Bổ An Nam lục dị đồ ký

補安南錄異圖記 - Bổ An Nam lục dị đồ ký  (882) 
của Thôi Trí Viễn

Học giả Thôi Trí Viễn (857-?) (崔致遠 - 최치원 - Choe Chiwon), một người Triều Tiên du học và làm quan thời nhà Đường, đã viết sách "Bổ An Nam lục dị đồ ký" (補安南錄異圖記) vào năm 882. Thôi Trí Viễn có quan hệ với quan đô hộ phủ An Nam là Cao Biền. Sách "Bổ An Nam lục dị đồ ký" của ông viết về các vấn đề địa lý, phong tục ở An Nam đô hộ phủ. Đây có lẽ là quyển sách cổ nhất mà người Triều Tiên viết về Việt Nam.

Nguyên văn chữ Hán Phiên âm Hán Việt

交趾四封,圖經詳矣。然而管多生獠,境邇諸蕃,略採俚譚,用標方誌。安南之為府也,巡屬一十二郡(峰、驩、演、愛、陸、長郡、諒、武定、武安、蘇、茂、虞林),羈縻五十八州,府城東至南溟四百餘里,有山橫亙,千里而遙,邃穴深岩,為獠窟宅。蠻蜑之衆,六種星居。鄰諸蕃二十一區,管生獠二十一輩。水之西南則通闍婆、大食之國,陸之西北則接女國、烏蠻之路,曾無亭堠,莫審塗程。跂履者計日指期,沉浮者占風定信。二十一國雞犬傳聲,服食所宜,大較相類。管內生獠,多號山蹄,或被髮鏤身,或穿胸鑿齒,詭音嘲哳,奸態睢盱。其中尤異者,臥使頭飛,飲於鼻受,豹皮裹體,龜殼蔽形。搗木絮而為裘(獠子多衣木皮,熟搗有如纖纊),編竹苫而作翅。生養則夫妻代患,長成則父子爭雄。縱時有傳譯可通,亦俗無桑蠶之業。唯織雜彩狹布,多披短襟交衫。或有不縫而衣,不粒而食,死喪無服,嫁娶不媒,戰有排刀,病無藥餌。固恃險阻,各稱酋豪。遠自漢朝,迄於隋季,薦興邊患,頗役遐征。馬將軍標柱歸時,寸分地界;史總管倒碑過後,略靜海隅。洎咸通初,驃信挺災,元戎喪律。鴟嘯於跕鳶之地,豕豗於束馬之塗。摧兇欲快於摏喉,拯溺唯思於援手。先帝以今淮海太尉燕公,威宣大漠,政洽上都(時公防禦秦城,剗平醜虜,才歸輦下,出鎮安南),乃請出鎮龍編,立身豹略,剗雕題而卵碎,活黔首以肌豐。複壁壘於一麾,拔封疆於萬里。有蠹皆削,無冤不伸(朱道古稔奸於外,杜存淩恣虐於內,皆為安南巨患。公乃誅滅無遺,故禇令公遂良竄歿日南,子孫彫零,公時表洗雪)。然後使電母雷公,鑿外域朝天之路;山靈水若,偃大洋沃日之波(安南經岝口天威,神功所開,播在遠邇)。遂得絕蠻諜之北窺,紆漢軍之南戍。乃鳳傳徵詔,鷁泛歸程,至於洞獠海蠻,莫不醉恩飽義,遠投聖闕,請建生祠。則知善政所行,殊方可誘。既見馬如羊而不取,縱令蟻若象而何虞。足以驗四夷之時或不賓,九牧之任不得所也。有柔遠軍從事吳降嘗集是圖,名曰《錄異》,敘云:久觀遐蕃,目擊殊形,手題本事。然則信以傳信,斯焉取斯。既閱前詞,退而歎曰:愚之所以為異者,其諸異乎人之所異,曰六合之內,何物則棄。至如鼠肉萬斤,鰕鬂一丈,既知南北所產,永釋古今之疑。則彼獸性群分,鳥聲類聚,誠不足異也。頃太尉燕公受三顧恩,用六奇計,使獷悍歸服,邊陲晏然。今聖上省方,蒙王獻款,不敢弄吠堯之口,永能除猾夏之心。皆由燕公收交州,鎮蜀邵,威振於奔魑走魅,功成於金壘湯池。所謂藴先見之能,察未來之事,呼吸而陰陽不測,指蹤而神鬼交馳。實為天工,人其代之,斯實可為異矣。聊補所闕,敢貽將來。時翠華幸蜀之三載也。

