Luân lý giáo khoa thư - Lớp Sơ đẳng/II/25
3. — Các ngày tế-lễ trong làng.
Tế văn-chỉ hay văn-từ. — Làng nào cũng có thờ Thành-hoàng mà ở Bắc-kỳ và vùng Thanh Nghệ lại còn thờ đức Khổng-phu-tử là người sáng-lập ra đạo Nho, cùng những người có khoa-hoạn trong làng. Người ta thờ tại văn-chỉ hay văn-từ. Đàn lộ-thiên thì gọi[1] là văn-chỉ, đàn có lợp mái thì gọi[1] là văn-từ.
Lệ cứ mỗi năm tế hai kỳ, về tháng hai, tháng tám, nên gọi là xuân thu nhị kỳ. Có nơi cả làng tế, có nơi chỉ những người có chân hội tư-văn mới được tế mà thôi.
Lễ Phật. — Trong làng, lại có chùa thờ Phật. Trong chùa có các sư nam, gọi[1] là tăng, hay các sư nữ, gọi là ni. Những ngày sóc vọng, thượng-nguyên, trung-nguyên, hạ-nguyên, ngày đản Phật, ngày giỗ Tổ cùng những ngày tết nhất ở chùa, đều có cúng bái cả.
Lễ Thượng-điền, Hạ-điền. — Những làng lắm ruộng nương, thường làm lễ Thượng-điền và Hạ-điền. Lễ này có làng chỉ lễ thần, có làng chỉ lễ Thần-nông. Tục thường kén một ông bô lão[2], vợ chồng song toàn, trai gái đề-huề, xuống cầy vài khóm (bụt) mạ trước, rồi sau cả xã mới cấy theo.
Lễ kỳ-yên. — Mỗi năm, vào khoảng cuối xuân đầu hạ, có nhiều làng làm lễ kỳ-yên để cầu cho nhân dân được yên lành, vì mùa ấy hay có dịch-lệ. Lễ này thường cúng toàn bằng đồ vàng mã, trên thờ Ngọc-hoàng Thượng-đế, Nam-tào, Bắc-đẩu, dưới thờ Minh-vương cùng các vị Ôn-chúa.
Kỵ hậu. — Cúng chúng-sinh. — Nhiều làng thường lại còn làm giỗ những người mua hậu, nghĩa là những người đã nộp tiền hay ruộng để làng nhớ ngày giỗ mà cúng bái. Nhiều làng lại còn cúng cả những người chết vô thừa nhận, hoặc tại sân đình, hoặc tại chỗ Hàn-lâm-sở, tức là Am-chúng-sinh hay âm-hồn, thường làm ở những nơi gần tha-ma, mộ-địa.
Toát yếu. — Các làng thờ đức Khổng-phu-tử ở văn-chỉ hay
Lễ Văn-chỉ.
văn-từ, thờ Phật ở chùa. Nhiều làng làm am-chúng-sinh để thờ
cô-hồn-chúng-sinh.
Mỗi năm lại còn làm lễ Thượng-điền, Hạ-điền để cầu làm ruộng được mùa, lễ Kỳ-yên để cầu cho được bình yên.
Giải nghĩa. — Sáng-lập = gây dựng. — Khoa-hoạn = người có chân đỗ hay làm quan. — Lộ-thiên = ở giữa trời, không có mái. — Minh-vương = vua dưới Âm-phủ. — Ôn-chúa = thần dịch-lệ.
Câu hỏi. — Người ta thờ đức Khổng-phu-tử ở đâu? — Thờ Phật ở đâu? — Thờ Phật và thờ đức Thánh Khổng có những tế lễ gì? — Am-chúng-sinh là gì? — Lễ Thượng điền, Hạ-điền là gì? — Lễ kỳ-yên là gì?