孝	悌	次	見	聞
21	Thủ	hiếu	đễ,	thứ	kiến	văn,
	知	某	數	識	某	名
22	Tri	mổ	số,	thức	mổ	danh,
	一	而	十	十	而	百
23	Nhứt	nhi	thập,	thập	nhi	bá,
	百	而	千	千	而	萬
24	Bá	nhi	thiên,	thiên	nhi	vạn
	三	才	者	天	地	人
25	Tam	tài	giả,	thiên	địa	nhơn,
	三	光	者	日	月	星
26	Tam	quan	giả,	nhựt	nguyệt	tinh
	三	網	者	君	臣	也
27	Tam	cang	giả,	quân	thần	giả,
	父	子	親	夫	婦	順
28	Phụ	tử	thân,	phu	phụ	thuận,
	曰	春	夏	曰	秋	冬
29	Viết	xuân	hạ,	viết	thu	đông

20	Bé sao đã biết nhiều bề, ở cùng kẻ lớn chẳng hề so đo,
21	Trước là thảo thuận đã no, sau là nghe thấy chuyện trò thế gian,
22	Phải cho biết số biết hàng, biết tên các vật coi ngoài chư ban,
23	Biết một rồi mới biết mười, biết trăm biết chục mấy mươi là ngàn,
24	Biết cho đủ món trăm đàng, rồi lại cho biết mấy ngàn mấy muôn,
25	Ở cho biết cội biết nguồn, trong bầu ba cỏi tính luôn một lần,
26	Kễ từ hổn độn mới phân, có trời có đất lần lần có ta,
27	Gọi là ba sáng chiếu ra, mặt nhựt mặt nguyệt cùng là các sao,
28	Tam cang nghĩa ấy thễ nào, cha con tôi chúa mối nao vợ chồng,
29	Mặt trời xuân chiếu hướng đông, mùa nam lại chiếu giữa giòng nắng xây.

	此	四	時	運	不	窮
30	Thử	tứ	thời,	vận	bất	cùng,
	曰	南	北	曰	西	東
31	Viết	nam	bắc,	viết	tây	đông,
	此	四	方	應	乎	中
32	Thử	tứ	phương,	ứng	hồ	trung
	曰	水	火	木	金	土
33	Viết	thủy	hỏa,	mộc	kim	thổ,
	此	五	行	本	乎	數
34	Thử	ngủ	hành,	bổn	hồ	số,
	曰	仁	義	禮	智	信
35	Viết	nhơn	ngải,	lễ	trí	tính,

30	Mùa thu thâu khắp trải cây, mặt trời trở ngọn về tây xây lần, mùa đông phía bắc rạng bằng, bốn mùa làm vậy xây vần cả năm, lại hay 4 hướng hơi tăm, thiếu dương đầy đất đầm đầm gió mưa,
31	Hướng nam gió thúc hơi đưa, thái dương cây trái nhặc thưa trổ đều,
32	Thiếu âm sấm chớp ít kêu, hơi đất vừa rúng mọi đều nổi thay, hướng nam khí đất trỗ ngay, thái âm ráo rẻ đễ bày khô khan, ấy là chỉ vẻ bốn phan, hết cơn vận chuyễn chàng ràng vô trong,
33	Trời sanh có nước dằng lòng, linh đinh trái đất ở trong như bè, có cây có núi có khe, núi kia có lửa, khe gây ra vàng.
34	Ấy là chỉ vẻ năm hàng, đâu đều có số tính toan mà dùng,
35	Bao nhiêu đều đã ăn chung, cho hay con tạo khéo cùng thế gian, hóa ra muôn vật chư ban. nắng mưa lục đục ở trong một bầu, người sanh trong cỏi đâu đâu, phải ôm vào dạ một câu năm hằng,

	此	五	常	不	容	紊
36	Thử	ngủ	thường,	bất	dùng	vặn,
	稻	粱	菰	麥	黍	稷
37	Đạo	lương	cô,	mạch	thử	tắc,
	此	六	畜	人	所	食
38	Thử	lục	súc,	nhơn	sở	thực,
	馬	牛	羊	鷄	犬	豕
39	Mã	ngưu	dương,	kê	khuyễn	thỉ,
	曰	喜	怒	曰	哀	懼
40	Viết	hỉ	nộ,	viết	ai	cụ,
	愛	惡	欲	乃	七	情
	Ái	ố	dục,	nải	thất	tình
	匏	土	革	木	石	金
41	Bào	thổ	cách,	mộc	thạch	kim,
	與	絲	竹	乃	八	音
42	Dử	tư	trước,	nải	bác	âm,
	高	曾	祖	父	而	身
43	Cao	tằng	tổ,	phụ	nhi	thân,

36	Chữ tính xiên tạc ở giăn, hằng nhơn hằng ngải hằng dằn hằng khôn, giả mình hằng chỉ ngử ngôn, 5 hằng chẳng lổi chẳng luôn hằng nào,
37	Người ăn giống lúa dường bao, đạo lương thử tắc kẻ nào mạch cô,
38	Ấy là sáu giống trải phô, cũng một loài lúa tính vô bộn bề,
39	Heo gà trâu ngựa muôn dê, ấy là sáu thú hằng lề dưởng nuôi,
40	Mến yêu mầng giận thương vui, ghét ghen than khóc lòng xuôi bảy lòng.
41	Tiếng bầu tiếng chém tiếng đồng, tiếng tơ tiếng bạc tiếng bồng tiếng tiêu,
42	Cùng là tiếng khánh chúa chiêu, ấy là tám tiếng đễ xiêu lòng người,
43	Một dòng nhỏ xuống mấy mươi, cứ từng có lớp chớ cười lẳng lơ,

