CHƯƠNG THỨ MƯỜI LĂM
Việc cải lương hương chính
Làng An-nam là một chính-phủ cộng-hòa nhỏ rất tự do. Việc chính-trị trong làng thì tùy theo tục-lệ, cho nên mỗi nơi một khác. Xưa nay thì những tục-lệ trong hương-đảng vẫn rất là chính-đáng. Thế nhưng tục-lệ hay thế nào thì dần dần cũng cải cách, sinh ra nhiều sự nhũng lạm, hoặc là có những tục-lệ không thích-hợp với sự nhu-yếu hiện-thời nữa. Ngày nay người ta năng đi lại hạt này sang hạt khác, quốc-dân đều lưu-tâm về những việc lớn trong nước, cho nên các làng đối với nhau, không xa-lạ như thuở xưa nữa. Lại nhờ về cái ảnh-hưởng do những tư-tưởng Âu-châu mà gây nên cái phong-trào mới: nhất là về hai cái lý-tưởng này: 1∘ Phàm những người chịu phần đóng góp trong làng, thì hàng xã chi-tiêu món gì đều phải hỏi ý-kiến người ấy trước: 2∘ những tiền của hàng xã đóng góp thì để chi tiêu về những việc công-ích của hàng-xã.
Thế nào là việc công-ích? Ngày xưa thì lấy việc húy-kỵ tổ-tiên, việc tế lễ, việc tuân-hành những cổ-tục cùng là cuộc trị-an trong hàng-xã là trọng. 1∘ nào là cuộc canh-phòng những gian-nhân ở ngoài, 2∘ nào là cuộc tuần-cảnh trong làng có những người nghèo khổ, hoặc có tính gian-đố, quen thói làm sự nhũng nhiễu. Những công-cuộc này thì phải duy-trì, không thể bỏ đi được. Thế nhưng, việc công-ích chẳng thế thôi đâu, lại còn nào là việc vệ-sinh, việc học-chính, đường-sá giao-thông. Về vệ-sinh thì cần phải có nước chong sạch để dùng về việc ăn uống, nhà cửa, phố xá phải sạch sẽ, phải có những vị thuốc để tẩy sạch những chỗ xú uế; những thuốc trị bệnh đau mắt; lại phải có những cô-hộ-sinh đã tốt-nghiệp, v.v. Việc học-chính thì phải có những giáo-viên để dạy học; và các giáo-viên để dạy các nghề; cùng là phải có những sách, v.v. Về đường đi thì trong các làng đều nên có những con đường lát gạch, có cầu, có phà để qua sông, và một con đường thực tốt từ trong làng ra tới quan-lộ.
Đó là những công-việc cần phải
