Nữ tú tài

by không rõ

Thung dung nhân thủa thanh nhàn,
Thấy trong "Kim cổ kỳ quan" sách ngoài.
Họ Văn, có nữ tú tài,
Con quan Tham tướng tuổi vời xuân xanh.
Vả thêm quốc sắc khuynh thành,
Đã hay nghề ngựa, lại lành nghề cung
Chân thiếu nữ, giả anh hùng,
Trượng phu, mấy kẻ địch cùng kém xa.
Đặt tên là ả Phi Nga,
Huyên đường, sớm vắng, còn nhà nghiêm quân.
Tống triều đại chấn tư văn,
Nho phong thì thắm, vũ thần thì khinh.
Phi Nga có chí cậy mình,
Quyết lòng nấu sử, xôi kinh, theo thì.
Quần chân, áo chít, cài khuy,
Trá hình làm đấng nam nhi, học hành.
Cải danh hiệu đích Tuấn Khanh,
Lạy cha, thôi mới khởi trình tòng sư.
Đêm ngày luyện tập thi, thư,
Phong tư chỉnh chệ ngôn từ khoan dung.
Bạn cùng Ngụy Soạn, Tử Trung,
Đua nhau trận bút vẫy vùng kình, côn.
Một phen cá vượt vũ môn,
Ba chàng cùng chiếm khôi nguyên tú tài.
Tiếng đồn vang động khắp nơi,
Kẻ xin sửa túi, người nài nâng khăn.
Bướm dờn, ong liệng vườn xuân.
Ai hay rằng kẻ văn nhân, nữ tài.
Ba chàng kinh sử, dùi mài,
Mặt ai kết chỉ, mặc ai gieo cầu.
Một hôm thanh vắng thư lâu
Tử Trung nói cợt trình hầu Tuấn Khanh.
Rằng: "Hai ta tuổi xuân xanh,
"Đồng niên, đồng cán, khoa danh cùng đồng.
"Ước gì biến dịch thư, hùng,
"Một trai một gái vợ chồng đẹp đôi!"
Soạn Chi nghe nói mỉm cười,
Rằng: "Âm dương vốn khí trời bẩm sinh.
"Ví mà biến tướng cải hình,
"Lấy nhau, đây cũng thuận tình gả cho!"
Tuấn Khanh có ý thẹn thò,
Lệ khi ngồi đứng lõa lồ hình dong.
Thời ta khôn nẻo đề phòng,
Giả rằng qui tỉnh phủ công ra về.
Nghĩ mình phận gái khôn bề,
Sớm khuya bè bạn gần kề lửa hương.
Cùng nhau chung chiếu, chung giường,
Tử Trung, Ngụy Soạn hai chàng xưa nay.
Họa là có kẻ biết hay,
Thời ta xa chạy cao bay nẻo nào ?
Dẫu mà khép nép ra vào,
Nương long đột khởi má đào hây hây.
Dễ mà gìn giữ đêm ngày,
Lửa gần rơm, lỡ sự này biết sao!
Đã hay rằng chẳng thế nào,
Song xem Đỗ Tử ước ao tính tình.
Tuổi cùng thập bát xuân xanh,
Soạn Chi nhị thập hai anh quốc tài.
Âu ta phải lấy một người,
Kết làm phu phụ hợp đôi phỉ nguyền.
Cát đằng nhờ gió đưa duyên,
Song hai gã ấy tài hiền ngang nhau.
Nào đâu đã hẳn hơn đâu,
Dễ mà kết chỉ gieo cầu cho xong.
Đôi tay bưng lấy quả bồng,
Thuyền quyên thì một, anh hùng thì hai.
Chẳng hay duyên phận bởi trời,
Mượn cơ tạo hoá thay lời nhân gian.
Còn đang nghĩ ngợi lo toan,
Bỗng nghe chim tước kêu ran ngoài lầu.
Càng như khêu giục cơn sầu,
Ngẩn ngơ mặt ngọc, âu sầu nét hoa.
Nàng bèn ngước mắt trông ra,
Trên cành, tước đỗ xa xa vừa tầm.
Lấy tên miệng nhổ tay cầm,
Đề thơ bát tự lâm râm khấn nguyền.
Đề rằng: "Phát tất ứng huyền."
Bắn con chim tước phải tên rõ ràng.
Chim bay rơi xuống học tràng.
Tử Trung thoắt đã vội vàng ra xem.
Thấy tên cắm ở đầu chim,
Nhổ ra chàng mới nhận xem chữ đề.
Vô tình ai biết việc chi,
Trông sau bỗng có tuỳ nhi lại thì...
Cầm tên giao lại Soạn Chi,
Rằng: "Tay diệu thủ, tài kỳ xuyên dương.
Tử Trung từ tạ bản trường,
Theo hề hồi tỉnh lưỡng đường xuân huyên.
Soạn Chi thấy chữ đề tên,
Rằng: "Tay này hẳn quả nhiên đại tài!
"Song hiềm một nỗi sự người,
"Phi Nga chưa rõ gái, trai nhường nào ?"
Một mình nghĩ ngợi thấp cao,
Tuấn Khanh thoắt đã trở vào cải trang.
Lại y nam tử đường đường,
Xăm xăm bước tới học đường mà lo.
Thấy Soạn Chi mặt ngẩn ngơ,
Cầm tên mà ngắm câu thơ chữ đề.
Tuấn Khanh mới hỏi: "Rằng thì,
"Tên này bắt được chữ gì mà coi ?"
Soạn Chi rằng: "Lúc vừa rồi,
"Thấy tên bắn tước có đôi thơ đề.
"Đã hay rằng của dị kỳ,
"Phi Nga tự ký thực thì nữ nhân.
"Song còn nghĩ ngợi phân vân,
"Đàn bà chưa dễ mấy thân lành nghề!"
Tuấn Khanh rằng: "Dám giấu gì,
"Phi Nga tên ấy thực thì chị tôi.
"Phải khi dạo cảnh hiên mai,
"Bắn con chim tước bay rơi bên này.
"Sự tình trình để anh hay,
"Thực tay thiếu nữ, cũng tay anh hùng!"
Soạn Chi rằng: "Mới lạ lùng!
"Nữ nhân tài kể đầu dòng thủ khoa.