	身	而	子	子	而	孫
44	Thân	nhi	tử,	tử	nhi	tôn,
	自	子	孫	至	曾	玄
45	Tự	tử	tôn,	chí	tằng	huyền,
	乃	九	族	人	之	倫
46	Nải	cữu	tộc,	nhơn	chi	luân
	父	子	恩	夫	婦	從
47	Phụ	tử	ân,	phu	phụ	tùng,
	兄	則	友	弟	則	恭
48	Huynh	tắc	hữu,	đệ	tắc	cung,
	君	則	敬	臣	則	忠
49	Quân	tắc	kính,	thần	tắc	trung
	此	十	義	人	所	同
50	Thử	thập	ngải,	nhơn	sở	đồng,
	凡	訓	蒙	須	講	究
51	Phạm	huấn	mông,	tu	giản	cứu,
	詳	訓	詁	明	句	讀
52	Tường	huấn	hộ,	minh	câu	độc,
	爲	學	者	必	有	初
53	Vi	học	giả,	tấc	hữu	sơ,

44	Ông mình ông cổ ông sơ, cha mình lại nói bây giờ mình đây,
45	Có mình mình mới nối đây, có con có cháu sau nầy mới ưng,
46	Có cháu có chít càng mừng, ấy là thứ lớp chín từng tộc nhơn!
47	Cha con chĩnh thiệt là ơn, vợ chồng là ngải khuyên lơn nhau cùng,
48	Anh em thì phải nhường dung, ở cho thuận thảo chung cùng với nhau,
49	Vua tôi cho biết lòng trung, dạy sai phải chịu kính vâng phần nhiều,
50	Ấy là mười nghĩa đủ đều, làm người cho có danh biêu rạng ngời,
51	Đèn kia mà rạng bởi khêu, trẻ ngây dạy dổ vạch đều chỉ ra,
52	Từ câu đem chỉ đọc ca, tích xưa truyện củ thấy mà có không,
53	Chớ nên vượt đảng vượng đồng, hễ người mới học thì trông tới lần,

	由	孝	經	至	四	書
54	Do	hiếu	kinh,	chí	tứ	thơ,
	論	語	者	二	十	篇
55	Luận	ngử	giả,	nhì	thập	thiên,
	羣	弟	子	記	善	言
56	Quần	đệ	tử,	ký	thiện	ngôn.
	孟	子	者	七	篇	止
57	Mạnh	Tử	giả,	thất	thiên	chỉ,
	講	道	德	說	仁	義
58	Giản	đạo	đức,	thiết	nhơn	ngải,
	作	中	庸	乃	孔	伋
59	Tát	trung	dung,	nải	Khổng	cấp,
	中	不	偏	庸	不	易
60	Trung	bất	biên,	dung	bất	diệt,
	作	大	學	乃	曾	子
61	Tát	đại	học,	nải	Tăng	Tử,
	自	修	齊	至	平	治
62	Tự	tu	tề,	chí	bình	trị,
	孝	經	通	四	書	熟
63	Hiếu	kinh	thông,	tứ	thơ	thục,

54	Hiếu kinh cứ trước mà dần, tứ thơ bốn sách còn phân sau nầy,
55	Học thì nghỉ nghị đêm ngày, hai mươi luận ngử nhuần tay học dò,
56	Các người là phận học trò, trước nghe mùi đạo sau dò trị dân,
57	Bốn thiên Mạnh-Tử học lần,
58	Nói đều đạo đức phân trần nghĩa nhơn,
59	Trung dung Khổng cấp lòng chơn,
60	Chẳng khinh chẳng dễ chẳng hơn vừa vừa,
61	Đại học Tăng-Tử dò lừa,
62	Tu thân bình trị sắp vừa mười chương,
63	Hiếu kỉnh đã rỏ dường gương,

	如	六	經	始	可	讀
64	Như	lục	kinh,	thỉ	khả	độc,
	詩	書	易	禮	春	秋
65	Thi	thơ	diệt,	lễ	xuân	thu,
	號	六	經	當	講	求
66	Hiệu	lục	kinh,	đương	giản	cầu,
	有	連	山	有	歸	藏
67	Hữu	liên	sơn,	hữu	qui	tàng,
	有	周	易	三	易	詳
68	Hữu	châu	diệt,	tam	diệt	tường,
	有	典	謨	有	訓	誥
69	Hữu	điễn	mô,	hữu	huấn	cáo,
	有	誓	命	書	之	奧
70	Hữu	thệ	mạng,	thơ	chi	áo,
	我	姬	公	作	周	禮
71	Ngã	cơ	công,	tác	Châu	lễ,
	著	六	典	存	治	體
72	Trứ	lục	điễn,	tồn	trị	thễ,

64	Tứ thơ đã thuộc tầm thường lục kinh,
65	Kinh thi kinh diệt cho tinh, thượng thơ lễ ký tập thành xuân thu,
66	Gọi là hiệu sáu kinh nhu, nghe sách phải kiếm công phu trong nầy,
67	Có việc liên sơn cho hay, ăn sang quẻ cấn ngày nay kiến dần, qui tàng cùng diệt coi lần, ăn sang kiến sữu là phần Vỏ, Thang,
68	Có việc nhà Châu bỉ bàn, sáu mươi bốn quẻ đễ trang sách hào, ba việc chưa trót việc nào, coi đi xét lại thấp cao đủ đều,
69	Có mưu có sám Thuấn, Nghiêu, có bài huấn cáo lịch triều Lão-quân,
70	Sách kia nghĩa lý không chừng, có bài thuyết mạng có từng thệ sư,
71	Có ông Châu-Đáng điền tư, đặt ra châu lể chức cư công hàm,
72	Một mình ý nghỉ tay làm, lập ra sáu bộ ngụ đàm trị dân,

