Kỳ lân mộ

by Nguyễn Du

Nguyên văn chữ Hán

Phiên âm Hán Việt

河北道中五尺豐碑當大路 中有楷字大書騏麟墓 道傍故老為余言 永樂四年貢麟道死喪此土 官命立碑用存故 此事迄今已經古 但見官道蕩蕩無丘陵 其旁不封亦不樹 片石傾欺苔蘚蔓 淒風朝吹暮苦雨 吁嗟麟兮何由睹 吁嗟麟兮天上祥 骨肉委之虫蛾蠹 麟兮麟兮爾何苦 何況燕棣何如人 奪姪自立非仁君 暴怒一逞夷十族 大棒巨鑊烹忠臣 五年所殺百餘萬 白骨成山地血殷 麟兮果為此人出 大是妖物何足珍 或是爾生不忍見殺戮 先就此地捐其身 吁嗟仁獸兮騏麟 於世不見以為祥 見之不過同犬羊 若道能為聖人出 當世何不南遊翔

Hà Bắc đạo trung ngũ xích phong bi đương đại lộ Trung hữu khải tự đại thư kỳ lân mộ Đạo bàng cố lão vị dư ngôn Vĩnh Lạc[1] tứ niên cống lân[2] đạo tử táng thử thổ Quan mệnh lập bi dụng tồn cố Thử sự hất kim dĩ kinh cổ Đãn kiến quan đạo đãng đãng vô khâu lăng Kỳ bàng bất phong diệc bất thụ Phiến thạch khuynh khi đài tiển man Thê phong triêu xuy mộ khổ vũ Hu ta lân hề hà do đổ Hu ta lân hề thiên thượng tường Cốt nhục ủy chi trùng nghĩ đố Lân hề lân hề nhĩ hà khổ Hà huống Yên Đệ[1] hà như nhân Đoạt điệt tự lập phi nhân quân Bạo nộ nhất sính di thập tộc Đại bổng cự hoạch phanh trung thần[3] Ngũ niên sở sát bách dư vạn[4] Bạch cốt thành sơn địa huyết an Lân hề quả vị thử nhân xuất Đại thị yêu vật hà túc trân Hoặc thị nhĩ sinh bất nhẫn kiến sát lục Tiên tựu thử địa quyên kỳ thân Hu ta nhân thú hề kỳ lân Ư thế bất kiến dĩ vi tường Kiến chi bất quá đồng khuyển dương Nhược đạo năng vị thánh nhân xuất Đương thế hà bất nam du tường[5].

   

---

---

Chú thích

1. ▲ ^{a ă} Vĩnh Lạc, Yên Ðệ: Yên Ðệ, con thứ sáu của Minh Thái Tổ 明太祖 (1368-1398), đã cướp ngôi của cháu là Minh Huệ Ðế 明惠帝 (1399-1402), tự lập lên làm vua Minh Thành Tổ 明成祖, niên hiệu Vĩnh Lạc 永樂 (1403-1424). Ðại thần Phương Hiếu Nhụ chống lệnh không chịu thảo chiếu cho Yên Ðệ lên ngôi, bị đánh tan xác, cả mười họ bị tru di
2. ▲ Con kỳ lân đem dâng vua. Kỳ là con đực, Lân là con cái, gọi chung là kỳ lân. Theo sách cổ. kỳ lân là giống linh thú, không giẫm lên vật sống, không bẻ cành cây tươi, nên gọi là giống thú có nhân, chỉ khi nào có thánh nhân thì kỳ lân mới xuất hiện. Do đó kỳ lân là điềm lành báo hiệu thời thịnh trị
3. ▲ Yên Vương Đệ là Chú Minh Huệ Đế (1399-1402) cướp ngôi cháu làm vua, gọi là Minh Thành Tổ. Y sai đại thần là Phương Hiếu Nhụ thảo chiếu lên ngôi. Hiếu Nhụ viết bốn chữ lớn "Yên tặc thoán vị" (giặc Yên cướp ngôi) rồi ném bút nói: "Chết thì chết, chiếu không thảo". Đệ giận bảo: "Không nghĩ đến chín họ sao?" (chín họ là tổ, cố, ông, cha, bản thân, và con cháu chút chít). Nhụ giận bảo: "Dù giết mười họ ta cũng không sợ". Tức thì Đệ cho đánh tan xác và phanh thây Hiếu Nhụ rồi bắt các học trò ông quy làm một họ, cộng thành mười, đem giết hết
4. ▲ Minh Thành Tổ là một ông vua bạo tàn, thích gây chiến để mở rộng đất đai, như Nguyễn Trãi đã nói nhiều lần trong các bức thư ở tập Quân trung từ mệnh. Chính Minh Thành Tổ đã đã xâm lược nước Việt, vơ vét vàng bạc, giết hại nhân dân, lại bắt hàng vạn đinh tráng, phụ nữ và nhi đồng giải về Trung Quốc, làm nô lệ và xây đắp thành Bắc Kinh để dời kinh đô lên đó
5. ▲ Thời kỳ đó, ở Việt Nam, Bình Định Vương Lê Lợi cùng Nguyễn Trãi khởi nghĩa chiến thắng quân Minh (1418-1427). Nguyễn Du mượn cái chết của con kỳ lân để nói lên lòng căm giận của mình đối với tên bạo chúa ấy. Trước ông trừ Nguyễn Trãi, ít có tác giả Việt Nam nói rõ tội ác của Minh Thành Tổ, thậm chí có người còn theo sử gia phong kiến Trung Quốc cho là vị vua anh hùng