"Hỏi thăm chị ả Phi Nga,
"Xuân xanh độ mấy ? Mặt hoa nhường nào ?
"Đã tìm nơi sánh anh hào ?
"Hay còn cung cấm, lầu cao đợi thì ?"
Tuấn Khanh rằng hỏi làm gì ?
"Tôi thì mười tám, chị thì đôi mươi!
"Hình dung thể dáng con người,
"Chị tôi thì cũng như tôi khác nào!
"Ngọc lành còn đợi giá cao,
"Hôn nhân chưa định nơi nào kết nghi.
"Phép nhà chẳng dám phi vi,
"Nhìn làm chi, hỏi làm chi, hỡi chàng ?"
Soạn Chi nghe nói tỏ tường,
Khác nào Lưu, Nguyễn gặp nàng tiên nhân.
Rằng: "Em muốn kết Châu, Trần,
"Cậy anh gánh vác, đỡ đần cho nên.
"May mà hương lửa bén duyên,
"Cũng vì mấy chữ trúc tiên thơ đề."
Tuấn Khanh rằng chẳng nệ gì,
"Vâng lời, em sẽ thử về hỏi xem,
"Liệu lời mà nói cho êm,
"May ra chị lại nghe em chờ thì.
"Dù mà nên chữ vu qui,
"Thời anh phải lấy vật gì đưa sang."
Soạn Chi mở tráp lấy vàng,
Đưa ngay một chiếc ngọc trang báu kỳ.
Lại đề tiểu luật một thi,
Rằng: "Đưa vi vật làm ghi tấm lòng.
"Phiền anh đưa đến tướng công,
"Xin cho chị Ả lầu trong xem tường.
Gọi là ghi tấm lòng vương,
"Hễ xem thấy của thời thương đến người,"
Tuấn Khanh xem của chịu lời,
Tạ từ thôi mới tái hồi bản gia.
Mặt hoa luống thẹn đường hoa,
Than rằng: "Sự bởi trăng già trêu ngươi,
"Lòng ta rắp lấy một người,
"Bói tên thời lại lạc loài khác tên."
Nàng buồn, than thở sự duyên,
Rằng: "Lòng chẳng rắp mà nên lạ lùng.
"Tiếc thay chàng Đỗ Tử Trung,
"Đồng niên vả lại oai dung đức tài.
"Lòng ta muốn kết duyên hài,
"Song tên thì lại ở nơi tay người!"
Soạn Chi chắc hẳn mười mươi,
Sự mình chẳng lộ cho ai biết tình.
Đêm ngày tơ tưởng một mình.
Tuấn Khanh lại đến tập tành làm văn.
Soạn Chi sẽ hỏi sự nhân,
Tuấn Khanh rằng: "Sự mười phân đã đành.
"Thơ tiên em đã đệ trình,
"Chị rằng: "Hội thí danh thành sẽ hay.
"Ngọc trang chị đã cầm tay,
"Vâng lời em mới sang đây tức thì.
Xin anh chớ nệ điều chi,
"Vu qui cùng với vinh qui cũng mầu!"
Soạn Chi rằng: "Chẳng bao lâu,
"Nguyện xin như ý sở cầu cho cam.
"Xin đừng ra dạ bắc nam,
"Mà chê lươn ngắn, lại tham trạch dài!"
Tuấn Khanh nghe nói mỉm cười,
Trình rằng: "Đã có đôi nơi cao dày.
"Có tiên thì hậu mới hay,
"Đã trồng cây đức, ắt dày nền nhân,
"Mấy lời gắn bó ân cần,
"Đành rằng thiên địa, quỉ thần chứng ta!"

Còn đương trò chuyện lân la,
Bỗng nghe chiếu chỉ Khai khoa cầu hiền.
Soạn Chi thoắt thấy tin truyền,
Rủ hai anh bạn cùng lên kinh kỳ.
Tuấn Khanh cố ý trở về,
Trình quan Tham tướng xin thi kịp người.
Dạy rằng: "Phận gái nữ hài,
"Thi Hương đã đỗ tú tài thì thôi.
"Thôi đừng thi cử theo người,
"Nữa người ta biết nữ hài thì sao ?
"Âu là cáo bệnh mới cao,
"Anh em ai biết sự nào mà nghi!"
Thoắt thôi Đỗ Tử, Soạn Chi,
Hai anh đều đến rủ đi vào trường.
Tuấn Khanh vâng cứ nghiêm đường,
Giả rằng bị bệnh phi thường, cáo thi.
Hai người khi ấy ra đi,
Tới nơi nộp quyển vào thi đua tài.
Công danh ai dễ nhường ai,
Hai chàng cùng chiếm tam khôi bảng vàng.
Tiếc thay tài Tuấn Khanh chàng,
Có thi thì cũng bảng vàng tam khôi.
Soạn Chi xem bảng xuân rồi,
Đinh ninh bèn nhớ đến lời đinh hôn.
Về nhà Tham tướng họ Văn
Nào hay thời vận gian truân quở người.
Phải thằng Binh Đạo vô loài,
Cùng quan Tham tướng bất hài đã lâu.
Nó làm một bản vọng tâu,
Vua đòi Tham tướng về chầu khám tra.
Biên phong điền sản cửa nhà,
Cùng là thân thích chẳng tha một người.
Nhưng cho có một tú tài,
Vì rằng công tử là người văn nhân.
Tuấn Khanh bèn cũng theo chân,
Theo vào trong ngục ân cần trình cha.
Mấy lời sau trước thưa qua,
Mưa tuôn giọt ngọc, lệ sa nên doành.
Rằng: "Xưa có gái Đề Oanh,
"Cứu cha khỏi nạn nên danh nữ tài.
"Tôi nay cũng phận nữ hài,
"Xin soi gương trước, báo nơi đạo thường.
Nói thôi mở túi lấy vàng,
Chia cho những kẻ ngục trường làm ăn:
"Đã hay : quan pháp vô thân" ,
"Song lẽ giữ lấy chữ "nhân" làm đầu.
"Khoan cho lão tướng giải sầu,
"Đôi ơn lượng cả các hầu ngục quan."
Ngục trường mấy kẻ cũng ngoan,
Nghe lời bèn để lão quan ở ngoài.