	大	小	戴	註	禮	記
73	Đại	tiễu	Đái,	chú	lễ	ký,
	述	聖	言	禮	樂	備
74	Thuật	thánh	ngôn,	lễ	nhạc	bị,
	曰	國	風	曰	雅	頌
75	Viết	quốc	phong,	viết	nhả	tụng,
	號	四	詩	當	詠	諷
76	Hiệu	tứ	thi,	đương	vịnh	phúng,
	詩	旣	亡	春	秋	作
77	Thi	ký	vong,	xuân	thu	tác,
	寓	褒	貶	別	善	惡
78	Ngụ	bào	biếm,	biệt	thiện	ác,
	三	傳	者	有	公	羊
79	Tam	truyền	giả,	hữu	công	dương,
	有	左	氏	有	穀	梁
80	Hữu	tả	thị,	hữu	cốt	lương,
	經	旣	明	方	讀	子
81	Kinh	ký	minh,	phương	độc	tử,
	最	其	要	記	其	事
82	Tối	kỳ	yếu,	ký	kỳ	sự,

73	Họ Đái lớn nhỏ hai phần, Diện Quân lại với thứ Quân hai người,
74	Thích ra lễ ký mọi lời, sẳng ôm lễ nhạc thuận lời thánh nhơn,
75	Quốc phong thói nước ca đờn, lại cùng nhà tụng những cơn vui mừng,
76	Sách xưa gọi bốn thơ xuân, hễ con nhà học mặc chừng ca ngâm,
77	Thơ kia rồi lại mất trầm, xuân thu mới lấy trấn tâm chư hầu,
78	Ngụ lời bào biếm từ câu, phân đều lành giữ đâu đâu an lòng,
79	Lại xem ba truyện cho thông,
80	Công dương tả thị là dòng cốc lương,
81	Xuân thu kinh ấy đã tường, thì ta nên đọc qua trương năm thầy,
82	Học thì học lúng mới hay, tóm đều thiết yếu nhớ rày việc văn,

	五	子	者	有	荀	揚
83	Ngủ	tử	giả,	hữu	tuân	dương,
	文	中	子	及	老	莊
84	Văn	trung	tử,	cập	Lão	Trang,
	經	子	通	讀	諸	史
85	Kinh	tử	thông,	độc	chư	sữ,
	考	世	糸	知	終	始
86	Khảo	thế	hệ,	tri	chung	thỉ,
	自	羲	農	至	黃	帝
87	Tự	hi	nông,	chí	Huỳnh	Đế,
	號	三	皇	居	上	世
88	Hiệu	Tam	Hoàng,	cư	thượng	thế,
	唐	有	虞	號	二	帝
89	Đường	hữu	Ngu,	hiệu	nhị	Đế,
	相	楫	遜	稱	盛	治
90	Tương	tiếp	tổn,	xưng	thạnh	trị,
	夏	有	禹	商	有	湯
91	Hạ	hữu	Vỏ,	Thương	hữu	Thang,

83	Năm thầy lại phải tập hằng, sách xưng Ngủ Tữ có văn nhiều bài,
84	Có người tuấn huấn lành tài, dương hùng văn vật cũng bài đạo dương, văn trung Lão-Tử nên công, năm thầy đều đặt ở trong sách nầy,
85	Năm thầy kinh ấy vừa hay, mới đọc qua sữ coi rày hưng vong,
86	Trào vua dòng nước ở trong, trải qua sau trước mấy dòng đế vương,
87	Trước đời Phục-Hi, Thần-Nông,
88	Cho đến Huyền đế kế chồng ba vua,
89	Nghiêu, Thuấn nào có hơn thua, ấy là nhị Đế hai vua nhường vì,
90	Cùng nhau giao lại diện vi, muôn dân chẳng khác một khi dễ ngồi,
91	Hạ thì Vỏ thỉ nối ngôi, Thương thì Thang ắt lên coi nghiệp hồng,

	周	文	武	稱	三	王
92	Châu	Văn	Vỏ,	xưng	tam	vương,
	夏	傳	子	家	天	下
93	Hạ	truyền	tử,	gia	thiên	hạ,
	四	百	載	遷	夏	社
94	Tứ	bách	tải,	thiên	hạ	xả,
	湯	伐	夏	國	號	商
95	Thang	phạt	Hạ,	quốc	hiệu	Thương,
	六	百	載	至	紂	亡
96	Lục	bá	tải,	chí	Trụ	vong,
	周	武	王	始	誅	紂
97	Châu	Vỏ	Vương,	thỉ	tru	Trụ,
	八	百	載	最	長	久
98	Bác	bá	tải,	tối	trường	Cữu,
	周	轍	東	王	網	墜
99	Châu	truyệt	đông,	Vương	cang	tùy,
	逞	干	戈	尚	遊	說
100	Sính	cang	qua,	thượng	du	thuyết
	始	春	秋	終	戰	國
101	Thỉ	xuân	thu,	chung	Chiến	Quốc,

