vận-tải lại rất khó-khăn, rất phí-tổn và rất nguy-hiểm nữa. Từ Hanoi đi Lao-kay thì 9 giờ đồng hồ, chứ không mất ba tuần lễ như cách đi thuyền vậy.
Xứ nào mà có xe-lửa đi qua thì dần dần khai phá hết những rừng rậm và những đồng cỏ hoang, làm cho đồng điền ngày càng nhiều ra, dân-cư ngày càng đông đúc, người nhà-quê đi một nửa giờ đã tới chợ, mua bán xong, đến trưa lại giở về nhà được. Xưa kia đi chợ thì phải đi những con đường ruộng, rất là khó khăn, trên vai thì gánh nặng, thường đi ròng rã năm giờ đồng hồ, mệt nhọc dường bao!
Nay nhờ có xe-lửa, người Bắc-kỳ có thể đi buôn bán tại những xứ Thổ Mán, và mạn Vân-nam cùng là miền bắc Trung-kỳ.
Qua sông thì xe-lửa đi trên những cái cầu rất lớn, như là cầu sắt Hanoi dài tới 1700 thước, dù nước sông Nhị-hà lên to đến đâu, cũng không trở ngại gì. Ở sông Thái-bình, gần tỉnh-lỵ Hải-dương, và tại Vật-trì cũng đều có cầu sắt bắc qua sông, cùng là biết bao nhiêu nơi khác có cầu nữa; hành-khách và xe-ngựa đều đi trên những cầu này để qua sông. Đường xe-lửa Vân-nam thì nhiều nơi xe-lửa đi qua những cái toại-đạo, là những con đường đi xuyên qua núi.
Đường-sá. — Trước khi Đại-pháp lập nền bảo-hộ thì ở bản-xứ, những khi tốt-giời mới có thể đi xe được ở trên các đường đê hoặc là ở những con đường đất mà thôi: vả những con đường đủ rộng cho xe đi này cũng rất hiếm. Khi xưa ta chỉ có một cách vận-tải, là khiêng vác;