Tướng công sẽ bảo tú tài,
Rằng: "Con là phận nữ hài ngây thơ.
"Tiến kinh vạn lý trình đồ,
"Lệ khi ấm lạnh lõa lồ thì sao ?"
Nàng rằng: "Ngựa cỡi, cũng đeo,
"Rừng hoang, núi ngát, hiểm nghèo quản ru!
"Miễn là khỏi được oan vu,
"Một đoàn phụ tử thiên thu yên lành.
"Lạy cha con kíp khởi trình,"
Về nhà khi ấy một mình lo toan.
Gọi Văn Long đến thở than,
Rằng: "Bây giờ lúc gian nan hiểm nghèo.
"Ta là thân gái bọt bèo,
"Vì cha nên phải quyết liều mình đi.
"Quan san nghìn dặm quản chi,
"Song hiềm thiếu kẻ nữ nhi theo đòi.
"Phiền ngươi kiếm lấy một người,
"Trá hình nam tử với ngươi theo cùng!"
Long rằng: "Xin cả vợ chồng,
"Quẩy bầu, giắt ngựa, mang cung theo hầu."
Vợ chồng Long mới bảo nhau,
Rằng: "Trong nghĩa nặng ân sâu chưa đền.
"Bây giờ người mắc oan khiên,
"Không dưng ai có cần phiền đến ai.
"Con người quốc sắc nữ tài,
"Còn liều chẳng nghĩ dặm dài xông pha.
"Huống chi thân kẻ chúng ta,
"Mình đừng e lệ đường xa nỗi gần!
"Hễ lòng ta ở có nhân,
"Ắt là thiên địa đền ân sau này."
Vợ Long người cũng ngoan thay,
Nghe lời chồng bảo bước ngay vào nhà.
Đổi thay quần áo đàn bà,
Mặc đồ nam tử bước ra tức thì.
Vợ chồng khi ấy cùng đi,
Tuấn Khanh được kẻ nữ nhi theo hầu.
Đêm ngày mưa nắng giãi dầu,
Một cung một ngựa, một hầu lân la.
Chẳng nề muôn dặm đường xa,
Chân đi miệng niệm Di Đà độ thân.
Khấn rằng: "Thái thượng lão quân,
Cỡi trâu hóa phép phong vân chớ chầy.
Kìa trời cao nọ đất dày,
Xét soi kíp giải oan này mới xong.
Bèn làm văn sớ một phong,
Khẩn cầu thiên địa, Thổ công linh thần.
Cẩn phong một sớ vân vân,
Ngày đi tối lại nương thân khẩn cầu
Mưa tran nắng nấu giãi dầu,
Thành đô phủ ấy, đã hầu tới nơi.
Lầu Tần, quán Sở thảnh thơi,
Tạm vào trú ngụ ở nơi nhà hàng.
Nào ngờ cách bức hòe tường,
Trông sang thấy có một nàng tiểu thư.
Nhìn xem vẻ mặt nhân từ,
Long lanh mắt phương, nõn nà vóc mai.
Vén mành mành liếc trông ra,
Thấy chàng, len lét gót hoa đứng rình.
Người quốc sắc, vẻ khuynh thành,
Khoé tường ghé mắt, bậc rành phong tư.
Ngẫm rằng thực khách thi thư,
Dung nghi chỉnh chện, ngôn từ khoan thai.
Hẳn người danh sĩ cao tài,
Đi đâu đồ đệ lạc loài đến đây ?
Hay là ông Nguyệt xe giây,
Giẩy giun chàng đến chốn này cùng ta ?
Mặt hoa ẩn bóng tường hoa,
Liếc xem thử ý người ta thế nào ?
Càng nhìn càng nổi trận rào,
Nương long thổn thức, áo bào chứa chan.
Biết ai mà đặng thở than,
Ước gì đây đấy giao hoan một phòng.
Thuyền quyên đã rõ anh hùng,
Sao anh hùng chẳng rõ lòng thuyền quyên ?
Ruột tằm bối rối nào yên,
Bồi hồi chưa định kinh quyền làm sao.
Tuấn Khanh lập chí làm cao,
Gọi hề lấy rượu đưa vào bình phong.
Chàng cùng đồ đệ thung dung,
Tạm bày tiệc ngọc chén chung sa đà.
Bỗng đâu thấy một mụ già,
Tay bưng tiểu níp đồ trà, cam, lê.
Trình rằng: "Lấy tấm lòng quê,
"Nhà nàng tôi ở gần kề lân la.
"Trộm nghe công tử đường xa,
"Trà thang sẵn có của nhà đưa sang.
"Vật tuy bé nhỏ lạ thường,
"Song le nghĩa ví nghìn vàng trọng thay!"
Tuấn Khanh đương lúc giở say,
Rằng: "Lòng cho khách, khách rày đội ơn!
"Từ ra, sợ bảo rằng hờn,
"Lấy ra, chưa kể căn nguyên nhường nào ?
"Đã hay vay mận trả đào,
"Song ơn này để biết bao giờ đền ?
"Vả bấy nay chưa từng quen,
"Nào ai biết họ tường tên bao giờ ?"
Mụ rằng: "Nàng Cảnh tiểu thư,
"Con quan Tướng quốc khi xưa, kén chồng.
Ở cùng ông ngoại tướng công,
"Thấy chàng tướng mạo uy dung khác thường.
"Nay chàng muôn dặm đường trường,
"Qua đây là chốn phố phường hôi tanh
"Sẵn đây có của ngon lành,
"Gọi là vật mọn, vi thành sai đưa.
"Để mà ghi tấm lòng thơ,
"Họa may kim cải duyên ưa cùng người!"
Tuấn Khanh bèn chịu mỉm cười,
Mới ngâm tiểu luật thử chơi xem lòng.
Bút hoa tay thảo cẩn phong,
Gửi lời mụ lão tạ lòng ân nhân.
Lĩnh lời mụ mới ra sân,
Gọi hầu bèn hỏi vân vân mọi lời.
Văn Long mách bảo một hai;
Rằng: "Chàng Công tử tú tài họ Văn.
Chưa đâu xứng kết hôn nhân,
"Cớ sao mụ hỏi ân cần làm chi ?"
Nghe lời mụ lão trở về,
Mấy lời bộc bạch dâng thơ cho nàng.