92	Nhà Châu Văn Vỏ chí công, thầy xưng ba chúa thảy tùng lòng dân,
93	Hạ tôn vương vị một lần, truyền cho con cháu chẳng phân người ngoài,
94	Bốn trăm năm cũng bền dai, khúc đầu xã tắc, vì ai đổi dời,
95	Thang bền phạt Hạ dựng đời, nước nhà cải hiệu con trời Thương vương,
96	Sáu trăm năm nghỉ càng thương, cho đến sanh Trụ vô lương mất nhà,
97	Vỏ vương phạt Trụ vửng ca, đặt an tân thọ hội minh chư hầu,
98	Tám trăm năm cũng bền lâu, so Thương với Hạ dễ âu dám đồng,
99	Xe Châu trở bánh qua đông, giềng vua mối nước cũng phòng mong manh,
100	Cang qua các nước đua tranh, lại thêm du thế tung hoành các nơi,
101	Xuân thu trước đã đổi đời, sau từ Chiến Quốc là đời loạn ly,

	五	霸	強	七	雄	出
102	Ngủ	Bá	cường,	thất	hùng	xuất,
	嬴	秦	氏	始	兼	幷
103	Dinh	Tần	thị,	thỉ	liêm	tinh,
	傳	二	世	楚	漢	爭
104	Truyền	Nhị	Thế,	Sở	Hớn	tranh,
	高	祖	興	漢	業	建
105	Cao	tổ	hưng,	Hớn	nghiệp	kiến,
	至	孝	平	王	莾	篡
106	Chí	hiếu	bình,	Vương	Mảng	soán,
	光	武	興	爲	東	漢
107	Quan	Vỏ	hưng,	vi	Đông	Hớn,
	四	百	年	終	於	献
108	Tứ	bách	niên,	chung	ư	Hiến,
	魏	蜀	吳	爭	漢	鼎
109	Ngụy	Thục	Ngô,	tranh	Hớn	đảnh,
	號	三	國	迄	兩	晋
110	Hiệu	Tam	Quốc,	ngật	lưởng	Tấn,

102	Mạnh như Ngủ-Bá ai bì, ghe phen cỏng mẹ kém chi Thất-Hùng,
103	Ngủ-Bá sự kễ rất hung, Tề, Tần, Tấn, Thái, Sở, hầu chủ minh, Hàng, Tần, Yên Sở giúp binh, Triệu, Tề cùng Ngụy, gập gình, tương, tranh, nước Tần có chúa họ Dinh, hiệp thâu sáu nước về trong bản đồ,
104	Hai đời Hồ Hợi phò Tô, phúc đâu Sở, Hớn tranh đồ bá vương,
105	Bái-Công giấy nghĩa vào trong, mới dựng nghiệp Hớn .càng sang nước nhà,
106	Đến đời Bình đế mười ba, bị tôi Vương Mảng nó đà đoạt ngôi,
107	Quan-Vỏ giận chẳng chịu thôi. đam binh lấy lại lên ngồi Hớn-Đông,
108	Bốn trăm năm vững nghiệp hồng, giao cho Hiến-Đế mới thông cơ đồ,
109	Sau rồi đến Ngụy, Thục, Ngô, mới tranh vạt Hớn địa đồ phân ba,
110	Mới xưng Tam-Quốc Sơn hà, Tấn lấy rồi lại cải là Tấn-Đông,

	宋	齊	繼	梁	陳	承
111	Tống	Tề	kế,	Lương	Trần	thừa,
	爲	南	朝	都	金	陵
112	Vi	Nam	triều,	Đô	Kiêm	Lăng,
	北	元	魏	分	東	西
113	Bắc	Nguyên	Ngụy,	phân	đông	tây,
	宇	文	周	與	高	齊
114	Vỏ	Văn	Châu,	giữ	Cao	Tề,
	迨	至	隋	一	土	宇
115	Đải	chí	Tùy,	nhứt	thổ	vỏ,
	不	再	傳	失	統	緒
116	Bất	tái	truyền,	thất	thống	chữ,
	唐	高	祖	起	義	師
117	Đường	Cao	tổ,	khởi	nghĩa	sư,
	除	隋	亂	創	國	基
118	Trừ	Tùy	loạn,	sáng	quốc	cơ,
	二	十	傳	三	百	載
119	Nhị	thập	truyền,	tam	bách	tải,

111	Tấn đông mà cũng chưa xong, Tống trào kế Tống long đong Lương, Trần,
112	Nam trào khi ấy mới phân Kiêm-Lăng là chổ mấy lần đế-đô,
113	Bắc trào chiếm nữa xưng hồ, vốn dòng Nguyên Ngụy phân đồ đông tây,
114	Đông-Ngụy Tây-Ngụy mới bày, Tây-Ngụy lại đễ Cao-Tề sữa sang,
115	Cho hay cơ nghiệp chàng ràng, Cao-Tề lại bị một chàng Vỏ-văn, Vỏ-văn rồi cũng lăng xăng, Nam-trào, Đông-Ngụy, Vỏ văn một thì,
116	Đam nhau qui lại cho Tùy, tuy làm một mối chẳng dè lại hư,
117	Cao-tổ bèn khởi nghĩa sư,
118	Phạt Tùy lấy lại an cư nhà Đường,
119	Hai mươi đời thiệt phú cường, ba trăm năm chẳng nghiệp hường bền dai,