Giao Chỉ tứ phong , đồ kinh tường hĩ . nhiên nhi quản đa sinh lão , cảnh nhĩ chư phiền , lược thải lý đàm , dụng tiêu phương chí . an nam chi vi phủ dã , tuần chúc nhất thập nhị quận ( phong 、 hoan 、 diễn 、 ái 、 lục 、 trường quận 、 lượng 、 vũ định 、 vũ an 、 tô 、 mậu 、 ngu lâm ) , ki mi ngũ thập bát châu , phủ thành đông chí nam minh tứ bách dư lý , hữu sơn hoành cắng , thiên lý nhi diêu , thúy huyệt thâm nham , vi lão quật trạch . man đản chi chúng , lục chủng tinh cư . lân chư phiền nhị thập nhất khu , quản sinh lão nhị thập nhất bối . thủy chi tây nam tắc thông đồ bà 、 đại thực chi quốc , lục chi tây bắc tắc tiếp nữ quốc 、 ô man chi lộ , tằng vô đình hậu , mạc thẩm đồ trình . kỳ lý giả kế nhật chỉ kỳ , trầm phù giả chiêm phong định tín . nhị thập nhất quốc kê khuyển truyện thanh , phục thực sở nghi , đại giác tương loại . quản nội sinh lão , đa hào sơn đề , hoặc bị phát lũ thân , hoặc xuyên hung tạc xỉ , quỷ âm trào triết , gian thái tuy hu . kỳ trung vưu dị giả , ngọa sử đầu phi , ẩm vu tị thụ , báo bì khỏa thể , quy xác tế hình . đảo mộc nhứ nhi vi cừu ( lão tử đa y mộc bì , thục đảo hữu như tiêm khoáng ) , biên trúc thiêm nhi tác sí . sinh dưỡng tắc phu thê đại hoạn , trường thành tắc phụ tử tranh hùng . túng thì hữu truyện dịch khả thông , diệc tục vô tang tàm chi nghiệp . duy chức tạp thải hiệp bố , đa phi đoản khâm giao sam . hoặc hữu bất phùng nhi y , bất lạp nhi thực , tử tang vô phục , giá thú bất môi , chiến hữu bài đao , bệnh vô dược nhị . cố thị hiểm trở , các xưng tù hào . viễn tự hán triêu , hất vu tùy quý , tiến hưng biên hoạn , pha dịch hà chinh . mã tương quân tiêu trụ quy thì , thốn phân địa giới ; sử tổng quản đảo bi quá hậu , lược tĩnh hải ngung . kịp hàm thông sơ , phiếu tín đĩnh tai , nguyên nhung tang luật . si khiếu vu thiếp diên chi địa , thỉ hôi vu thúc mã chi đồ . tồi hung dục khoái vu thung hầu , chửng nịch duy tư vu viên thủ . tiên đế dĩ kim hoài hải thái úy yến công , uy tuyên đại mạc , chính hiệp thượng đô ( thì công phòng ngữ tần thành , sản bình xú lỗ , tài quy liễn hạ , xuất trấn an nam ) , nãi thỉnh xuất trấn long biên , lập thân báo lược , sản điêu đề nhi noãn toái , hoạt kiềm thủ dĩ cơ phong . phức bích lũy vu nhất huy , bạt phong cương vu vạn lý . hữu đố giai tước , vô oan bất thân ( chu đạo cổ nhẫm gian vu ngoại , đỗ tồn lăng tứ ngược vu nội , giai vi an nam cự hoạn . công nãi tru diệt vô di , cố 禇 lệnh công toại lương thoán một nhật nam , tử tôn điêu linh , công thì biểu tẩy tuyết ) . nhiên hậu sử điện mẫu lôi công , tạc ngoại vực triêu thiên chi lộ ; sơn linh thủy nhược , yển đại dương ốc nhật chi ba ( an nam kinh 岝 khẩu thiên uy , thần công sở khai , bá tại viễn nhĩ ) . toại đắc tuyệt man điệp chi bắc khuy , hu hán quân chi nam thú . nãi phượng truyện trưng chiếu , nghịch phiếm quy trình , chí vu động lão hải man , mạc bất túy ân bão nghĩa , viễn đầu thánh khuyết , thỉnh kiến sinh từ . tắc tri thiện chính sở hành , thù phương khả dụ . ký kiến mã như dương nhi bất thủ , túng lệnh nghĩ nhược tượng nhi hà ngu . túc dĩ nghiệm tứ di chi thì hoặc bất tân , cửu mục chi nhâm bất đắc sở dã . hữu nhu viễn quân tòng sự ngô hàng thường tập thị đồ , danh viết 《 lục dị 》 , tự vân : cửu quan hà phiền , mục kích thù hình , thủ đề bản sự . nhiên tắc tín dĩ truyện tín , tư yên thủ tư . ký duyệt tiền từ , thối nhi thán viết : ngu chi sở dĩ vi dị giả , kỳ chư dị hồ nhân chi sở dị , viết lục hợp chi nội , hà vật tắc khí . chí như thử nhục vạn cân , hà 鬂 nhất trượng , ký tri nam bắc sở sản , vĩnh thích cổ kim chi nghi . tắc bỉ thú tính quần phân , điểu thanh loại tụ , thành bất túc dị dã . khoảnh thái úy yến công thụ tam cố ân , dụng lục kỳ kế , sử quánh hãn quy phục , biên thùy yến nhiên . kim thánh thượng tỉnh phương , mông vương hiến khoản , bất cảm lộng phệ nghiêu chi khẩu , vĩnh năng trừ hoạt hạ chi tâm . giai do yến công thu giao châu , trấn thục thiệu , uy chấn vu bôn si tẩu mị , công thành vu kim lũy thang trì . sở vị 藴 tiên kiến chi năng , sát vị lai chi sự , hô hấp nhi âm dương bất trắc , chỉ tung nhi thần quỷ giao trì . thực vi thiên công , nhân kỳ đại chi , tư thực khả vi dị hĩ . liêu bổ sở khuyết , cảm di tương lai . thì thúy hoa hạnh thục chi tam tái dã .


Nguồn
  • 本文寫於唐僖宗中和二年(882年),收錄在崔致遠《桂苑筆耕集》卷十六。 Bản văn tả vu Đường Hi Tông trung hòa nhị niên (882 niên ) , thu lục tại Thôi Trí Viễn 《 quế uyển bút canh tập 》 quyển thập lục .

Tác phẩm này, được phát hành trước ngày 1 tháng 1 năm 1929, đã thuộc phạm vi công cộng trên toàn thế giới vì tác giả đã mất hơn 100 năm trước.