Nàng từ tiếp được thơ chàng,
Đã say tướng mạo lại tường họ tên.
Bỗng đâu như chất lửa phiền,
Bèn đề một bức thư tiên họa vần.
Giục già đem đến Văn quân,
Cứ lời thưa thốt ân cần cho thông.
Nàng bèn vào gửi Phú ông,
Rằng: "Tôi thấy gã con dòng họ Văn.
"Thực là tài tử giai nhân
"Hình dung, tướng mạo mười phân chỉnh tề.
"Trọ bên tửu điếm gần kề,
"Lòng tôi cũng muốn kết nghì hợp duyên.
"Đã tra tường họ tường tên,
"Dám trình ông dạy có nên chăng là ?"
Phú ông tính khí thực thà,
Rằng: "Xưa con nguyện, ông đà nhớ đây!
"Bây giờ đã đẹp duyên này,
"Gọi hề lấy áo ông nay ra mừng."
Tuấn Khanh đương tiệc tưng bừng,
Đã nghe tin nhạn bay chừng tới nơi.
Mụ già len lén trình lời,
Rằng: "Thơ này của cô tôi trong lầu.
"Dạy tôi đem đến thưa hầu,
"Nguyện xin quân tử hảo cầu kết duyên."
Chàng bèn mở bức vân tiên,
Đọc xong, mình cũng ngợi khen rằng tài.
Tiếc thay nàng cũng một loài,
Trượng phu mà kết duyên hài, đẹp đôi!
Lặng ra, sợ bảo rằng tồi,
Chê ra lại sợ người cười hẹp dong!
Phải tìm quỉ kế mới xong,
Rằng: "Ta đã đội ơn lòng biết bao.
"May chân bước tới vườn đào,
"Giáng Hương, Từ Thức lẽ nào gặp tiên!
"Lửa gần hương muốn bén duyên,
"Anh hùng nỡ phụ thuyền quyên rẫy ruồng,
"Sợ rằng đã có tao khang,
"Mới hay bất khả hạ đường biết sao ?
Mụ rằng: "Thục nữ anh hào,
"Làm chi e lệ thấp cao rẫy ruồng!
"Nguyên xưa nàng đã tỏ tường,
"Mới đem duyên kết cùng chàng, không đâu!
"Nỡ nào ruồng rẫy, tủi nhau,
"Nỡ nào khẩn nguyện nơi cầu, nơi vong!"
Mụ còn năn nỉ chưa xong,
Trông ra đã thấy Phú ông bước gần
Tuổi vừa thất thập ngoại tuần,
Phơ phơ tóc bạc, xoăn xoăn râu rồng.
Đến chào chàng: "Tiểu tướng công!
"Mừng rằng hạnh ngộ tương phùng đến đây.
"Già còn cháu gái thơ ngây,
"Là con Cảnh Tướng quốc nay ở cùng.
"Bồ côi, vả giữ con dòng,
"Theo đôi kim chỉ nữ công kịp người.
"Chưa nơi nào đẹp duyên hài,
"Bằng lòng lấy, nó chọn người hợp duyên.
"Thấy chàng công tử sĩ hiền,
"Dám xin hạ cố tòng quyền nên chăng ?
Tuấn Khanh bèn mới thưa rằng:
"Đội ơn quốc lão xem bằng Thái san.
"Đoái thương đến kẻ sĩ hàn
"Chẳng so hơn thiệt, chẳng màng trọng khinh.
"Song nàng dòng dõi tướng khanh,
"Đã khuynh quốc sắc, lại danh nữ tài.
"Tôi là vũ tướng nhi hài,
"Hổ thân ít chữ phải mài cung đao.
"Dám đâu đọ khách lầu cao,
"Bao giờ đai bạc cẩm bào mới hay.
"Vả còn nghiêm phụ khi nay,
"Mắc oan còn phải đợi ngày giải oan.
"Dám xin lạy đấng tôn nhan
"Xót tình cho kẻ sĩ hàn đội ơn!"
Lão ông nghe nói căn nguyên,
Khen rằng: "Thực kẻ sĩ hiền hiếu trung.
"Dỗ người, người chẳng nghe cùng,
"Về không thì sợ mất lòng cháu ta.
"Âu là già dụng mưu già,
"Tìm lời phương tiện ắt là phải nghe."
Nhủ rằng: "Ngọc diệp kim chi
"Lứa đôi xem cũng phải thì lứa đôi.
"Nghe già chàng hãy chịu lời,
"Gửi qua nghiêm phụ để người được hay.
"Việc rồi chàng trở về đây,
"Lễ nghênh hôn ấy, già nay xin giùm."
Thấy lời lão trượng gạn gùng,
Chàng liền xảy nhớ Tử Trung bạn hiền.
Hiện còn chưa định nhân duyên,
Bèn toan một bước tạm quyền giả danh.
Rằng: "Ơn lão trượng hậu tình
"Đoái thương đến kẻ lữ hành, tha hương.
"Dạy lời phương tiện đôi đường,
"Vâng lời kẻo bận lòng vàng nặng thương."
Trong mình cởi lấy ngọc trang,
Tay dâng, rằng: "Chút vật thường làm tin.
"Gọi là tiểu lễ tòng quyền,
"Trao người đành dạ, tôi xin khởi trình.
"Nguyện cho vạn sự giai thành.
"Thì tôi sẽ biện vấn danh lễ thường."
Phú ông lĩnh lấy ngọc trang,
Đưa về lại phó cho nàng tiểu thư.
Nàng vâng lĩnh lấy bấy giờ,
Như khơi bể ái, như khua cơn sầu.
Lão ông bèn trở về lầu,
Truyền làm tiệc rượu mừng hầu tân lang.
Gọi là lễ tiễn lên đường,
Phó kinh, thành sự thì chàng hồi qui.

Tiệc rồi từ tạ ra đi,
Buộc yên, cột ngựa, hai hề theo sau.
Thảnh thơi thơ túi, rượu bầu
Thẳng dong dặm liễu, vó câu bước dồn.
Gập ghềnh cách trở quan san,
Kìa non Thúy lĩnh, nọ ngàn Tương dương.
Xa xôi muôn dặm đường trường,
Tuấn Khanh thoắt đã tới phương kinh kỳ.