	梁	滅	之	國	乃	改
120	Lương	diệt	chi,	Quốc	nải	cải,
	梁	唐	晋	及	漢	周
121	Lương	Đường	Tấn,	cập	Hớn	Châu,
	稱	五	代	皆	有	由
121bis	Xưng	ngủ	đại,	dai	hữu	do,
	炎	宋	興	受	周	禪
122	Diêm	Tống	hưng,	thọ	Châu	thiện,
	十	八	傳	南	北	混
123	Thập	bác	truyền,	nam	bắc	hổn,
	十	七	史	全	在	茲
124	Thập	thất	sữ,	toàn	tại	tư,
	載	治	亂	知	興	衰
125	Tải	trị	loạn,	tri	hưng	suy,
	讀	史	者	考	實	錄
126	Độc	Sữ	giả,	khảo	thiệt	lục,
	通	古	今	若	親	目
127	Thông	cổ	kiêm,	nhượng	thân	mục,

120	Vậy mà chưa chắc cũa ai, Châu-Ôn lại lấy dựng đài nhà Lương,
121	Lăng xăng mấy cuộc tan thương, Lương Đường, Tấn, Hớn, Châu cương sau nầy,
121bis	Năm đời xưng hiệu là đây, thảy mà có tích mới gây ra điều,
122	Vua Diêm Tống-Đế giấy triều, bủa nhơn thiên hạ khấp đều tợ Châu,
123	Mười tám đời hưởng ngôi triều, kim nguơn phúc đã lộn vào vãn lai,
124	Bắc Nam rạch nước làm hai, kẻ trong xưng Bá người ngoài xưng Vương, coi thập thất sử thì tường, đủ đều thảy có đế vương lịch đời,
125	Bao hàm trị loạn đòi nơi, hưng suy cho biết bởi trời khiến vay,
126	Đọc sữ thì phải cho hay, tra cùng sự thiệt chép thay trong nầy,
127	Cổ kiêm sự đã biết rày, hỏi đâu như thấy như hay bữa nào,

	口	而	誦	心	而	維
128	Khẩu	nhi	tụng,	Tâm	nhi	duy,
	朝	於	斯	夕	於	斯
129	Triêu	ư	tư,	tịch	ư	tư,
	昔	仲	尼	師	項	槖
130	Tích	Trọng	Ni,	sư	Hạng	Thát,
	古	聖	賢	尚	勤	學
131	Cổ	Thánh	hiền,	thượng	cần	học,
	趙	中	令	讀	魯	論
132	Triệu	trung	lịnh,	Độc	lổ	luận,
	彼	旣	仕	學	且	勤
133	Bỉ	ký	sỉ,	học	thả	cần,
	披	蒲	編	削	竹	簡
134	Phi	bồ	biên,	Tước	trước	giản,
	彼	無	書	且	知	勉
135	Bỉ	vô	thơ,	thả	tri	miễng,
	頭	懸	梁	錐	刺	股
136	Đầu	huyền	Lương,	chì	thích	cổ,

128	Mình đọc dạ chớ tầm phào,
129	Sớm trưa nhớ đó sao sao cho liền,
130	Thuở xưa những đứng thánh hiền,
131	Trọng-Ni, Hạng-Thát hởi còn học sanh,
132	Kìa ông Triệu-Phổ làm lành, một pho luận ngử chẳng đành hở tay,
133	Làm quan trung lịnh lớn thay phò vua còn học siêng rày nên siêng,
134	Huẩn thư bẻ lá làm biên. dàng đinh làm viết mạng dồi sử kinh,
135	Vót tre làm giản nên tinh, kià là Ngô-Hựu dốc tình học thi, ấy là không sách tham kỳ, hởi còn dạ biết tính đi học hành,
136	Tôn-Kỉnh tóc rút rường tranh, Tô-Tần thích vế quyết dành học thơ,

	彼	不	敎	自	勤	苦
137	Bỉ	bất	giáo,	tự	cần	khổ,
	如	囊	螢	如	映	雪
138	Như	nang	huýnh,	như	anh	tuyết,
	家	雖	貧	學	不	輟
139	Giao	tuy	bần,	học	bất	chiết,
	如	負	薪	如	掛	角
140	Như	phụ	tân,	như	quái	giác,
	身	雖	勞	猶	苦	學
141	Thân	tuy	lao,	du	khổ	học,
	蘇	老	泉	二	十	七
142	Tô	lão	Tuyền,	nhì	thập	thất,
	始	發	奮	讀	書	籍
143	Thỉ	phát	phấn,	độc	thơ	tịch,
	彼	旣	老	猶	悔	遲
144	Bỉ	ký	lão,	du	hối	trì,
	爾	小	生	宜	早	思
145	Nhỉ	tiễu	sanh,	nghi	tảo	tư,
	若	梁	顥	八	十	二
146	Nhược	Lương	hạo,	bác	thập	nhị,

137	Kìa không ai dạy mà mơ, mình cam chịu khó mựa chờ ai kêu,
138	Bắc đốm vào đảy lêu lêu, cũng là chiếu tuyết mượn đều rạng soi,
139	Dẩu khương ghé mắt mà coi, nhà nghèo không học thương ôi không dừng,
140	Đốn củi cùng lại mang sừng, Mải-Thần Lý-Mộc cũng ưng học hoài,
141	Kẻ thì gánh củi chai vai, người cày ruộng cả sắp bài cắp theo, đã mang lấy một chữ nghèo, tấm thân mỏi mệt còn đeo học hành,
142	Lảo Tuyền năm bảy xưng sanh mới ra phát chí học hành sử kinh,
143	Chừng ấy thì mới tập tình,
144	Phận già còn gắn chẳng kinh chớ chầy
145	Huốn chi trẻ nhỏ chúng bay, lẻ thì tính trước cho hay kiệp thì,
146	Tám hai lương hạo một khi,