Tìm anh Đỗ Tử, Soạn Chi,
Trước mừng, sau nữa hoan hùy giải oan.
Tử Trung thoắt thấy ngọc nhan,
Chân hài giở gót miệng khoan khoan chào.
Rằng: "Xin quí hữu tạm vào,
Tha hương ngộ cố biết bao là mừng.
Hai người trò chuyện tưng bừng,
Kẻ vui cố hữu người mừng tân quan.
Cùng nhau đồng tịch đồng bàn,
Tuấn Khanh hỏi: "Ngụy tôn nhan đâu rày ?"
Tử Trung bèn mới kể bày,
Rằng: "Anh Ngụy Soạn từ ngày thấy tên.
"Bảng vàng chiếm được khôi nguyên,
"Thẳng dong xe ngựa về miền bên anh."
Tuấn Khanh nghe rõ chân tình,
Làm thinh kẻo sợ sự mình hở hang,
Rằng: "Tôi muôn dặm đường trường,
"Thành đô chẳng gặp, Ngụy chàng vinh qui.
"May còn quí hữu đây thì,
"Thương em xin nặng lòng vì phụ thân."
Tuấn Khanh kể hết vân vân,
Tử Trung nghe rõ ân cần duyên do.
Hỏi rằng: "Phải kẻ oán thù,
"Cho tôn bá phải oan tù gian truân.
"Anh thì làm một bản văn,
"Để tôi tâu với thánh quân cửu trùng.
"Thiên triều khi ngự thung dung,
"Xin soi chẳng để oan vòng kẻ ngay.
"Tôi xin gánh sức việc này,
"Gọi là kẻ mỏng, người dày giúp nhau!"
Tuấn Khanh mới giải mạch sầu,
Bèn làm sớ tấu đệ hầu quan nhân.
Tử Trung xem hết phân vân,
Cân đai áo mũ rời chân tức thì.
Tuấn Khanh mới bảo tùy nhi,
Đi chơi cho biết kinh kỳ tẻ vui.
Mảng còn xem ngắm mọi nơi,
Lâu rồi, Trung đã gót rời chủ gia.
Nhác trông bên gốc chiếu hoa,
Tiểu hàm bỏ ngỏ, người đà vắng tanh.
Đến liền xem của Tuấn Khanh,
Giở ra thấy sớ tính danh nữ hài.
Khen rằng thực đáng nữ tài,
Bấy nay ai biết rằng ai là gì ?
Trung bèn lấy sớ cất đi,
Tiểu hàm lại để như y bao giờ.
Nực cười tơ tưởng ngồi chờ,
Tuấn Khanh đâu đã ngẩn ngơ trở về.
Tử Trung rằng hội giai kỳ,
Giắt tay cười mãi ngồi kề với nhau.
Rằng: "Anh em đã bấy lâu,
"Bây giờ đã phỉ sở cầu từ đây!"
Tuấn Khanh biết ý nào hay,
Gẫm mình, mình lại ngại thay sự mình!
Nghĩ khi cử động, ngôn, hành,
Thôi ta giữ chẳng lộ hình khi nao!
Họa chăng một chút má đào,
Nương long song đã cao cao vừa tày.
Ví mà chàng có biết hay,
Lả lơi thì đã đến đây làm gì.
Vậy nên phải nói lảng đi,
Việc chi quí hữu cười, chê, dạy cùng"
Tử Trung rằng: "Buổi tương phùng,
"Ai ngờ công tử là chàng nữ nhân.
"Khi xưa đã thấy sự chân,
"Ước gì biến dịch Châu, Trần một khi.
"Mới hay nhân nguyện thiên tùy,
"Lọ là đòi hỏi làm chi nữa mà!"
Tuấn Khanh đã tỏ bệnh ra,
Phải thầy diệu thủy Pháp loa khôn đành.
Nhưng mình phải biết sự mình,
Hãy còn khép nép dạng hình như không.
Sớ trong tay áo Tử Trung,
Giở ra hỏi: "Chữ cẩn phong ai đề.
"Của này dấu tích còn ghi,
Há không dấu tích mà phi bạn này."
Tuấn Khanh đỏ mặt, tía mày
Nương long giộn giật, giở bài rời chân.
Hình như phi điểu thất quần,
Lạ lùng khôn nẻo ẩn thân, náu hình.
Nghĩ mình tủi xót phận mình,
Dám xin bày thực chân tình biết sao ?
"Thương hoa xin chớ ngại nào,
Hãy khoan khoan để má đào gửi thân.
"Ngửa trông bể ái nguồn ân,
"Song thời đã trót định thân cùng người.
"Lòng tôi ái sắc tham tài,
"Hai anh cốt lấy một người kết duyên.
"Ngựa nào gác được hai yên,
"Cho nên tôi phải gửi nguyền bói tên.
"Bắn chim vừa thủa ứng huyền,
"Ai mà bắt được thì nên vợ chồng,
"Phải tay Ngụy Soạn anh hùng,
"Được tên lại viết thư phong, ngọc lành.
"Chữ rằng: tòng nhất bất canh,
"Chẳng thì dám tiếc tiện hình này đâu!"
Trung rằng: "Báo ứng nhiệm mầu,
"Lặng nghe ta kể trước sau cho tường.
"Nguyên xưa ở chốn học đường,
"Nhổ tên đầu tước, thực chàng Tử Trung.
"Mới hay thiên địa chí công,
"Bây giờ lại tỏ hình dung rõ ràng.
"Giũ tên hạ thủ vi cường,
"Ngọc này sẵn đợi ngọc trang chăng là ?
"Việc xưa phảng phất gần xa,
"Nghĩ lâu thì lại nhớ ra rõ ràng.
"Đề thơ chim tước bay sang,
"Phát tất ứng huyền, chữ ký Phi Nga!"
Tuấn Khanh rằng: "Mới dị kỳ,
"Thế mà anh Ngụy Soạn Chi nhận càn."
Chàng rằng: "Thiên vận tuần hoàn,
"Kẻo kêu rằng chịu, kẻo van rằng đừng.
"Giục lòng hương lửa tưng bừng,
Khen thay nguyệt lão xích thằng xe dây."