	對	大	廷	魁	多	士
147	Đối	đại	đình,	khôi	đa	sỉ,
	彼	晩	成	衆	稱	異
148	Bĩ	vản	thành,	chúng	xưng	dị,
	爾	小	生	宜	立	志
149	Nhỉ	tiễu	sanh,	nghi	lập	chí,
	瑩	八	歲	能	詠	詩
150	Huýnh	bác	tuế,	năng	vịnh	thi,
	泌	七	歲	能	賦	棋
151	Bí	thất	tuế,	năng	phú	kỳ,
	彼	頴	悟	人	稱	奇
152	Bỉ	đỉnh	ngộ,	nhơn	xưng	kỳ,
	爾	幼	學	當	效	之
153	Nhỉ	ấu	học,	đương	hiệu	chi,
	蔡	文	姬	能	辨	琴
154	Thái	văn	Cơ,	năng	biện	cầm,
	謝	道	韞	能	詠	吟
155	Ta	đạo	Huẫn,	năng	vịnh	ngâm,
	彼	女	子	且	聰	明
156	Bỉ	nữ	tử,	thả	thông	minh,

147	Vào đền đốt sách thiếu chi sỉ hiền,
148	Mà chàng trổ muộn đậu nên, các ngươi làm lạ một phen cướp cờ,
149	Huốn chi bay hởi còn thơ, chẳng toan lập chí bao giờ đặng nên,
150	Tô-Huỳnh tám tuổi làm thi, Lý-Bì tám tuổi phá cờ liền tay,
151	Nọ còn biết giữ cho hay, trăm người đều cũng khen thay lạ lùng,
152	Khen thay khen đã khôn cùng, nói ra mới biết anh hùng rất hung,
153	Chúng ngươi tuổi hởi ấu xung, lẻ thì bắt chước trí trung cho mình,
154	Kià nàng họ Thái càng kinh, Văn-Cơ chữ đặt tất thinh thính đờn,
155	Thêm nàng Đạo-Huẩn nữ nhơn, vốn dòng họ Tạ sách hơn thi tài,
156	Tuy là phận gái tơ gai, so vào ý rạng thua ai chúc nào,

	爾	男	子	當	少	成
157	Nhỉ	nam	tử,	đương	thiễu	thành,
	舉	神	童	作	正	字
158	Cữ	Thần	Đồng,	tác	chánh	tự,
	彼	雖	幼	身	已	仕
159	Bỉ	tuy	ấu,	thân	dỉ	sỉ,
	爾	幼	學	勉	而	致
160	Nhỉ	ấu	học,	miễng	nhi	trí,
	有	爲	者	亦	若	是
161	Hữu	vi	giả,	Diệt	nhược	thị,
	犬	守	夜	鷄	司	晨
162	Khuyễn	thủ	dạ,	kê	tư	thần,
	苟	不	學	曷	爲	人
163	Cẫu	bất	học,	hạt	vi	nhơn,
	蠶	吐	絲	蜂	釀	蜜
164	Tàm	thổ	tư,	phong	nhưởng	mật,
	人	不	學	不	如	物
165	Nhơn	bất	học,	bất	như	vật,
	幼	不	學	壯	而	行
166	Ấu	bất	học,	tráng	như	hành,

157	Trai tơ tính kiệp làm sao, phải bươn tán cả dù cao kiệp người,
158	Cổ-Huỳnh, Lưu-Yến mấy mươi, tuổi còn nên bảy nên mười mà thôi,
159	Thảy đều ra chịu làm tôi, Thần-Đồng chánh tự cao ngôi trong trào,
160	Bé kia đứng lại mới cao, tấm lòng vinh hiển đã vào phò vua,
161	Trẻ bay phải ráng mà đua,
162	Có làm thì cũng lại thua chi mà,
163	Chó kia tối biết giữ nhà, nào ai xuối gáy con gà chợt mai,
164	Làm người mà chẳng học ai, ấy là quá đoạ thua hai vật nầy, tằm còn biết giử sợ giây, con ong còn biết đi gây mật mùi,
165	Làm người chẳng học sao vui, chẳng bằng loài vật lôi thôi quá thì,
166	Bé thơ thì phải học đi, lớn khôn mà khiến cập kỳ lập thân,

	上	致	君	下	澤	民
167	Thượng	trí	quân,	hạ	trạch	dân,
	揚	名	聲	顯	父	母
168	Dương	danh	thinh,	hiễn	phụ	mẫu,
	光	於	前	埀	於	後
169	Quan	ư	tiền,	thùy	ư	hậu,
	人	遺	子	金	滿	嬴
170	Nhơn	di	tử,	kim	mảng	dinh,
	我	敎	子	惟	一	經
171	Ngã	giáo	tử,	duy	nhứt	kinh,
	勤	有	功	戱	無	益
172	Cần	hữu	công,	hí	vô	ích,
	戒	之	哉	宜	勉	力
173	Giái	chi	tai,	nghi	miễng	lưc,

Cuốn thứ nhứt in rồi.

---

CUỐN THỨ NHÌ VÀ THỨ BA ĐANG IN
TIẾP THEO CHO TOÀN BỘ.

NGUYỂN-TẤN-HƯNG.
PHỤNG DIỄN NÔM LIÊN VẬN.