Trăng trăng, gió gió, mây mây,
Kẻ yêu quốc sắc, người say văn tài.
Duyên sâu sánh với tình dài,
Bõ công đăng hỏa, dùi mài xưa nay.
Bỗng đâu giong ruổi đến đây,
Tưởng rằng cố hữu, ai hay duyên hài.
Trượng phu thiện kính anh tài,
Thuyền quyên dẫu đấng vạn loài chẳng tha!
Vén cành âu hẳn hái hoa,
Khỏi lầu mới gọi nàng Ba bước vào.
Chàng liền cởi áo cẩm bào,
Thuyền quyên sánh với anh hào
Trướng loan nghiêng ngửa gối loan
Thắm duyên Thần nữ, phỉ nguyền Tương quân.
Vui vầy bể ái nguồn ân,
Mưa trên đỉnh Sở, mây vần ngàn Tương.
Khắc giờ hơn nợ nghìn vàng,
Say sưa vẻ nguyệt, mơ màng giấc mai.
Cùng nhau đã phỉ duyên hài,
Nàng bèn năn nỉ trình lời vân vân...
"Thiếp nay là phận nữ nhân,
"Một thân đã phó lang quân cầm quyền.
"Lòng còn nghĩ ngợi chưa yên,
"Soạn Chi đã trót nhận tên phải lầm.
"Ta nay đã hợp sắt cầm,
"Ắt chàng Ngụy Soạn tủi thầm không đâu.
"Tôi xin đoan một chước mầu,
"Tích xưa dĩ mã dịch ngưu hay là.
"Nguyên tôi ngày trước đi qua,
"Nghỉ Thành đô phủ, gần nhà Phú ông,
"Thấy nàng thục nữ hình dung,
"Trầm ngư lạc nhạn tuyệt vòng trần gian.
"Con Cảnh Tướng quốc ở quan,
"Thấy tôi muốn kết phượng loan duyên lành.
"Tôi đà làm chước từ hành,
"Song nàng chỉ quyết một tình khăng khăng.
"Vậy tôi phải lấy ngọc trang,
"Mượn đồ chàng Ngụy đưa sang tức thì.
"Gọi là lễ mọn xá chi,
"Rắp ranh để kết duyên nghì đủ đôi.
"Kẻo tôi đã trót chịu lời,
"Bói tên thấy ở tay người biết sao ?
"Ai ngờ thiên võng nan đào,
"Giẩy giun thiếp bỗng tìm vào tới đây.
"Ơn chàng thương đến hậu thay,
"Muốn đem nàng ấy vào tay Ngụy chàng.
"Khác nào vàng lại đổi vàng,
"Kẻ về bên ấy, người sang bên này!
"Tử Trung nghe nói mừng thay,
"Rằng: "Thi diệu kế ta nay bằng lòng.
"Còn đi xem việc Tham công,
"Hôm qua đã tấu Cửu trùng ngự coi.
"Phán quan Lại bộ tra rồi,
"Ta đi xem thử lượng tài làm sao ?"
Tử Trung lên tới lầu cao,
Gặp quan Lại bộ vừa vào tấu tri.
Lượng tâu Tham tướng lão kỳ.
Lại ra trọng trấn biên thùy an dân.
Thằng Binh Đạo ở bất nhân,
Mưu mô phản kẻ trung thần oan khiên.
Tội thằng Binh Đạo đương nhiên,
Đem đày Đông hải mười niên sẽ về.
Họ Văn phủ nội vật gì,
Phó hoàn Tham tướng lĩnh về phủ trung.
Lại sai trọng trấn đổng nhung,
Truyền Công án viện cứ công phụng hành.
Tử Trung nghe rõ phân minh,
Vợ chồng sắm sửa khởi trình vinh qui.
Nhà quan Tham tướng đã về,
Ngoài dinh, Ngụy Soạn chực kề đợi tin.
Tưởng rằng về đến thì nên,
Chẳng ngờ đã phõng tay trên nực cười.
Tổ tôm kia mới bất tài,
Thập thành ngồi đợi một hai lấy tiền.
Tuấn Khanh việc rõ tòng quyền,
Đổi thay quần áo như in mọi ngày.
Đến mừng Ngụy Soạn trình bày,
Rằng: "Em cam chịu lỗi này biết sao.
"Nghe tin anh đỗ bảng cao,
"Vội mừng kể đã biết bao là mừng.
"Cho cam lặn suối qua rừng,
"Thần kinh chỉ nẻo tách chừng thăm tin.
"Đành hay có chí thì nên,
"Khôi nguyên mừng mới, nhân duyên phải thì.
"Chữ rằng: "Thiên tải nhất thì,
"Lọ gieo lá thắm, lọ xe chỉ hồng.
"Nay mừng gặp hội kỳ phùng,
"Dám xin tạm trú thong dong mấy ngày.
"Em về minh bạch trình bày,
"Gửi qua nghiêm phụ người hay sự lòng."
Nàng bèn vào lạy Tướng công,
Nỗi niềm gia sự thỉ chung trần tình.
Rằng: "Con nhân việc lai kinh,
"Một mình mình biết, một mình mình hay.
"Bởi chưng văn sớ cầm tay,
"Tiện khi cầu khấn đêm ngày cho cha.
"Bỗng quên bỏ ngỏ hòm ra,
Tử Trung xem thấy biết là nữ nhân.
"Lộ tình và nặng niềm ân,
"Cho nên chàng ép hôn nhân đã thành.
"Lạy cha xin thú thực tình,
"Chẳng tham hoa nguyệt mà khinh phép nhà."
Tướng công mừng rỡ thay là,
"Rằng: "Khen gái trả ân cha mới tài.
"Mừng con đã đẹp duyên hài,
"Việc gì bởi phận, tại trời xui ra.
"Có sao thấy gã tân khoa,
"Ngựa xe đến chực bên nhà đã lâu ?
"Ngày xưa có thấy vào hầu,
"Hỏi han xem ý ra màu rắp ranh.
"Cha thì giả cách vô tình,
"Khách thì vốn dạ đinh ninh một lòng.
"Vắng con cha chẳng nói cùng,
"Bây giờ đã vậy khách mong nỗi gì ?"
Nàng bèn thưa thớt vân vi :
"Bói tên chàng Ngụy toan khi lộn sòng.