167	Trên là trả nợ quân ân, dưới ra gió đức muôn dân đượm nhuần,
168	Tiếng vang cha mẹ tưng bừng,
169	Nhỏ sau chói trước biết chừng nào đây,
170	Trách ai vàng bạc dẫy đầy, đễ cho con cháu chẳng hay giữ gìn,
171	Bằng ta dạy trẻ một kinh, tên là Tam-Tự tập thành vậy vay,
172	Siêng năng thì có công hay, ham chơi ham dởn tối ngày chẳng chi,
173	Khuyên đời xin bỏ chơi đi, đễ mà quen thói có khi kiệp người.

CHUNG

LỜI TỰA HUẤN-ẤU

Thừa nhàn nhựt-báo xem qua,
Thấy lời khuyên bảo khắp hòa đâu đâu.
Cả trong sáu tỉnh danh nhu,
Đặt làm huấn-ấu đễ sau lưu truyền.
Vốn tôi chẳng phải tài hiền,
Ít nhiều nghiên bút dám phiền tất công.
Nghĩ nào ăn luốn ngồi không.
Hay hèn đều nối gởi cùng nhà văn.

---

HUẤN-ẤU CA

---

Bảy thu đã chịu tánh trời,
Khá tua dốc chí nghe lời khuyên răng.
Trước là học lễ học văn,
Tam cang thường ngủ đạo hằng đừng sai,
Kià người tuổi mới mười hai,
Gắn công còn đặng chen vai cữa rồng.
Qnân thần đôi nợ cũng đồng,
Phải toan báo bổ chớ hòng bỏ qua.
Cùng trong thân thích ruột rà,
Lấy đều hòa thuận ấy là đời khen.
Cũng đừng ngổ nghịch tánh quen,
Mang câu đông tỉ mà phen chi hiền.
Thương-vương lấy đó làm phiên,
Cũng vì đắm sắc mà xiêu nước nhà.

Thấy ai mang dạ gian tà,
Khá tua xa lánh kẻo mà hư danh.
Kià người Dực-Đức bỏ thành,
Cũng vì mê tữu thương sanh nhọc nhằn.
Ấy là vương tướng có danh,
Mê sa tữu sắc tan tành quốc gia.
Truyện xưa tích củ nhắc ra,
Trẻ xanh lấy đó đễ mà làm gương.
Chơi thì phải có lương phương,
Tập thì cơ nghiệp mới tường châm qui.
Phải làm theo chổ đương vi,
Ngỏ hầu không thẹn thửa nghì dưỡng sanh.
Nếu mà không giữ tánh lành,
Nữa đừng trách lại luật hình chẳng tha.
Ông bà nội ngoại tuy xa,
Đến khi tế tự cũng là kính tinh.
Dầu khi cha mẹ bất bình,
Nặng lời quở trách gia hình cũng vưng.
Xử cho trọn đạo nhơn luân,
Đừng lời ngan trái lổi chưng phép nhà.
Chẳng nên dòm ngó sắc tà,
Bao nhiêu lời quấy bỏ qua tiết gì,
Biết đều cách vật trí tri,
Mấy nơi chẳng phải chớ đi lại gần.
Làm người ai cũng có thân,
Lớn lên âu phải lo lần cái danh.
Bé thơ gắn chí học hành,
Chớ mê cờ bạc tập tành nguyệt hoa.
Gặp ai tuổi lớn tác già,
Nghiên mình chào hỏi mới là lễ nghi.

Thi ca tướng thử hữu bì,
Làm người phải lấy lễ nghi chủ trì.
Bằng khi cười nói phải suy,
Mựa đừng lua láu e khi lổi lầm.
Của nào phi nghĩa chớ cầm,
Người nào phi nghĩa chớ tầm kết giao.
Gặp thời giá trọng quyền cao,
Chẳng may cũng đặng đứng vào lương dân.
Cũng đừng ỷ mạnh tham sâu,
Đánh đua cùng chúng quên phần dưỡng sanh.
Đều chi cho bằng thảo lành,
Làm đầu trăm nết rành rành sách biên.
Noi theo kinh thánh truyền hiền,
Giữ lòng hiếu kiến đừng phiền tất thanh,
Ví dầu mình đặng hiễn vinh,
Cư quan lấy chử công bình trị dân.
Trao dồi văn chất bân bân,
Mới là quân-tử chánh nhân ở đời.
Lòng không nghiên mích đổi dời,
Đường ngay cứ giữ nơi nơi đẹp hoà.
May mà đặng chữ vinh hoa,
Nở nang mày mặt mẹ cha rỏ ràng.
Nam nhi chí tại bốn phan,
Hiếu trung trả đặng nhẹ nhàn tấm thân.
Học đều hửu nghĩa hửu nhân,
Cũng đừng bội đức vong ân khốn nàn.
Xét suy lẻ vật cho tàng,
Đừng tham ít kỷ làm đàng hại nhân.
Thấy ai bần khổ cận lân,
Gặp người phú quí cũng đừng dèm pha.

Ở cho biết lẻ chánh tà,
Trên vui cha mẹ dưới hòa anh em.
Hễ là làm phận con em,
Dẩu rằng khó nhọc mựa hềm tất công.
Việc đời trải biết cho thông,
Làm người lịch sự tiếng không hư truyền,
Ỡ đời phải xử phân miêng,
Cũng đừng ghét ngỏ ghen hiền chẳng nên.
Làm trai chí khí cho bền,
Dẩu cùng thì cố đừng quên chánh đồ.
Của tiền hữu hữu vô vô,
Theo thời phú dự mựa đồ mưu gian.
Sách xưa chép đễ mấy hàng,
Đường xa gánh nặng là đàng nam nhi.
Chẳng nên làm mặt ngoan ngùy,
Gian dâm nhơn phụ mà khi luật hình.
Vua thầy cha mẹ chẳng khinh,
Ở cùng bậu bạn thiệt tin trọn đời.
Đừng lung những thói chơi bời,
Say sưa vất mả ngã nơi quán đình.
Cũng đừng xượt mỷ sự sinh,
Khéo lời trang sắc giã hình tú cung.
Thờ vua thì lấy chử trung,
Thờ cha thì giữ một lòng hiếu trung.
Xa gần những kẻ thân lân,
Ghét thương cũng phải cho cân lòng người
Lẻ trời đặng mất khô tươi,
Chớ làm phi nghĩa tiếng cười về sau.
Thiên-công đã đúc một bầu,
Họa dâm phước thiện dễ hầu trách ai.

Sữa mình cho vẹn phận trai,
Thỉ chung như nhứt trong ngoài mến tin.
Mảy lông chớ phạm điễn hình,
Hư danh là một lụy mình là hai.
Chẳng nên làm mặt anh tài,
Căng kiêu nhơn vật nào ai kính vì.
Cũng đừng làm sự tế vi,
Tiềm nơi kính đáo dối khi một mình.
Làm người phải biết nhục vinh,
Mấy nơi gian hiễm lánh mình cho xa.
Khá tua giữ phép kẻo mà,
Tham ô ắc phải lầm sa tội tình.
Ấu-nam lời huấn đinh ninh,
Phận làm ấu-nử giữ gình nết na.
Trong nhà kính mẹ thờ cha,
Thức khuya dậy sớm cữa nhà xét xem.
Quến anh rủ én chớ thèm,
Giữ lòng trinh tiết đừng đem thói tà.
Việc làm chớ khá bỏ qua,
Đức, Công, Ngôn, Hạnh, phải bì người xưa.
Đừng nghe những tiếng đỏng đưa,
Ba cô sáu mụ đánh đùa ong hoa.
Lứa đôi chờ lịnh mẹ cha,
Đừng quen những thói lăng chà hư thân
Mẹ sanh cha dưỡng là ân,
Biết đàng kính trọng thì đừng dễ ngươi.
Khiến sai âu phải vui cười,
Nhằm khi khó nhọc cũng tươi mặt mày.
Khá xem Ã-Lý mà tày,
Đem thân đi bán những ngày chuộc cha

Gái trinh vì bởi ở nhà,
Nước trong vì bởi ở tòa núi cao.
Bá Châu tánh nết đừng xao,
Gái trai phân biệt chớ trao chi gần.
Nết lời phải nhắm cho cân,
Kẻo mà mang tiếng giữ gần lành xa.
Đềú là ở với mẹ cha,
Đến khi xuất giá kính hòa Công-Cô.
Học người phong tục thờ chồng,
Ngan mày nưng án tiếng nay đễ truyền.
Vâng chồng tiếng dạy lời khuyên,
Dẫu rằng khó nhọc chớ phiền lòng ta.
Khi chồng nóng giận rầy la,
Trăm đều nhẫn nhịnh mới là gái khôn.
Rằng quen những tánh bôn chôn,
Rày thôi mai đễ một môn lộn chồng.
Dẫu sao cũng sợi chỉ hồng,
Trăm năm giữ trọn tam tùng là yên.
May mà gặp chổ chồng hiền,
Chẳng may đứa giữ cũng yên một chồng.
Giữ mình tiết sạch giá trong,
Tề gia nội trợ dối lòng chớ khi.
Ăn cần ở kiệm theo thì,
Củ thì cho sạch, rách thì cho thơm.
Phải suy bửa cháo bửa cơm,
Sợi tơ sợi lụa công làm khó khăn.
Của chồng công vợ nhọc nhằn,
Thức khuya dậy sớm cho bằng người ta.
Đến khi kỵ lạp ông bà,
Phải cho sạch sẻ cùng là kính tin.

Chớ phen những đứa trao hình,
Hễ là con gái chữ trinh làm đầu.
Mới là phải đạo con dâu,
Đẹp lòng cha mẹ ai hầu dám khi.
Cần cù cho rạng môn mi,
Hễ là phụ đạo xướng tùy phải nghe.
Ỡ cho thành thiệt kiên dè,
Đừng khua môi lưởi mà khoe nhiều lời.
Trai ngay thờ chúa trót đời,
Gái trinh khuyên chớ đổi dời hai nơi.
Luật hình chẳng phải là chơi,
Tà dâm tội ấy dễ người thứ tha.
Ỡ cùng cô bác gần xa,
Diệu dàng lời nói ấy là gái ngoan.
Cũng đừng học kẻ sắc trang,
Đở nưng trước mặt phụ phàn sau lưng.
Ý ăn nết ở có chừng,
Khi cười khi nói cũng đừng thất nghi.
Nghe chi những tiếng thị phi,
Tha cầu biệt sự suy vi cửa nhà.
Ỡ đời cứ giữ thiệt thà,
Xóm giềng cô bác gần xa đẹp lòng,
Bỏ chừa mấy việc trớ trinh,
Cách kiêu thói ấy hư mình chẳng nên.
Trong ngoài cha mẹ hai bên,
Một lòng hiếu kỉnh mới nên gái hiền.
Lời quê lượm lặt một thiên,
Khuyên răng nam nữ cho tuyền thân danh.

CHUNG