"Được tên là Đỗ Tử Trung,
"Con đà tra thực thỉ chung rõ ràng.
"Trình qua nghiêm phụ được tường."
Soạn Chi đến quán chào chàng Tử Trung.
Rằng: "Tôi thấy sự lạ lùng,
"Cho nên tôi đến trình cùng quí huynh.
"Nguyên tôi giao với Tuấn Khanh,
"Chị chàng tôi đã rắp ranh Tấn Tần
"Giao rằng chiếm được bảng xuân,
"Trở về rồi sẽ hôn nhân kết nguyền.
"Nay tôi đã chiếm khôi nguyên,
"Cứ lời giao ước cho nên tới hầu.
"Ngỡ là y ước sở cầu,
"Ai ngờ biến cải ra màu bạc đen.
"Nỡ nào ở thế cho nên,
"Nhẹ bên đai ấn, nặng bên má hồng.
"Thuyền quyên nỡ phụ anh hùng,
"Để anh hùng luống chốc mòng thuyền quyên.
"Phiền anh gắng sức một phen,
"Gửi qua Tham tướng có nên chăng tường."
Thấy lời chân thực khá thương,
Tử Trung mới bảo rõ ràng cho hay :
Rằng: "Trang tình nghĩa xưa nay,
"Há rằng mới có một nay ru mà!
"Lần lần năm đã kể ba,
"Tuy hình nam tử, thực là nữ nhân.
"Bởi chưng để lộ sớ văn,
"Cho tôi mới biết ân cần hỏi tra.
"Nàng bèn sự thực nói ra,
"Cùng tôi lời đã giao hòa kết duyên.
"Mới hay thành sự tại thiên,
"Một lời nói cợt mà nên vợ chồng!
"Nàng thì đã vẹn chữ tòng,
"Chị thì chẳng có, anh hòng làm chi ?
"Rõ ràng còn có giấu gì ?
"Anh em là nghĩa lan chi bạn vàng "
Soạn Chi nghe nói bàng hoàng,
Giục hề sắm sửa lên đường hồi gia.
Giận rằng sa kế đàn bà,
Soạn Chi nghĩ lại tưởng mà hổ ngươi.
Tìm lời chữa thẹn đỡ thời,
Một ngày mắc tiếng, muôn đời tạc bia,
Thế gian họa hổ họa bì,
Tri nhân, tri diện, ai thì tri tâm.
Sự nay ta đã trót lầm,
Vậy bèn kể lể nghĩ thầm xưa sau:
"Sắc tài ai kém ai đâu,
"Rủi may là phận, ai hầu biết sao ?
"Sắt cầm duyên những ước ao,
"Lượng công trình kể biết bao công trình.
"Vô tình thay, khách vô tình,
"Nỡ đem lòng bạc mà khinh nghĩa vàng!
Thấy lời than thở cũng thương,
Tử Trung mới bảo Ngụy chàng cho hay :
"Đã nên may khéo là may,
"Lễ nghênh hôn đã đặt bày vừa xong,
"Phiền anh vào gửi tướng công,
"Cho vào làm lễ cúc cung từ đường.
"Tiệc rồi em lẻn lên đường,
"Thì anh sắm sửa vinh hương cũng vừa."
"Soạn Chi mặt mũi ngẩn ngơ,
"Đười ươi giữ ống hẫng hờ tính sao ?
Chẳng đi ra ý làm cao,
Đi thời còn mặt mũi nào mà đi!
Thôi thôi ở cũng mà chi,
Lời rằng chữ vị là vì quản bao!
Gọi hề sắm sửa cho tao,
Văn cân đai cước, cẩm bào nghiêm trang.
Bèn vào Văn tướng từ đường,
Cứ trong hôn lễ phần hương khấn cầu.
Nguyện xin báo ứng nhiệm mầu,
Họ Văn, họ Đỗ cùng nhau thọ tràng.
Tướng công mở tiệc giữ giàng,
Khuyên mời tân khách họ hàng no say.
Đương khi tiệc yến vui vầy,
Tráp trầu nàng mở sắp bày đưa ra.
Lễ mừng hai họ gần xa,
Rồi nàng lại trở gót hoa về phòng.
Vợ chồng vào lạy tướng công,
Tạ cùng Ngụy Soạn, giải lòng vân vi;
"Nàng ba là nghĩa lan chi,
"Phiền anh tạm trú đợi thì sẽ hay.
"Để tôi tuyển trạch được ngày,
"Cùng nhau ta sẽ vui vầy vinh hương."
Soạn Chi ngồi lặng tư lường
Ra chiều có ý bẽ bàng lắm thay!
Giờ lâu Soạn mới thưa bày,
Trình rằng: "Đợi một vài ngày thì vâng!"
Vợ chồng Đỗ thị vào phòng,
Sắm sanh đồ đệ Tử Trung lên đường.
Vó câu khoan bước dặm trường,
Trỏ thành đô phủ chốn hàng ngày xưa.
Mong sao gặp mặt tiểu thư,
Nạp nghênh hôn lễ mà đưa nàng về.
Gả cho anh Nguỵ Soạn Chi,
Cùng nhau ta sẽ lưỡng qui nhất đoàn.
Những mong than thở sự duyên,
Thành đô phủ ấy gần miền tới nơi.
Bỗng nghe tiếng nhạc vang trời,
Giục lòng thiếu nữ viễn hoài nhớ mong.
Vội mừng ngỡ tiểu tướng công,
Nào ngờ Đỗ Tử vào trong sảnh đường.
Phú ông sắm sửa vội vàng,
Ra hầu quí khách chưa tường duyên do:
"Tôi là già lão hèn ngu,
"Việc gì xin chỉ giáo cho mừng lòng ?"
Bấy giờ chàng Đỗ Tử Trung,
Khuyên mời quan lão tướng công cùng ngồi:
"Tôi xin trình gửi vài lời,
"Có tin hỉ sự vầy vui đó mà!
"Rằng anh Ngụy Soạn Thám hoa,
"Đồng song vả lại đồng khoa bảng vàng.
"Ngày xưa có gửi ngọc trang,
"Vốn đem duyên kết cùng nàng tiểu thư.
"Lễ nghênh hôn cậy tôi đưa,
"Trình quan lão tướng chọn giờ lên xe."
Mấy lời lão tướng ngồi nghe,
Rằng: "Tôi tuổi tác hàn vi bất tài.
"Có con cháu gái nữ hài,
"Nguyên xưa đã kết Tú tài họ Văn.
"Chàng còn dở việc nghiêm quân,
"Cho nên chưa định hôn nhân đưa về
"Gửi trình lời thực lòng quê
"Còn không lão dám tiếc chi nói càn."
Tử Trung rằng vốn ngọc trang,
"Tuấn Khanh đã đổi cho chàng Soạn Chi.
"Họ Văn đã hẹn vu qui,
"Lại làm một bức thư đưa rõ ràng.
"Phiền người đưa đến cho nàng,
"Nhận xem tự dạng mới tường sự duyên.
"Nàng nhìn trong bức thư tiên,
Thì bài thơ họa quả nhiên của mình.
Song hiềm một nỗi Tuấn Khanh,
Bấy lâu vắng bóng phong thanh cá nhàn
Ước ao thấy mặt tiểu quan
Cho cam công khách hồng nhan đợi chờ.
Quải người thay, bấy ông tơ,
Xe duyên chểnh mảng, thẫn thờ niềm đơn.
Ước gì rõ được căn nguyên,
Thắm phai cho biết, bạc đen cho tường.
Nhân sao chiếm nhận ngọc trang,
Xưa nay ai biết Ngụy chàng là ai.
Rày chi những sự trái tai,
Thiên duyên chẳng lọ vật nài ép duyên!
Ví mà ỷ thế cậy quyền,
Thì đành bình thủy, hoàng tuyền thấy ai ?
Phiền ông ra gửi lại người,
Phú ông lại cứ như lời trình qua.
Tử Trung thấy nói thực thà,
Sai quân về đón hầu bà tới nơi.
Dẫn cho rõ nỗi niềm tây,
Trước sau minh bạch chuyện này mới xong.
Nàng vâng lĩnh mệnh thẳng dong,
Lên xe bèn tới Phú ông thảo đường.
Nực cười thay Cảnh thư nương,
Nhác trông xa ngỡ em chàng Tuấn Khanh.
Ghé nom trong bức mành mành,
Nhìn xem nhan sắc dáng hình như in.
Nghĩ rằng nàng tới đem tin,
Ắt là ta hẳn phỉ nguyền từ đây,
Vội vàng bèn trở gót giày,
Mời rằng nương tử vào ngay trong phòng.
Ong mừng bướm, bướm mừng ong,
Kẻ mong tin nhạn, người mong thư truyền,
Hỏi thăm công tử bình yên,
Đến đây nương tử hàn huyên việc gì ?
Tuấn Khanh rằng phận nữ nhi,
"Chấp kinh quyền cũng phải tùy mới thông.
"Tôi đà phận đẹp cỡi rồng,
"Muốn cho nàng cũng chữ đồng vinh hoa.
"Thực là ngày trước đi qua,
"Trá hình nam tử nay ta rõ ràng.
"Bởi chưng có việc nghiêm đường.
"Cải tang cho tiện đường trường xông pha.
"Nay tôi đã vẹn thất gia,
"Phu quân là Trạng tân khoa nhà ngoài.
"Còn chàng Ngụy Soạn quốc tài,
"Chưa nơi nào đẹp duyên hài xứng cân.
"Thấy nàng đáng giá phu nhân,
"Cho nên tâm sự ân cần đem sang.
"Vốn ngày xưa chiếc ngọc trang,
"Thực là của Ngụy Soạn chàng vấn danh.
"Bởi tôi ngày trước trá hình,
"Nên bây giờ phải thân hành thưa qua.
"Nàng nên sắm sửa bước ra,
"Chào quan Hoàng bảng tân khoa lấy lòng.
"Trở vào lạy tạ Phú ông,
"Chị em ta cũng đều cùng vinh qui."
Mấy lời nàng Cảnh ngồi nghe,
Nghĩ rằng chưa tỏ Soạn Chi dạng hình.
Nhưng mà khoa mục tướng khanh,
Có hình thì mới có danh ắt là.
Nàng bèn minh bạch trình qua,
Phú ông nghe nói lòng hòa mừng thay.
Truyền làm yến tiệc vui vầy,
Lễ nghênh hôn cũng đặt bày nghiêm trang.
Nàng vào bái tạ từ đường,
Lạy ông thôi mới mời chàng Tử Trung,
Tiệc rồi thầy tớ thung dung,
Xe xe, ngựa ngựa, thẳng dong lên đường.
Vui chân chẳng ngại dặm trường,
Đến nơi gia tướng Ngụy chàng văn nhân.
Nhìn xem quốc sắc mười phân,
Nghĩ rằng khách cũng là xuân càng mầu.
Mừng lòng đã thỏa sự cầu,
Người xe chỉ thắm, ta xâu hạt vàng,
Song song anh, yến, phượng, hoàng,
Cùng nhau mở tiệc lên đàng vinh qui.
Tiệc bày hồng nhạn tứ vi,
Họ hàng thân thích, hả hê vui vầy.
Xướng ca đàn hát ba ngày,
Tiệc rồi ai nấy chia tay ra về.
Tử Trung mới hỏi Soạn Chi:
"Ngọc trang đã hợp, nào thì trúc tiên ?
"Giao hoàn cho phỉ sở nguyền,
"Các tuỳ kỳ tiện mới yên dạ này."
Trúc tiên Soạn đã cầm tay,
Vâng lời bèn mới gửi ngay trả chàng.
Giao rằng bốn họ vinh xương,
Có người khoa mục, có nàng thục nhân.
Đời đời xuân lại gặp xuân,
Dõi truyền Đỗ, Ngụy, Cảnh, Văn bốn nhà.

*

* *

Truyện này dù thực dù ngoa,
Cứ trong tiểu thuyết diễn mà chép chơi.
Miễn là lầm lỗi theo lời,
Chẳng ca Bạch tuyết, chẳng tài Thanh liên.
Ít nhiều chắp chảnh một thiên,
Ai chê mặc ý, ai khen mặc lòng.
Dõi truyền phúc, lộc, thọ chung,
Kiêm toàn bách phúc, hưởng đồng thiên xuân.